چگونگی موضع گیری ایران در برابر تشکیل کنفدراسیون شیوخ جنوب خلیج فارس (1346-1349ش)

چمنکار, محمدجعفر

doi:10.30465/hcs.2023.43237.2703

چگونگی موضع گیری ایران در برابر تشکیل کنفدراسیون شیوخ جنوب خلیج فارس (1346-1349ش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

محمدجعفر چمنکار

دانشیار تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

10.30465/hcs.2023.43237.2703

چکیده

سیاست منطقه‌ای ایران در حوزۀ خلیج فارس و دریای عمان در دهۀ 1340 ش/ 1960 م درنتیجۀ مجموعه تحولات داخلی و ره‌یافت‌های بین‌المللی دچار دگرگونی‌های عمیقی گشت. خروج نیروهای انگلستان از منطقۀ خلیج فارس و دریای عمان و بروز خلأ قدرت، مسئلۀ بحرین، و تشکیل فدراسیون شیوخ جنوب خلیج فارس از مهم‌ترین روی‌دادهایی بود که ایران به شکل‌های مختلف با آن درحال چالش و تقابل بود. در اواخر این دهه، امارت‌های کوچک جنوب تنگۀ هرمز، که سیاست خارجی و دفاعی آنان به‌وسیلۀ انگلستان اداره می‌شد و فاقد تمرکز سیاسی و اداری مستقل بودند، خواستار تشکیل نوعی کنفدراسیون گشتند. ایران با تأسیس این کنفدراسیون به‌مخالفت پرداخت. هدف از این نوشتار بررسی علل مخالفت شدید دولت پهلوی دوم دربرابر شکل‌گیری فدراسیون شیوخ خلیج فارس در این مقطع زمانی است. درپایان، نتیجه گرفته می‌شود که ایران به‌علت حضور بحرین در این اتحادیه، که تهران آن را بخشی از حاکمیت خود می‌دانست، با آن به‌مخالفت پرداخت؛ زیرا، از دیدگاه تهران، بحرین بخشی از کشور ایران محسوب می‌شد و به‌صورت طبیعی، امکان الحاق خودسرانۀ آن به معاهدات خارجی وجود نداشت. ایران تنها هنگامی‌که مسئلۀ بحرین و بازگشت جزایر سه‌گانه پس از مذاکرات پیچیدۀ پشت‌پرده به‌نتیجه رسید با آن موافقت کرد.

کلیدواژه‌ها

ایران

خلیج فارس

بحرین

کنفدراسیون شیوخ

موضع گیری

عنوان مقاله English

How Iran takes a position against the formation of the confederation of sheikhs in the south of the Persian Gulf (1968-1970)

نویسنده English

mohammad jafar chamankar

Associate Professor in History, Urmia University, Urmia, Iran

چکیده English

Iran's regional policy in the Persian Gulf and the Oman Sea underwent deep transformations in the 1940s/60s as a result of a series of internal developments and international approaches. The withdrawal of British forces from the Persian Gulf region and the Oman Sea and the emergence of a power vacuum, the issue of Bahrain and the formation of the South Persian Gulf Sheikh Federation were among the most important events that Iran was challenging and confronting in various ways. At the end of this decade, the small emirates south of the Strait of Hormuz, whose foreign and defense policy was managed by England and lacked independent political and administrative focus, demanded the formation of a kind of confederation. Iran opposed the establishment of this confederation. The purpose of this article is to examine the reasons for the strong opposition of the second Pahlavi government to the formation of the Federation of Persian Gulf Sheikhs at this point in time. In the end, it is concluded that due to the presence of Bahrain in this union, which Tehran considered to be part of its sovereignty, Iran opposed it, because from Tehran's point of view, Bahrain was considered a part of the country of Iran, and it was naturally possible to join it arbitrarily. There were no foreign treaties. Iran agreed to it only when the issue of Bahrain and the return of the three islands was concluded after complex negotiations behind the scenes.

کلیدواژه‌ها English

Iran

Persian Gulf

Bahrain

Confederation of Sheikhs

position

آوری، پیتر (1368)، تاریخ معاصر ایران از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: عطایی.

آوری، پیتر (1388)، تاریخ ایران دورۀ پهلوی از رضاشاه تا انقلاب اسلامی، دفتر دوم از جلد هفتم از مجموعۀ تاریخ کمبریج، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.

استادوخ (ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) (1332 ش)، 1-12-6؛ (1349-1350 ش)، کارتن 25، پروندۀ 21-1؛ (1349-1350 ش)، کارتن 40، پروندۀ 4-1.

چمنکار، محمدجعفر (1384)، «دگرگونی نقش‌آفرینی ایران در خلیج فارس، 1350-1357 ش»، فصل‌نامۀ تاریخ روابط خارجی، س 6، ش 22.

چمنکار، محمدجعفر (1396)، نقش‌آفرینی ایران در خلیج فارس و دریای عمان، تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

روزنامۀ الرای العام الکویت (29 أیلول 1969).

روزنامۀ آیندگان 1/10/1348، 11/3/1348، 8/8/1348، 10/12/1349، 11/12/1349.

روزنامۀ اطلاعات 8/3/ 1347، 14/1/ 1347، 15/1/1347، 27/1/1347، 18/2/1347، 22/2/1347، 4/3/1347، 6/3/1347، 8/3/1347، 14/3/1347، 4/4/1347، 18/7/1347، 2/5/1347، 3/5/1347، 5/5/1347، 6/5/1347، 10/6/1347، 13/8/1347، 18/8/1347، 1/10/1347، 4/10/1347، 15/10/1347، 16/10/1347، 19/10/1347، 22/10/1347، 23/10/1347، 2/2/1348، 3/3/1348، 7/3/1348، 8/3/1348، 10/3/1348، 11/3/1348، 15/3/1348، 2/5/1348، 5/5/1348، 11/6/1348، 7/7/1348، 3/8/1348، 29/9/1348، 30/9/1348، 27/10/1348، 29/10/1348، 2/10/1348، 13/11/1348، 5/12/1348، 5/12/1348، 26/12/1348، 9/1/1348، 10/1/1349، 10/1/1349، 11/1/1349، 16/1/1349، 15/1/1349، 18/1/1349، 19/1/1349، 24/1/1349، 13/2/1349، 21/2/1349؛ 22/2/1349، 24/2/1349، 28/2/1349، 6/3/1349، 18/3/1349، 25/3/1349، 24/2/1349، 2/14/1349، 26/2/1349، 27/2/1349، 28/2/1349، 2/3/1349، 3/3/1349، 4/3/1349، 5/3/1349، 24/3/1349، 26/3/1349، 7/14/1349، 28/9/1349، 24/5/1350، 9/2/1351.

روزنامۀ رستاخیز (آذر 1354)، ش 184.

روزنامۀ فرمان 18/10/1336.

روزنامۀ کیهان 18/4/1347، 6/6/1347، 15/8/1347، 16/10/1347.

زرین‌قلم، علی (1337)، سرزمین بحرین از دوران باستان تا امروز، تهران: سیروس.

زندفرد، فریدون (1380)، ایران و جهانی پرتلاطم، خاطراتی از خدمت در وزارت امور خارجه، تهران: شیرازه.

ساکما (سازمان اسناد و کتاب‌خانة ملی ایران)، 38554/230، 7406/230، 122546/293، 19525/297، 4938/293/97، 9646/293/98، 11415/220، 3915/220، 89635/293، 4206/245، 48989/293، 4809/293/97، 645/220، 1030/220، 560/220، 61853/230، 20627/297.

سعیدوزیری، منوچهر (1387)، جست‌وجو در گذشته، تهران: زریاب.

علم، اسدالله (1371)، گفت‌وگوی من با شاه، خاطرات محرمانۀ امیر اسدالله علم، گروه مترجمان، تهران: طرح نو.

گاه‏نامۀ پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی ]بی‌تا[، به‌اهتمام کتاب‌خانۀ ملی پهلوی، ج 4 و 5، پاریس: سهیل.

مجلۀ امید ایران (آذر 1336)، ش 25.

مجلۀ امید ایران (1349)، ش 817.

مجلۀ بامشاد 7/11/1342.

مجلۀ تهران مصور 7/10/1336.

مجلۀ خواندنی‌ها 28/8/1336.

مجلۀ روشن‏فکر 16/1/1335.

مجلۀ تاریخ ایران (1390)، بازیابی در: ˂http://tarikhirani.ir/fa>

مجلۀ میراث ایران، بازیابی در: <https://persian-heritage.com>.

مه‌نامۀ ارتش شاهنشاهی (1349)، ش 2.

میلانی، عباس (1392)، نگاهی به شاه، تورنتو: پرشین سیرکل.

نشریۀ خوشه 17/1/1335.

نهاوندی، هوشنگ و ایو بوماتی ( 1392)، محمدرضاشاه پهلوی آخرین شاهنشاه، ترجمۀ دادمهر، لس‌آنجلس: شرکت کتاب.

هفته‌نامۀ اطلاعات هفتگی (آذر 1335)، ش 794.

هفته‌نامۀ صوت الخلیج (25 ایلول 1969).

هوشنگ مهدوی، عبدالرضا ( 1368)، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی، تهران: ناشر مؤلف.

هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1378)، اردشیر زاهدی و اشاراتی به رازهای ناگفته، تهران: پیکان.

Beck, N. R. (1978), “Britain’s Withdrawal from the Persian Gulf and the Formation of the United Arab Emirates 1968-1971”, Towson University Journal of International Affairs, vol. XII, no. 2.