تأملی بر طرح قانون تصفیه کارمندان دولت (1329-1328ش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته مقطع دکتری تاریخ دانشگاه امام خمینی

2 دانشگاه تهران

چکیده

از دورۀ رضاشاه در نظام اداری ایران تغییراتی به‌وجود آمد و دیوانسالاری در مقایسه با دورۀ قاجار، به‌رغم تداوم برخی از نواقص و کاستی‌ها، تغییرات رو به رشدی را تجربه کرد؛ اما تحولات شهریور 1320 و بی‌سامانی نظام اداری، نشان از ناکارآمدی و عدم تحول بنیادین دیوانسالاری داشت. در این دهه پر فراز و فرود، تشکیلات اداری دچار بی‌نظمی گردید و این موضوع تا سال‌های بعد تداوم یافت. در پایان این دهه اقدماتی برای اصلاح و نظارت بر نظام اداری انجام شد؛ ازجمله قانون تصفیه کارمندان دولت در کابینه‌های ساعد، منصور و رزم‌آرا که بررسی ابعاد و ماهیت آن، مسئلۀ مقاله حاضر است. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، اسناد و روزنامه‌ها، درصدد پاسخ به این پرسش است که علل و روند و ماهیت تصویب قانون تصفیه کارمندان دولت چه بود؟ یافته‌ها نشان می-دهد با تصویب و اجرای این قانون به عنوان نخستین تلاش دوره پهلوی دوم برای نظارت بر عملکرد کارمندان، کمیسیون پاکسازی به بررسی وضعیت کارکنان ارشد وزارتخانه‌ها و ادارات مهم پرداخت و بعد از یک سال، تنها پرونده 900 نفر از 150000 پرسنل دستگاه‌های دولتی را بررسی کرد و در شرایطی که مشمولین این قانون از رجال صاحب نفوذ بودند، رزم‌آرا همچون کابینه‌های سابق نخواست و یا نتوانست این قانون را درباره آنها اعمال کند و در نتیجه فساد و ناکارآمدی نظام اداری تداوم یافته و کاستی‌ها همچنان باقی ماند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A consideration of the plan for dismissing of governmental employees (1238-1329 S.H)

نویسندگان [English]

  • masoud adinehvand 1
  • hasan zandiyehh 2
1 Imam Khomeini International University of Qazvin
2 Tehran Province
چکیده [English]

A few changes occurred in Iran’s bureaucratic system and this system began to grow gradually compared to the Qajar dynasty in spite of some short coming. However, the happenings and events in Shahrivar 1320, displayed the defects and problems of this bureaucratic system. The official and governmental systems became full of problems which persisted for a long time. At the end of this decade, some measures were taken to improve this system one of which was the sacking of corrupt and disqualified employees in the cabinet members of Saed, Mansour, and Razmara. This study deals with these sacking measures. This study employs a descriptive-analytical approach by relying on the documents, newspapers, and library sources and attempts to probe into the reasons for the laws of sacking the employees. Findings display that by the implementation of this law as an attempt by Pahlavi (II), a sacking commission began to investigate the performance of the high-ranking officials in ministries and governmental offices. After one year, only the files of 900 employees out of the 150000 personals of the governmental offices were investigated and in cases where the law hit the important and influential officials, Razmara, similar to his processors was not able or did not intend, to investigate the cases. Therefore, the corruption and the inefficiency of the bureaucratic system persisted as before.

کلیدواژه‌ها [English]

  • influential officials
  • the corruption and the inefficiency of the bureaucratic system persisted as before.influential officials
  • Razmara
  • similar to his processors was not able or did not intend
  • to investigate the cases. Therefore
  • the corruption and the inefficiency of the bureaucratic system persisted as before
آبراهامیان، یرواند(1388). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آوری، پیتر(1371). تاریخ معاصر ایران، ج 2، ترجمه محمد رفیعی­مهرآبادی، تهران: عطایی.
ابتهاج، ابوالحسن(1371). خاطرات، ج 1، تهران: علمی.
ارجمند، محمد(1384). شش سال در دربار پهلوی، تهران: پیکان.
ارفع، حسن(1396). در زمانۀ پنج شاه، ترجمه مانی صالحی، تهران: ماهی.
امیراحمدی، احمد(1373). خاطرات نخستین سپهبد ایران، به­کوشش غلامحسین زرگری­نژاد، تهران: مطالعات و پژوهش­های فرهنگی.
امیرعلایی، شمس­الدین(1363). خاطرات من در یادداشت­های پراکنده، تهران:دهخدا.
ایوانف، م. س(1356). تاریخ نوین ایران، ترجمه هوشنگ تیزابی، تهران:توده.
خاطرات سیاسی رجال(1371). ج 1، به اهتمام علی جانزاده، تهران:ارمغان.
خواجه­نوری، ابراهیم(1357).بازیگران عصر طلایی، تهران:جاویدان.
دولت­های ایران از مشیرالدوله تا میرحسین موسوی(1379).تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دها، حسین(1370).یادداشت­های عمری، لس­آنجلس:اقبال.
رزم­آرا، حاجعلی(1382).خاطرات و اسناد سپهبد حاجعلی رزم­آرا، به کوشش کامبیز رزم­آرا و کاوه بیات، تهران:شیرازه.
رکن­زادۀ آدمیت، محمدحسین(1348). سردار فاخر حکمت، تهران:روز
روبین، باری(1363). جنگ قدرت­ها در ایران، ترجمه محمود مشرقی، تهران:آشتیانی.
ساعدمراغه­ای، محمد(1393). خاطرات سیاسی محمد ساعد مراغه­ای، به کوشش باقر عاقلی، تهران:نامک.
سفری، محمدعلی(1371). قلم و سیاست، ج 1، تهران:نامک.
صفایی، ابراهیم(1351).نخست­وزیران ایران، ج 1، تهران، انجمن تاریخ.
عبدالله­پور، احمد(1369). نخست­وزیران ایران، تهران:علمی.
عظیمی، فخرالدین(1374).بحران دموکراسی در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران:البرز.
کاتوزیان، محمدعلی(1382).اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران:مرکز.
گازیوروسکی، مارک. جی.(1371).سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه فریدون فاطمی، تهران:مرکز.
گلشائیان، عباسقلی(1377).گذشته­ها و اندیشه­های زندگی یا خاطرات من، ج 2، تهران:انشتین.
مجد، محمدقلی(1395).ایران، پل پیروزی؛ سرزمین قحطی، ترجمه علی فتحعلی­آشتیانی، تهران:مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
مجد، محمدقلی(1396).شهریور1320: اسرار حملۀ متفقین به ایران، ترجمه علی­اکبر رنجبرکرمانی، تهران:مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
مشیر، مرتضی(1380).خاطراتی از سپهبد اسدالله صنیعی، لس­آنجلس:شرکت کتاب.
مکی، حسین(1368).خاطرات سیاسی، تهران:علمی.
ملکزاده­هیربد، حسن(1328).سرگذشت حیرت­انگیز، تهران:بی­نا.
موحد، محمدعلی(1392). خواب آشفتۀ نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، ج 1، تهران:کارنامه.
مؤیدامینی، داود(1321). از سوم تا بیست و پنجم شهریور 1320، تهران:خودکار.
مهدی­نیا، جعفر(1366). زندگی سیاسی رزم­آرا، تهران:پاسارگارد.
میلسپو، آرتور(1370). آمریکائیها در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران:البرز.
یادداشت­های سیاسی ایران(1395). ج 13، ویرایش آر.ام.بارل، ترجمه مهدی رحمانی، تهران:مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مقاله:
صفایی، عبدالصاحب (1330)، «جالب­ترین خاطراتم در مجلس شانزدهم دو چیز است»، سالنامه دنیا، سال هفتم، صص 106-110.
اسناد:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(ساکما)، شماره سند 38804/297؛ 8437/240.
مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره بازیابی ۸۶/1/11/1727؛ 69/4/۳/83/15.
قوانین و مذاکرات مجلس
مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دورۀ دوازدهم قانونگذاری (1327). تهران: مجلس
مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دورۀ سیزدهم قانونگذاری (1328). تهران: مجلس.
مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دورۀ پانزدهم قانونگذاری (1329). تهران: مجلس.
مجموعه قوانین موضوعه و مصوبات دورۀ شانزدهم قانونگذاری (1333). تهران: مجلس.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملى، دوره 12، جلسه 109، 3 شهریور 1320.
همان، دوره 13، جلسه 79، 22 مرداد 1321.
همان، دوره 16، جلسه 41، 6 تیر1329.
همان، دوره 16، جلسه43، 11 تیر1329.
همان، دوره 16، جلسه 56، 16 شهریور29.
همان، دوره 16، جلسه 60، 26 شهریور1329.
همان، دوره 16، جلسه 62، 2 مهر1329.
همان، دوره 16، جلسه 83، 25 آبان1329.
روزنامه­­ها
اطلاعات، سال 23، شماره 7318، (14 شهریور1329).
اطلاعات، سال 23، شماره 7319، (15 شهریور1329).
اطلاعات، سال 23، شماره 7323، (20 شهریور1329).
اطلاعات، سال 23، شماره 7356، (2 آبان1329).
باختر امروز، سال 1، شماره ۳۲۸، (۱۵ شهریور۱۳۲۹).
باختر امروز، سال 1، شماره 329، (16 شهریور1329).
باختر امروز، سال 1، شماره 382، (25 آبان1329).
باختر امروز، سال 1، شماره 384، (27 آبان1329).
پیک ایران، سال 2، شماره 61، (16 شهریور1329).
ترقی، دوره 7، شماره 14، (13شهریور 1329).
خواندنی­ها، سال 3، شماره 9، (14آبان1321).
کارزار، سال 5، شماره ۱۸۳، (۱3شهریور۱۳۲۹).
کوشش، سال 23، شماره 7351، (22 بهمن1329).
کیهان، سال 9، شماره ۲۱۴۳، (۱۶خرداد۱۳۲۹).
کیهان، شماره ۲۱۴۵، (۱۸ خرداد ۱۳۲۹).