تکاپوی ایرانیان برای پایه گذاری نهاد علم سیاست (رشتۀ علوم سیاسی از زمان تأسیس تا به امروز)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده
دانشیار تاریخ سیاسی، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
علم سیاست در ایران، در ابتدا در قالب مدرسه علوم سیاسی(1278ش) و بعد در قالب دانشگاه، طراحی و راه‏اندازی شد. این الحاق سیاست و حقوق با شکل‏گیری «دانشکده علوم سیاسی و حقوق» با تاسیس دانشگاه تهران در 1313 تکمیل شد. در دوره محمدرضاشاه هم در یک مقطع که دانشگاه استقلال نسبی پیدا کرده بود در حوزه عمومی نیز تاثیرگذار بود و در مقطع دیگر با تغییر سیستم آموزشی و مدیریتی، تلاش شد از فعالیت خودخواسته دانشگاهیان در عرصه عمومی کم شود و همان هدف تربیت کارشناس در آن دنبال شود. با انضمام رشتۀ علوم سیاسی به دانشگاه، به‌خاطر ماهیت این علم در دوران جدید، بحث مبنایی«تربیت شهروند»، در کنار «تربیت کادر متخصص و کارشناس» برای امر دولت‏مداری و ملت سازی مدرن به وظیفۀ علوم سیاسی نیز اضافه شد. این تکاپوها در راستای تأسیس و استقرار نهادی این رشته است.با توجه به اهمیت طرح بحث نهادی دانش سیاست که در نسبت «دانشگاه»، «جامعه» و «دولت» قابل ترسیم است، سوال این است که آیا فعالیت های انجام گرفته در این راستا توانسته است، قالب نهادی به خود بگیرد یا خیر؟یافته ها حکایت از این دارد که با بررسی ساختار، سازمان، تشکیلات، نظام نامه ها، عملکرد افراد مهم حوزه علم دانش سیاست از منظر تاریخی، می توان به جایگاه مهم و اهمیت علوم سیاسی در جامعه ایرانی پی برد. جنبه «انباشت انبوهی» در این علم، جدای از «تاثیرات اجتماعی» آن نشانه‌ای بر استقرار نهادی آن دارد.در این مقاله با روش توصیفی-تبیینی به امر نهادسازی دانش سیاست از ابتدا تا به امروز پرداخته میشود.
کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

The Efforts of Iranians to Establish the Institution of Political Science in the form of Social Construction (Department of Political Science from the Time of Establishment Until Today)

نویسنده English

abdurrahman hasanifar
Associate Professor of Political History, Department of History, IHCS, Tehran, Iran
چکیده English

Political science in Iran was first designed and launched in the form of a political science school (1899) and then in the form of a university. This integration of politics and law was completed with the formation of the "Faculty of Political Science and Law" with the establishment of Tehran University in 1934. With the addition of the field of political science to the university, due to the nature of this science in the new era, the basic discussion of "citizen education" was added to the task of political science, along with "training of expert and expert staff" for modern statecraft and nation building. These efforts are in line with the establishment and institutional establishment of this discipline. Considering the importance of the institutional discussion of political knowledge, which can be drawn in the ratio of "university", "society" and "state", the question is the activities carried out in this direction been able to take an institutional form or not? The findings indicate that by examining the structure, organization, formations, regulations, performance of important people in the field of political science from a historical perspective, one can first understand the important position and importance of political science in Iranian society. Second, the feature of "mass accumulation" in this science, apart from its "social effects", has a sign of its institutional establishment. In this article, with a descriptive-explanatory method, the issue of institutionalization of political knowledge from the beginning to the present day is discussed.

کلیدواژه‌ها English

Political Science
School of Political Science
Institute of Science
Discipline
University of Tehran
Faculty of Law and Political Science
ازغندی، علیرضا (1382)، علم سیاست در ایران، تهران: باز.
اسکندری، ایرج (136)، خاطرات سیاسی، تهران: جنبش توده‏ای مبارز انفصالی.
اسماعیلی، محمد (1398)، «زندگی‏نامۀ محمدعلی فروغی»، ویژه‏نامۀ تجمیعی تاریخ اندیشۀ معاصر، ش 21.
اصیلی، سوسن (1396)، اسناد تاریخ دانشگاه تهران، تهران: خانۀ کتاب.
بشیریه، حسین (1378)، «وضعیت علم سیاست در ایران»، مجلۀ علوم سیاسی، س 1، ش 4.
بهداد، سهراب و فرهاد نعمانی (1386)، طبقه و کار در ایران، ترجمۀ محمود متحد، تهران: آگاه.
تفرشی، مجید (1370)، «مدارس عالی حقوق و علوم سیاسی در ایران از ابتدا تا تأسیس دانشگاه تهران»، نشریۀ گنجینۀ اسناد، دورۀ 1، ش 1.
جمالی، حسین (1390)، «بومی‏گرایی در علوم سیاسی: کدام جهت‏گیری؟»، پژوهش‏نامۀ علوم سیاسی، س 6، ش 2، 63-97.
حشمت‏زاده، محمدباقر (1390)، «ایران و علم سیاست؛ تحول انقلابی، توسعۀ علمی»، فصل‏نامۀ ره‏یافت‏های سیاسی ـ بین‏المللی.
حقیقت، سیدصادق (1391)، «آسیب‏شناسی رشتۀ علوم سیاسی در ایران»، راه‏برد فرهنگ، ش 19، 53-79.
روزنامۀ تربیت (1316 ق)، س 5، ش 228.
رنجبر، مقصود (1382)، «بحران علم سیاست در ایران»، فصل‏نامۀ علوم سیاسی، س 6، ش 24.
زرگری‏نژاد، غلامحسین و منصور صفت‏گل، و محمدباقر وثوقی (1397)، تاریخ دانشگاه تهران، جلد نخست (دانشگاه در دورۀ اول 1313-1322)، تهران: دانشگاه تهران.
زرین‏کوب، عبدالحسین (1391)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
سیاسی، علی‏اکبر (1399)، گزارش یک زندگی، تهران: اختران.
سیف‏اللّهی، سیف‏الله و آرش رضادوست (1393)، «مطالعۀ جامعه‏شناختی روند و فرایند شکل‏گیری آموزش علوم سیاسی در ایران و مصر از انقلاب مشروطه تا 1391»، مطالعات علوم اجتماعی در ایران، س 11، ش 40.
شیرخانی، علی (1396)، علوم سیاسی در ایران، تهران: خرسندی.
صدیق، عیسی (1332)، سیر فرهنگ در ایران و مغرب‏زمین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عاقلی، باقر (1377)، «مدرسۀ علوم سیاسی، مدرسۀ عالی حقوق و دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی»، فصل‏نامۀ تاریخ معاصر ایران، س 2، ش 7، 347-358.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران قاجاریه: 1215-1332، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گسترده.
فروغی، محمدعلی (1315)، «تاریخچۀ حقوق: خلاصۀ سخن‏رانی محمدعلی فروغی»، مجلۀ تعلیم‏وتربیت، دورۀ 1، س 6، ش 10، 719-734.
کریمی، علی (1385)، «تأثیر مطالعات اسلامی در علوم سیاسی»، پژوهش‏نامۀ علوم سیاسی، ش 5.
گروه پژوهش‏های آماری و فناوری ‏اطلاعات (1395)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1393-1394، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش عالی.
گروه پژوهش‏های آماری و فناوری ‏اطلاعات (1397)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1395-1396، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش عالی.
گروه پژوهش‏های آماری و فناوری ‏اطلاعات (1398)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1397-1398، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش عالی.
مارش، دیوید و جری استوکر (1393)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمۀ امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راه‏بردی.
مبارکیان، عباس (1377)، چهره‏ها در نظام آموزش عالی حقوق و عدلیۀ نوین، تهران: پیدایش.
محبوبی اردکانی، حسین (1354)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج 1 و 2، تهران: دانشگاه تهران.
محبوبی اردکانی، حسین (1355)، تاریخ تحول دانشگاه تهران، تهران: سازمان انتشارات و چاپ.
مجلۀ تعلیم‏وتربیت (1306)، س 3، ش 5 و 6.
مستقیمی، بهرام (1383)، «دربارۀ نخستین دانشجوی زن در دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 65.
مستوفی، عبدالله (1321)، ‏شرح زندگانی من، به‏سرمایۀ کتاب‏فروشی زوار تهران ـ کراچی ـ لاهور، چاپ تهران مصور.
مؤسسۀ پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش عالی (1399)، دریافت توسط سی. دی. اطلاعات مربوط به آمار دانشجویان (مکاتبه و دریافت از طریق خودم).