تکاپوی ایرانیان برای پایه گذاری نهاد علم سیاست (رشتۀ علوم سیاسی از زمان تأسیس تا به امروز)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

تاریخ سیاسی، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.30465/hcs.2024.47791.2894

چکیده

علم سیاست در ایران، در ابتدا در قالب مدرسه علوم سیاسی(1278ش) و بعد در قالب دانشگاه، طراحی و راه‏اندازی شد. این الحاق سیاست و حقوق با شکل‏گیری «دانشکده علوم سیاسی و حقوق» با تاسیس دانشگاه تهران در 1313 تکمیل شد. در دوره محمدرضاشاه هم در یک مقطع که دانشگاه استقلال نسبی پیدا کرده بود در حوزه عمومی نیز تاثیرگذار بود و در مقطع دیگر با تغییر سیستم آموزشی و مدیریتی، تلاش شد از فعالیت خودخواسته دانشگاهیان در عرصه عمومی کم شود و همان هدف تربیت کارشناس در آن دنبال شود. با انضمام رشتۀ علوم سیاسی به دانشگاه، به‌خاطر ماهیت این علم در دوران جدید، بحث مبنایی«تربیت شهروند»، در کنار «تربیت کادر متخصص و کارشناس» برای امر دولت‏مداری و ملت سازی مدرن به وظیفۀ علوم سیاسی نیز اضافه شد. این تکاپوها در راستای تأسیس و استقرار نهادی این رشته است.با توجه به اهمیت طرح بحث نهادی دانش سیاست که در نسبت «دانشگاه»، «جامعه» و «دولت» قابل ترسیم است، سوال این است که آیا فعالیت های انجام گرفته در این راستا توانسته است، قالب نهادی به خود بگیرد یا خیر؟یافته ها حکایت از این دارد که با بررسی ساختار، سازمان، تشکیلات، نظام نامه ها، عملکرد افراد مهم حوزه علم دانش سیاست از منظر تاریخی، می توان به جایگاه مهم و اهمیت علوم سیاسی در جامعه ایرانی پی برد. جنبه «انباشت انبوهی» در این علم، جدای از «تاثیرات اجتماعی» آن نشانه‌ای بر استقرار نهادی آن دارد.در این مقاله با روش توصیفی-تبیینی به امر نهادسازی دانش سیاست از ابتدا تا به امروز پرداخته میشود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تکاپوی ایرانیان برای پایه گذاری نهاد علم سیاست (رشتۀ علوم سیاسی از زمان تأسیس تا به امروز)

نویسنده [English]

  • abdurrahman hasanifar
political history,department of History,IHCS,Tehran, Iran
چکیده [English]

علم سیاست در ایران، در ابتدا در قالب مدرسه علوم سیاسی(1278ش) و بعد در قالب دانشگاه، طراحی و راه‏اندازی شد. این الحاق سیاست و حقوق با شکل‏گیری «دانشکده علوم سیاسی و حقوق» با تاسیس دانشگاه تهران در 1313 تکمیل شد. در دوره محمدرضاشاه هم در یک مقطع که دانشگاه استقلال نسبی پیدا کرده بود در حوزه عمومی نیز تاثیرگذار بود و در مقطع دیگر با تغییر سیستم آموزشی و مدیریتی، تلاش شد از فعالیت خودخواسته دانشگاهیان در عرصه عمومی کم شود و همان هدف تربیت کارشناس در آن دنبال شود. با انضمام رشتۀ علوم سیاسی به دانشگاه، به‌خاطر ماهیت این علم در دوران جدید، بحث مبنایی«تربیت شهروند»، در کنار «تربیت کادر متخصص و کارشناس» برای امر دولت‏مداری و ملت سازی مدرن به وظیفۀ علوم سیاسی نیز اضافه شد. این تکاپوها در راستای تأسیس و استقرار نهادی این رشته است.با توجه به اهمیت طرح بحث نهادی دانش سیاست که در نسبت «دانشگاه»، «جامعه» و «دولت» قابل ترسیم است، سوال این است که آیا فعالیت های انجام گرفته در این راستا توانسته است، قالب نهادی به خود بگیرد یا خیر؟یافته ها حکایت از این دارد که با بررسی ساختار، سازمان، تشکیلات، نظام نامه ها، عملکرد افراد مهم حوزه علم دانش سیاست از منظر تاریخی، می توان به جایگاه مهم و اهمیت علوم سیاسی در جامعه ایرانی پی برد. جنبه «انباشت انبوهی» در این علم، جدای از «تاثیرات اجتماعی» آن نشانه‌ای بر استقرار نهادی آن دارد.در این مقاله با روش توصیفی-تبیینی به امر نهادسازی دانش سیاست از ابتدا تا به امروز پرداخته میشود.

کلیدواژه‌ها [English]

  • علم سیاست
  • مدرسه علوم سیاسی
  • نهاد علم
  • رشته
  • دانشگاه تهران
  • دانشکده حقوق و علوم سیاسی
فهرست منابع
ازغندی، علیرضا (1382)، علم سیاست در ایران، تهران: انتشارات باز.
اسکندری، ایرج (136)، خاطرات سیاسی، تهران: نشر جنبش توده‏ای مبارز انفصالی.
اسماعیلی، محمد (1398)، «زندگی‏نامه محمدعلی فروغی»، ویژه‏نامۀ تجمیعی تاریخ اندیشۀ معاصر: شماره 21.
اصیلی، سوسن (1396)، اسناد تاریخ دانشگاه تهران، تهران: خانه کتاب.
بشیریه، حسین (1378)، «وضعیت علم سیاست در ایران»، مجله علوم سیاسی، سال اول: شماره چهارم.
بهداد، سهراب و نعمانی، فرهاد (1386)، طبقه و کار در ایران، ترجمۀ محمود متحد، تهران: نشر آگاه.
تفرشی، مجید (1370)، «مدارس عالی حقوق و علوم سیاسی در ایران از ابتدا تا تأسیس دانشگاه تهران»، نشریۀ گنجینۀ اسناد، دورۀ یک. شمارۀ 1.
جمالی، حسین (1390)، «بومی‌گرایی در علوم سیاسی: کدام جهت‌گیری؟»، پژوهش‌نامۀ علوم سیاسی، سال ششم، شمارۀ دوم، صص.63_97.
حشمت‏زاده، محمدباقر (1390)، «ایران و علم سیاست؛ تحول انقلابی، توسعه علمی»، فصل‌نامۀ رهیافت‏های سیاسی _ بین‏المللی.
حقیقت، سید صادق (1391)، «آسیب‌شناسی رشتۀ علوم سیاسی در ایران»، راهبرد فرهنگ، شماره نوزدهم، ص 53_79.
روزنامۀ تربیت، سال پنجم، شماره 228، پنجشنبه یازدهم صفر 319ق: ص 2.
رنجبر، مقصود (1382)، «بحران علم سیاست در ایران»، فصل‌نامۀ علوم سیاسی، سال ششم: شماره 24.
زرگری نژاد،  غلامحسین و منصورصفت گل و محمدباقر وثوقی(1397) تاریخ دانشگاه تهران، جلد نخست(دانشگاه در دوره اول 1313-1322)تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زرین کوب، عبدالحسین(1391)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر، چاپ 21
سیاسی، علی اکبر(1399)، گزارش یک زندگی، تهران: اختران
سیف‌اللّهی، سیف‌الله و رضادوست، آرش (1393)، «مطالعۀ جامعه‌شناختی روند و فرایند شکل‌گیری آموزش علوم سیاسی در ایران و مصر از انقلاب مشروطه تا 1391»، مطالعات علوم اجتماعی در ایران، سال یازدهم، شمارۀ چهلم .
شیرخانی، علی (1396)، علوم سیاسی در ایران، تهران: انتشارات خرسندی.
صدیق، عیسی (1332)، سیر فرهنگ در ایران و مغرب‏زمین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عاقلی، باقر (1377)، «مدرسۀ علوم سیاسی، مدرسۀ عالی حقوق و دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی»، فصل‌نامۀ تاریخ معاصر ایران، س 2، شماره 7. صص347-358
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران قاجاریه: 1215 _ 1332، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نشر گسترده. ‌
فروغی، محمد علی(1315)، تاریخچه حقوق: خلاصه سخنرانی محد علی فروغی، مجله تعلیم و تربیت، دور اول ، سال ششم دی ماه شماره 10صص 719-734
کریمی، علی (1385)، «تأثیر مطالعات اسلامی در علوم سیاسی»، پژوهش‌نامۀ علوم سیاسی: شماره 5.
گروه پژوهش‌های آماری و فناوری ‌اطلاعات، (1395)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1394_1393، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی. تابستان.
گروه پژوهش‌های آماری و فناوری ‌اطلاعات، (1397)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1396_1395، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
گروه پژوهش‌های آماری و فناوری ‌اطلاعات، (1398)، آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 1398_1397، تهران: مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی. تابستان.
مارش، دیوید و جری استوکر(1393)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران:چاپ هشتم، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مبارکیان، عباس (1377)، چهره‏ها در نظام آمورش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران: انتشارات پیدایش. ‌
محبوبی اردکانی، حسین (1354)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. جلدهای 1 و 3
محبوبی اردکانی، حسین(1355)، تاریخ تحول دانشگاه تهران، تهران:سازمان انتشارات و چاپ
مجله تعلیم و تربیت، سال سوم، شماره های 5و 6
مستقیمی، بهرام (1383)، «دربارۀ نخستین دانشجوی زن در دانشکده حقوق و علوم سیاسی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی: شماره 65.
مستوفی، عبدالله (1321)، ‌شرح زندگانی من، چاپ دوم، به سرمایۀ کتابفروشی زوار تهران_ کراچی_ لاهور، چاپ تهران مصور.
مؤسسۀ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی(1399)، دریافت توسط.سی دی اطلاعات مربوط به آمار دانشجویان(مکاتبه و دریافت از طریق خودم)