مناسبات پوشش زنان و قشربندی اجتماعی در صدر اسلام؛ بازخوانی احادیث بر اساس رویکرد انسان‌شناسی تفسیری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه امام صادق

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30465/hcs.2023.45878.2820

چکیده

در چند دهه‌ی اخیر حجاب از مسائل پر اهمیت جامعه‌ی ایرانی بوده است. مهم‌ترین نقش در این میان مربوط به خوانش متون دینی است که معنا و کیفیت حجاب را تعیین می‌کند. تقریباً تمام مطالعات در راستای واکاوی حجاب در صدر اسلام با روش‌ فقهی انجام شده است. با عنایت به اینکه حجاب ماهیتاً امری است فرهنگی، توجه به ابژ‌ه‌های تاریخی-فرهنگی آن -که معمولاً مورد غفلت واقع شده‌اند- می‌تواند وجوه متمایزی از معنای کنش «باحجاب بودن» را نمایان کند.

از این رو، در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن احادیث به عنوان تاریخ شفاهی و تحلیل آن‌ها با استفاده از رویکرد انسا‌ن‌شناسی تاریخی تلاش شد تا حجاب در بافت اجتماعی-فرهنگی خود مورد بررسی قرار بگیرد. مسئله اصلی درک درهم تنیدگی ساختار اجتماعی و سیستم فرهنگی است. مطالعۀ معنای حجاب و درک تأثیر ساختار اجتماعی و سیستم فرهنگی صدر اسلام بر روی آن، هدف پژوهش حاضر است.

یافته‌ها حاکی از آن است که معرفی حجاب به‌عنوان کنشی برای کنترل شهوت در جامعه صحیح نیست. محور اصلی معنای حجاب متأثر از جامعه برده‌داری اسلام است که مقام و منزلت زنان وابسته به قشر اجتماعی آن‌ها است. حجاب یک امر ضروری برای زنان مومن‌آزاد است، در مقابل کنیزان و اهل ذمه محدودیت‌های کمتری دارند؛ زیرا ارزش حفظ احترام زن مؤمن آزاد است. اگر معنای حجاب مبتنی بر کنترل شهوت جامعه بود، می‌بایست حجاب برای زن به ما هو زن واجب می‌بود. در صورتی که حجاب حتی برای همه زنان مسلمان نیز واجب نبود بلکه صرفا حجاب از زنان مومن آزاد خواسته می‌شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The relationship between women's clothing and social stratification at the beginning of Islam; Rereading traditions based on an interpretive anthropological approach

نویسندگان [English]

  • Amin shahbazi 1
  • Seyed Mohammad Hadi Gerami 2
1 Imam Sadiq university
2 Institute for Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

The hijab has become a prominent issue in Iranian society, mainly influenced by how religious texts interpret and define it. Most studies on hijab in early Islam have used jurisprudential methods. However, as the hijab is a cultural matter, understanding its historical-cultural objects can reveal new insights into the act of wearing a hijab. In this research, hadiths were analyzed as oral history using a historical-anthropological approach to examine the hijab in its socio-cultural context. The goal is to understand the connection between social structure and cultural system. This research aims to study the meaning of hijab and perceive how the social structure and cultural system of early Islam influenced it. Using hadiths as oral history and analyzing them with a historical-anthropological approach, this research examines hijab in its socio-cultural context. The main focus is to study the connection between social structure and cultural system, specifically regarding the meaning of hijab in early Islam. The research suggests that portraying hijab as a way to control sexual lust in society is inaccurate. The true essence of hijab is shaped by the historical context of Islamic societies, where women's status and respect were based on their social class. The hijab is essential for free-believing women compared to maidservants and dhimma people, who have fewer restrictions, as it upholds the respect of a free-believing woman. If the hijab aimed to control sexual lust, it would be compulsory for all women. However, it was only mandatory for devout Muslim women, not all.

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretative anthropology
  • historical anthropology
  • hijab
  • covering
  • Shia traditions
کتابنامه:
ابن بابویه، محمد بن على‌(1362ش) الخصال، قم: جامعه مدرسین
ابن بابویه، محمد بن علی(1380) علل الشرایع و الاسلام، ترجمه محمد جواد ذهنی تهرانی، قم:مؤمنین
انصاری، مرتضی(1415ق) کتاب النکاح، قم، مجمع الفکر الاسلامی
بروجردی، حسین(1388) جامع الاحادیث الشیعه، ترجمه ترجمان احمد اسماعیل تبار، احمدرضا حسینی، محمدحسین مهوری، تهران: فرهنگ سبز
ترکاشوند، امیرحسین(۱۳۹۰) حجاب شرعی در عصر پیامبر، نشر مجازی
جعفریان، رسول(1383) داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
حسینی، نبیل(1394)انسان‌شناسی اجتماعی - فرهنگی جامعه کوفه در نگرش امام حسین (ع): پژوهشی اسلامی در علم انسان‌شناسی معاصر، کتابنامه نجف
حر عاملى، محمد بن حسن(1414ق) وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث
زمخشری، محمود بن عمر(1407ق)الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربیشاه سنائی، محمدرضا(1399)حجاب در صدر اسلام، بررسی و نقد نظرات امیر حسین ترکاشوند، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی
سیوطی، عبدالرحمان(1414)الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت: دارالفکر
شیرزاد، محمدحسین(1398)کاربرد الگوهای انسان­شناسی امنیت در تفسیر قرآن کریم، رساله دکتری، تهران: دانشگاه امام صادق(ع))
کلینی، محمد بن یعقوب(1369) اصول کافی، ترجمه محمد باقر کمره ای، قم: اسوه
کلینی، محمد بن یعقوب(1369) اصول کافی، ترجمه جواد مصطفوی،  تهران: علمیه اسلامیه
گرامی و شهبازی (1399) درنگی فرهنگی ـ انسان‌شناختی در تاریخ بقیع در دو سدۀ نخست هجری دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105
گیرتس، کلیفورد(1400) تفسیر فرهنگ، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث
گیرتس، کلیفورد(1400) دانش محلی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، ثالث
فخر رازی، محمد بن عمر(1378) مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
قابل، احمد(1382) احکام بانوان در شریعت محمدی (ص)، نشر مجازی
عشماوی، محمد سعید(1415) حقیقه الحجاب و حجیت الحدیث، قاهره: الکتاب الذهبی
عشیاری، محمد(1400) قرآن و تفاوت­های فرهنگ پوشش کنیزان با زنان آزاد؛ از جاهلیت تا صدر اسلام، مطالعات فرهنگی و اجتماعی قرآن، 1(1)
مددی، سید احمد(1402) درس خارج فقه نکاح : http://www.ostadmadadi.ir/persian/lesson/9575/)
مطهری، مرتضی(1379) مسئله حجاب، تهران: انتشارات صدرا
مفید، محمد بن نعمان(1413ق) احکام النساء، قم: دارالمفید
نجفی جواهری، شیخ محمد حسن(1362) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العرب
یوسفی، عثمان، یوسفی­فر، شهرام، حسینی، سیدمحمدرضا، بیگی، حسین علی(1397) جایگاه اجتماعی اهل ذمه در عصر خلافت عمربن خطاب(13-23 هـ.ق) براساس نظریه طرد اجتماعی(مطالعه موردی اهل‌ذمّه حجاز، شام و عراق)، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام10(39)