بحران ناکارآمدی دولت٬ و مسئله سقوط حکومت پهلوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، تاریخ انقلاب، دانشگاه بین‏ المللی امام خمینی، قزوین، ایران
2 استاد تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
3 دانشیار تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
چکیده
کارآمدی مفهومی است که اگرچه با حوزه‏های اقتصادی و مدیریتی دارای پیوستگی است، لیکن به‏واسطۀ پیوند مستحکم‏تر با مفهوم قدرت، در علم سیاست نیز دارای مصادیق بارز و قابل‏اهمیتی است. کارآمدی نظام‏های سیاسی اصلی‏ترین عامل ثبات و تاب‏آوری آن‏ها و عامل کلیدی فائق‏آمدن دولت‏ها بر بحران‏های سیاسی پیرامونشان است. زمانی‏که در یک ساختار سیاسی فروپاشی رخ می‏دهد، در گام نخست، آن نظام مجموعۀ‏ ناکارآمدی بوده و عامل اصلی سقوط آن پیش از هر عامل دیگر همین مسئله است. فروپاشی حکومت پهلوی یکی از سوژه‏های جذابی است که می‏توان آن را از این منظر موردمطالعه قرار داد و بحران‏های سیاسی موجود در این عصر را از این زاویه تحلیل کرد. در این مقاله، کوشش خواهد شد تا با مددگیری از نظریۀ نظام‏ها، در چهارچوب ره‏یافت‏های ساختاری ـ کارکردی، به شاخصه‏های قابل‏اتکایی برای ارزیابی کارآمدی دولت و نظام سیاسی در عصر پهلوی دست یابیم و ظرفیت‏های شش‏گانه‏ای را، که برای سنجش کارآمدی دولت‏ها از آن سخن به‏میان آورده‏‏اند (انحصار کاربرد زور، استخراجی، شکل‏دادن به هویت ملی، تنظیمی، حفظ انسجام درونی و بازتوزیعی)، با ساختار سیاسی این عصر موردتطبیق قرار دهیم و درنهایت سقوط حکومت پهلوی را باتوجه‏به نتایج این تطبیق تحلیل کنیم.
کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

The crisis of government inefficiency and the issue of the fall of the Pahlavi government

نویسندگان English

hamed iranshahi 1
Hossein Abadian 2
Bagher Ali Adelfar 3
Hojjat Fallah tootkar 3
1 PhD student of Revolutionary History, Imam Khomeini International University , Qazvin, Iran
2 Professor of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
3 Associate Professor of History, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده English

Efficiency is a concept that, although it is connected with economic and management fields, but due to its stronger connection with the concept of power, it also has clear and important examples in political science. The efficiency of political systems is the main factor of their stability and resilience, and the key factor for governments to overcome political crises around them. When a political structure collapses, the first step of that system is a set of inefficiencies, and the main cause of its downfall, before any other factor, is this issue. The collapse of the Pahlavi regime is one of the interesting subjects that can be studied from this point of view and the political crises of this era can be analyzed from this angle. In this article, an attempt will be made to obtain reliable indicators for evaluating the efficiency of the government and the political system in the Pahlavi era, with the help of systems theory, within the framework of structural-functional approaches, and the six capacities. The one that has been mentioned in order to measure the efficiency of the governments (monopoly on the use of force, extractive, shaping the national identity, regulatory, maintaining internal cohesion and redistribution) adapted it to the political structure of this era. And finally, he analyzed the fall of the Pahlavi government according to the results of this comparison.

کلیدواژه‌ها English

Efficiency
Pahlavi Government
Crisis
Cohesion
Collapse
الف) منابع کتابی فارسی
آبراهامیان، یرواند (1383)، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‏محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۹)، تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آشوری، داریوش (1376)، ما و مدرنیت، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
اسکاچپول، تدا (1382)، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، ترجمۀ محمدتقی دلفروز، مجلۀ مطالعات راه‏بردی، س 6، ش 1.
اسکاچپول، تدا (1389)، دولت‏ها و انقلاب‏های اجتماعی، ترجمۀ سیدمجید رویین‏تن، تهران: سروش.
استونز، راب (1379)، متفکران بزرگ جامعه‏شناسی، ترجمۀ مهرداد میردامادی، تهران: مرکز.
اسکولز، رابرت (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگاه.
جانسون، چالمرز (1372)، تحول انقلابی (بررسی نظری پدیدۀ انقلاب)، ترجمۀ حمید الیاسی، تهران: امیرکبیر.
چالمرز، جانسون (1371)، تحول انقلابی، ترجمۀ حمید الیاسی، تهران: امیرکبیر.
روشه، گی (1387)، تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران: نی.
ریترز، جرج (1384)، نظریۀ جامعه‏شناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی و فرهنگی.
عالیخانی، علینقی (1393)، امنیت و اقتصاد، تاریخ شفاهی، به‏کوشش حسین دهباشی، تهران: کتاب‏خانۀ ملی.
کاتوزیان، محمدعلی (۱۳۹۳)، در جست‏وجوی جامعۀ بلندمدت، در گفت‏وگو با کریم ارغنده‏پور، تهران: نی.
میلانی، محسن ( 1387)، شکل‏گیری انقلاب اسلامی، ترجمۀ مجتبی عطارزاده، تهران: گام نو.
نراقی، احسان (1385)، از کاخ شاه تا زندان اوین، ترجمۀ سعید آذری، تهران: رسا.
نصر، سیدحسین (1393)، حکمت و سیاست، در گفت‏وگو با حسین دهباشی، تهران: کتاب‏خانۀ ملی.
ب) منابع سندی
آرشیو ملی ایران (بی‌تا)، سند 000997-296، قسمتی از نامۀ نصرالله انتظام به یکی از رجال دولتی درخصوص اقدامات سوء علی‏رضا پهلوی و نتایج بد آن بر خانوادۀ سلطنتی و پذیرش عمومی آن خاندان (نامه ناقص است).
آرشیو ملی ایران (بی‌تا)، سند 9784-230، اعمال نفوذ خاندان فرجی در ورامین.
آرشیو ملی ایران (بی‌تا)، سند 38256-999، کنگرۀ انقلاب اداری هفتم تا شانزدهم بهمن‏ماه 1346، تهران.
آرشیو ملی ایران (27 خرداد 1332)، سند 31230-230، پاسخ محمود جعفری، کارمند وزارت دارایی، به ادعای سرلشکر بازنشسته، علی‏اکبر ضرغام، درخصوص افزایش درآمد مملکت در زمان حضور وی به‏عنوان وزیر دارایی و افشای غارت‏گری و فسادهای مالی وی در مالیات سنواتی، اتخاذ سیاست دروازه‏های باز با ورود بی‏سابقة کالاهای تجملی و خروج ارز، ضرر تولیدکنندگان داخلی، و ... .
آرشیو ملی ایران (11 مهر 1334)، سند 7963-230، نامة دعوت از نخست‏وزیر برای حضور در مجلس شورای ملی و پاسخ‏گویی به پرسش دربارة ترقی روزافزون هزینة زندگی و نقشة دولت برای بهبود وضع.
آرشیو ملی ایران (8 اسفند 1338)، سند 2-31166-230، تلگراف به نخست‏وزیر در اعتراض به عملکرد جانشین بازپرس بم با مردم، اعمال خشونت و اهانت نسبت به متهمین در بازجویی و اقرارگرفتن با تهدید آنان.
آرشیو ملی ایران (14 خرداد 1339)، سند 4-31166-230، تلگراف جمعی از اهالی سراوان به مجلس شورای ملی در اعتراض به عملکرد رئیس بهداری بلوچستان در استفاده از بودجه و امکانات بهداری برای فعالیت‏ها و تبلیغات انتخاباتی خود.
آرشیو ملی ایران (خرداد 1340)، سند 002575-998، قسمتی از نطق علی امینی (نخست‏وزیر) در وزارت بازرگانی دربارۀ رواج فساد و رشوه‏خواری در ایران به‏نقل‏از روزنامۀ اطلاعات هوایی.
آرشیو ملی ایران (بهمن 1342)، سند 1147/998/96، قانون اصلاحات ارضی، تهران.
آرشیو ملی ایران (16 فروردین 1346)، سند 13423-230، نامة غلامرضا دانایی به هویدا، نخست‏وزیر، برای اعتراض به اعمال نفوذ غیرقانونی مهندس هرمز شاهرخ‏شاهی، صاحب شرکت اختر ماشین، در دادگستری.
آرشیو ملی ایران (26 مرداد 1347)، سند 29153-230، نامة شکایت‏آمیز پاشایی از دانش‏سرای عالی به نخست‏وزیر در اعتراض به وضعیت موجود در شرکت اتوبوس‏رانی، برق، و استان‏داری و انتقاد از نبودن اشخاص مناسب در رأس امور.
آرشیو ملی ایران (28 آبان 1358)، سند 20646-230، تلگراف نصراله اهور هوش شیرازی، مدیر روزنامة درحال‏توقیف جوشن، به ارتشبد ازهاری، نخست‏وزیر، برای اعلام فساد و قاچاق کابینه‏های قبلی، سوءاستفادة مدیران شرکت‏های دولتی و وزارت‏خانه‏ها بودجه و موقعیت خود و درخواست وقت ملاقات از وی.
قانون برنامۀ پنجم عمرانی کشور (1356)، اسناد سازمان برنامه و بودجه.
لایحۀ قانون برنامۀ دوم عمرانی کشور (1334)، اسناد سازمان برنامه و بودجه.
ج) منابع مطبوعاتی
روزنامۀ اطلاعات (18 خرداد 1343)، «اصول انقلاب شاه و مردم»، 1، 4.
روزنامۀ تایم (16 اوت 1976)، 32.
روزنامۀ سندی تایمز (1975)، سرمقالۀ 19 ژانویه.
روزنامۀ کیهان (3 اردیبهشت 1336)، «اهداف تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کشور»، 4.
روزنامۀ لوموند (1987)، سرمقالۀ ۹۸۵۳.
روزنامۀ نیویورک تایمز (1987)، سرمقالۀ ۱۳ دسامبر.
 
Albertus, M. and V. Menaldo (2012), “Coercive Capacity and the Prospects for Democratization”, Comparative Politics January, vol. 44, no. 2, 151-169.
Easton, D. (1965), A System Analysis of Political Life, New York, John Wiley and Sons.
Fearon, J. D. and D. D. Laitin (2003), “Ethnicity, Insurgency, and Civil War”, American Political Science Review, vol. 97, no. 1, 75-80.
Kocher, M. A. (2010), “State Capacity as a Conceptual Variable”, Yale Journal of International Affairs, vol. 5, no. 2, 137-145.
Mann, M. (1986), “The Autonomous Power of the State: Its Origins, Mechanisms and Results”, in: States in History, John A. Hall (ed.), London: Basic Blackwell.
Mann, M. (1993), The Sources of Social Power, The Rise of Classes and Nation-States, 1760-1914, New York, Cambridge University Press.
Poggi, G. (1990), The State, Its Nature, Development and Prospects, Cambridge, Polity Press
Slater, D. (2008), “Can Leviathan Be Democratic?, Competitive Elections, Robust.
Shaoguang, W. (2012), “Why is State Effectiveness Essential for Democracy? Asian Examples”, in: Contemporary Chinese Political Thought, Debates and Perspectives, Fred Reinhard Dallmayr and Tingyang Zhao (eds.), Kentucky, The University Press of Kentucky.
Sorensen, G. (2002), State Transformation and New Security Dilemmas, Ankara, Centre for Eurasian Strategic Studies.
Weiss, L. (1998), The Myth of the Powerless State, Governing the Economy in a Global Era, Cambridge, Polity.