بینش و نگرش روحانیون مورخ در تاریخ نگاری معاصر ایرانی (بعد از انقلاب اسلامی 1357ش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه

2 گروه اجتماعی، پژوهشکده امنیتی اجتماعی، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی، تهران/، ایران.

10.30465/hcs.2023.44790.2770

چکیده

روحانیت تشیع به عنوان یکی مهم‌ترین جریانهای سیاسی و فکری در ساختار سیاسی و فرهنگی کشور ایران به شکل مشخص از دوران صفویه مطرح گردید. در دوره بعد از انقلاب اسلامی 1357ش، روحانیون در قالب یک جریان تاثیرگذار در تمامی عرصه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حضور یافتند. علاوه بر این در حوزهای تئوریک، از جمله در عرصه تاریخ نگاری نیز به عنوان یک طیف فعال در شکل گیری جریان تاریخ نگاری اسلامی مطرح گردیدند، مبنا و اساس فکری این جریان، برداشتی از تعالیم اسلام، مذهب تشیع و حکومت اسلامی شکل گرفته بود.

هدف این پژوهش بررسی بینش و نگرش روحانیون شیعه در شکل گیری و تداوم جریان تاریخ نگاری اسلامی بعد از انقلاب اسلامی است، بویژه اینکه برخی از روحانیون بعد از پیروزی انقلاب به عنوان نگارندگان و محققان در عرصه تاریخ حضور یافتند و اقدام به تدوین و نگارش کتب تاریخی نمودند. فرضیه این پژوهش این است که متاثر از انقلاب اسلامی، طیفی جدیدی از مورخان روحانی با پشتوانه حاکمیت جمهوری اسلامی در قالب تاریخ نگاری رسمی، دست به تدوین و تولید منابع تاریخ نگارانه زدند.

روش و رویکرد این پژوهش به شکل توصیفی– تحلیلی با تکیه بر منابع اسنادی و کتابخانه ای است. همچنین یافته ها این پژوهش نشان می دهد به نسبت حجم گسترده‌ای منابع تاریخ‌نگاری بعد از انقلاب در داخل کشور، تولید و نگارش آثار تاریخی از جانب روحانیون، گستره‌ی قابل قبولی را به خود اختصاص می‌دهد و خود منجر به توسعه و بعضا شکل گیری جریان تاریخ نگاری اسلامی در این دوران شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Insights and attitudes of clerics and historians in contemporary Iranian historiography (After the Islamic Revolution of 1979)

نویسندگان [English]

  • zienab ahmadvand 1
  • reza bigdelou 2
1 Assistant Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Urmia University
2 department of security and socil research.
چکیده [English]

In the period after the Islamic Revolution of 1979, clerics were present in the form of an influential movement in all political, social and cultural fields. In addition, in theoretical areas, including in the field of historiography, they were also brought up as an active spectrum in the formation of the Islamic historiography current, the basis and intellectual basis of this current, an understanding of the teachings of Islam, the Shia religion and the Islamic government was formed.

The purpose of this research is to investigate the insight and attitude of Shia clerics in the formation and continuation of Islamic historiography after the Islamic revolution, especially that some clerics appeared as writers and researchers in the field of history after the victory of the revolution and began to compile and write books. They made history. The hypothesis of this research is that, influenced by the Islamic Revolution, a new range of clerical historians started compiling and producing historiographical sources with the support of the government of the Islamic Republic in the form of official historiography.

The method and approach of this research is descriptive-analytical based on documentary and library sources. Also, the findings of this research show that compared to the vast volume of historiographical sources after the revolution in the country, the production and writing of historical works by clerics occupies an acceptable range and leads to the development and sometimes the form The flow of Islamic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • clerics
  • Islamic movement
  • historiography
  • Islamic revolution
  • Shiism
  • منابع و ماخذ

    • آبراهامیان، یرواند (1379) ایران بین دو انقلاب، ترجمه: کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: نشر مرکز.
    • آقاجری، هاشم، غلامحسین زرگری نژاد، عطاءالله حسینی (1380) تأملی در علم تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی، به کوشش حسن حضرتی، تهران: انتشارات نقش جهان.
    • آئینه‌وند، صادق (1377) علم تاریخ در گسترده تمدن اسلامی، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • الگار، حامد (1371) نیروهای مذهبی در ایران قرن بیستم، در سلسله­ی پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه: عباس مخبر، تهران: طرح نو.
    • اسماعیلی، حبیب‌اله (1389) جستارهایی در تاریخ و تاریخ‌نگاری، چاپ اول، دو جلد، تهران: ناشر خانه کتاب.
    • اسکندری فاروجی، ابوالفضل و همکاران (1397)«تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی ضرورت‌ها و بایستگی‌ها»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال 15، شماره 53، تهران، صص 75-
    • باقرزاده ارجمندی، میراحمد (1381) کتاب‌شناسی توصیفی استاد مرتضی مطهری، تبریز: مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی.
    • بصیرت منش، حمید (1381) بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • .............................. (1376) بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • بهبودی، هدایت الله (1383)«سیر تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 5.
    • پهلوان، منصور (1382)«ویژگی‌های آثار استاد مرتضی مطهری»، مجله مقالات و بررسی‌ها، دفتر 74، صص 189-203.
    • تبریزی، قاسم (1388) طیف‌های تاریخ‌نگاری معاصر ایران، در سویه­های تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، تهران: خانه‌ی کتاب.
    • توکلی، یعقوب (1387) سبک‌شناسی تاریخ‌نگاری معاصر ایران، چ اول، قم: مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی.
    • ............................. (1388) کنکاشی در تاریخ‌نگاری معاصر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
    • جان‌زاده، علی (1371) خاطرات سیاسی رجال ایران از مشروطه تا کودتای 28 مردادماه 1332، بی‌جا: بی‌نا.
    • جعفریان، رسول (1376) جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی و سیاسی ایران در سال‌های 1320 تا 1357، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • جوادزاده، علیرضا (1389) هویت ملی و جریان­های انقلاب اسلامی، مجله معرفت سیاسی، ش 4، تهران.
    • حضرتی، حسن(1388)«امام خمینی و دانش تاریخ»، فطلنامه متین، شماره 43، صص 25-45.
    • حکیمی، محمود (1353) غرب بیمار است، قم: دارالتبلیغ اسلامی.
    • .............................(1357) خودروشنفکربینی، قم: تشیع.
    • در جستجوی راه و کلام امام (1370) ج 11، تهران: امیرکبیر.
    • دوانی، علی (1361) نهضت روحانیون اسلام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • روزنتال، فرانتز (1366) تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه: اسداله آزاد، چاپ دوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    • روحانی، حمید (1383) نهضت امام خمینی، جلد سوم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره.
    • سویه‌هایی در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی (1388) چاپ اول، تهران: خانه کتاب.
    • شکوری، ابوالفضل (1371) جریان‌شناسی تاریخ‌نگاری‌ها در ایران معاصر، چ اول، تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران.
    • شریعتی، علی (1362) اسلام‌شناسی، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: قلم.
    • ............................. (بی‌تا) مارکس و مارکسیسم، تهران: شریعت.
    • شریف رازی، محمد(1395ق) گنجینه دانشمندان، جاول، تهران: گتاب فروشی الاسلامیه.
    • صالحی تجریشی، طیبه(1389) کتاب‌شناسی آیت‌الله عمید زنجانی، تهران: کیهان فرهنگی.
    • صحیفه‌ی نور (1378) دوره‌ی 22 جلدی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • عمید زنجانی، عباسعلی(1369)انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران: انتشارت طوبی.
    • فارسی، جلال‌الدین (1368) فلسفه انقلاب اسلامی، تهران: نشر امیرکبیر.
    • ............................. (1388) درس پروردگار: درباره منظومه هستی، انسان و زندگی، تهران: انتشارات آبگین.
    • ............................. (1380) زوایای تاریک، مصاحبه با هفته‌نامه یا لثارات، تهران: روزنه.
    • کدیور، جمیله (1372) رویارویی انقلاب اسلامی و آمریکا، تهران: انتشارات اطلاعات.
    • لهستانی زاده، عبدالعلی(1380) تاریخ فرهنگ مردم دوان، چاپ دوم، شیراز: انتشارات نوید شیراز.
    • مطهری، مرتضی (1362) خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ نهم، قم: صدرا.
    • ............................. (1363) نقدی بر مارکسیسم، چاپ اول، تهران: صدرا.
    • ............................. (1368) نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، تهران: صدرا.
    • مظفری، آیت (1385) جریان‌شناسی سیاسی ایران معاصر، چ دوم، قم: نشر زمزم هدایت.
    • مجموعه کتاب‌شناسی بیست ساله جمهوری اسلامی ایران (بی‌تا): زیر نظر احمد مسجد جامعی، 20 جلد، تهران: کارخانه نشر.
    • مریام، آلن. اچ (1379) رهبری فرهمندانه در آسیای امروزی: مائو، گاندی، [امام] خمینی، مجله نقد و نظر، ش 1 و 2، تهران.
    • ملایی توانی، علیرضا(1396) تاریخ‌نگاری رسمی دوره پهلوی پیرامون رضاشاه، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • ..............................(1400) «مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ‌نگاری ایران، نقد راه رفته و طرح راه جدید»، فصلنامه تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری، سال سی و یکم، شماره 28، تهران، صص 229-255.
    • ........................ (1390) «ملاحظاتی روش‌شناختی در چیستی و اعتبار تاریخ‌نگاری‌های رسمی»، فصلنامه تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری، سال 21، شماره 7، تهران، صص 87-113.
    • ماهنامه تاریخ و جغرافیا شماره 129 اسفند 1387.