بررسی تاثیر بحران های پس از انقلاب اسلامی ایران در تغییر نقش جهادسازندگی (1358-1368)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
محمد جمالو 1
محسن سراج 2
محمود سادات بیدگلی 2
1 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران
2 استادیار گروه تاریخ، پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران
10.30465/hcs.2023.44409.2758
چکیده
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به‌فرمان امام خمینی جهاد سازندگی با هدف محرومیت‎زدایی از مناطق روستایی تشکیل شد. وظایف و مسئولیت‎های این نهاد در مدت دو دهه فعالیتش (1358-1378) بارها دچار تغییروتحولات بنیادی شد. تغییر در ماهیت فعالیت‎های جهاد در دهۀ نخست حیات این نهاد ابعاد گسترده‎ای را شامل می‎شد، به‌طوری‌که ازیک‌سو با تغییر در صحنۀ سیاسی ـ اجتماعی ایران، جهاد سازندگی نیز دچار تغییر و تشویش وظایف محوله شد و ازسوی‌دیگر تغییر نقش جهاد سازندگی نخست سبب تغییر در ساختار اداری این نهاد و درنهایت به فروپاشی و انحلال آن منجر شد.
مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر تبیین و تحلیل چگونگی مواجهۀ این نهاد با بحران‎هایی است که در دهۀ نخست انقلاب اسلامی روی داد و این‌که تأثیر این بحران‎ها بر تغییر نهادی نقش جهاد سازندگی چه بوده است.
پژوهش حاضر با بهره‎گیری از اسناد آرشیوی، مصاحبه‎ها، گزارش‎های دولتی، و منابع کتاب‌خانه‎ای و با استفاده از روش پژوهش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.
نتایج به‌دست‌آمده نشان‎دهندۀ آن است که جهاد سازندگی هرچند ابتدا با هدف محرومیت‌زدایی از روستاها تشکیل شد، اما با درگیرشدن در بحران‎های دهۀ نخست پس از انقلاب اسلامی از انجام وظیفۀ اصلی خود دور ماند و با برعهده‌گرفتن برخی نقش‎های حاشیه‎ای هرچند باعث تثبیت انقلاب اسلامی در مناطق محروم و روستایی شد، به‌دلیل تنوع وظایف و تغییر نقش نهادی، دچار نوعی بی‎نظمی اداری در درون شد و درنهایت این بی‌نظمی سبب تغییر نگاه کارگزاران نظام جمهوری اسلامی به این نهاد شد تا مسیر انحلال و فروپاشی این نهاد هموار شود.
کلیدواژه‌ها
نهادهای انقلابی
جهادسازندگی
بحران‌های اجتماعی و سیاسی
محرومیت‌زدایی

عنوان مقاله English

Examining the effect of post-revolutionary crises in the change of Jahad Sazandegi’s role in Iran (1358-1368)

نویسندگان English

mohammad jamallo 1
mohsen seraj 2
Seyed mahmood sadatbidgoli 2
1 PhD candidate in history of Islamic Revolution, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of History, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran
چکیده English

Throughout two decades of its activity (1358-1378), Jahad’s duties and responsibilities have seen fundamental developments and changes. Change in the essence of Jahad’s activities in its first decade of existence included vast dimensions. So, on the one hand, with the change in the socio-political arena of Iran, Jahad bore change and turmoil in its assigned responsibilities; and on the other hand, change in Jahad Sazandegi’s role, first, caused change in the administrative structure of Jahad, and finally lead to the destruction and disappearance of this institution.
The main question in this study is to explain and analyze the way Jahad treated the crises that it faced in the first decade of Islamic Revolution; and also, how these crises affected the fundamental institutional change in it. The present study has used the archival documents, interviews, state reports, and library sources, and applied the descriptive-analytical research method.
The research findings demonstrate that though Jahad firstly came into existence with the purpose of eliminating deprivation from rural areas, its involvement in the crises following first decade of Islamic revolution distanced this institution from its main assignments; and with taking some new marginal roles though it helped the stabilization of the Islamic Revolution in deprived rural areas, because of its varied responsibilities and role change, Jahad bore some kind of administrative turmoil in the inside, and in the end this turmoil lead to the change of Islamic Republic’s policy makers’ outlook on Jahad, and finally its distruction and disappearance

کلیدواژه‌ها English

revolutionary institutions
Jahad Sazandegi
Socio-political crises
eliminating deprivation
اردستانی، حسین (1393)، «جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی»، مجلۀ نگین ایران، ش 51.
اشرفی، اکبر (1399)، «بررسی تأثیر نهادسازی در تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران از منظر ره‌یافت نهادی»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دورۀ 8، ش 16.
ایروانی، محمدجواد (1377)، نهادگرایی و جهاد سازندگی، تهران: ادارۀ کل روابط عمومی وزارت جهاد سازندگی.
براتعلی‏‌پور، مهدی (1395)، مدیریت بحران‌های سیاسی در فرایند تثبیت انقلاب اسلامی، ج 1، تهران: عروج.
بیست سال تلاش برای سازندگی: نگاهی بر عملکرد و دستاوردهای 20سالۀ جهاد سازندگی (1380)، تهران: دفتر روابط عمومی وزارت جهاد سازندگی.
تاجیک، محمدرضا (1384)، مدیریت بحران: نقدی بر شیوه‌های تحلیل و تدبیر بحران در ایران، تهران: فرهنگ گفتمان.
حیدری، مهدی (1393)، «پیدایش، شکل‌گیری، و فعالیت‌های جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی»، مجلۀ نگین ایران، ش 51.
ساکما (سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران)، سند شمارۀ 15309/293.
ساکما سند شمارۀ 45425/320.
ساکما سند شمارۀ 45490/320.
ساکما سند شمارۀ 45874/320.
ساکما سند شمارۀ 47621/320.
ساکما سند شمارۀ 48551/320.
ساکما سند شمارۀ 48623/320.
ساکما سند شمارۀ 54381/320.
ساکما سند شمارۀ 9604/293.
ساکما سند شمارۀ 010705/400.
ساکما سند شمارۀ 7349/400.
سندرلاب، اریک (1397)، تاریخچۀ سازمانی جهاد سازندگی ایران، ترجمۀ هادی جعفری و محسن جعفری، تهران: دانشگاه امام حسین.
ظهوریان ابوترابی، میثم و دیگران (1397)، «کشف عوامل مؤثر بر استحالۀ نهاد جهاد سازندگی: تحلیل شبکۀ مضامین»، فصل‌نامۀ مطالعات راه‌بردی بسیج، س 21، ش 78.
قافله‌باشی سیدمجتبی و دیگران (1397)، زنده‌باد جهاد: ده روایت از مدیران و پیش‏کسوتان جهاد سازندگی، تهران: الگونگار پیشرفت.
متوسلی، محمود و دیگران (1397)، اقتصاد نهادی: پیش‌گامان نهادگرایی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: دانشگاه امام صادق.
مجتبی حسنی و امین شاه‌بابای آشتیانی (1395)، اقتصاد جهادی: مروری بر تجربۀ اقتصادی جهاد سازندگی، تهران: سدید.
مجلۀ جهاد (1360 الف)، «قانونی‌نشدن شوراها و عدم همکاری ادارات بزرگ‌ترین مشکل ماست»، ش 23.
مجلۀ جهاد (1360 ب)، «جهاد سازندگی مهاباد در خدمت محرومین کردستان، گفت‌وگو با مسئول جهاد سازندگی مهاباد»، ش 30.
مجلۀ جهاد (1361 الف)، «تازمانی‌که ویرانی‌ها، فقر و جهل، و وابستگی اقتصادی وجود دارد کار جهاد سازندگی تداوم خواهد داشت»، ش 47.
مجلۀ جهاد (1361 ب)، «شوراهای اسلامی روستایی در مسیر تشکیل و هدایت روستاییان»، ش 39.
مجلۀ جهاد (1361 ج)، «گزارش مقدماتی از کار شورای بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زدۀ روستایی»، ش 5.
مجلۀ جهاد (1361 د)، «جهاد، فقر فرهنگی اقتصادی روستاییان، اضمحلال ضدانقلاب، گزارشی از جهاد سازندگی استان آذربایجان غربی»، ش 56.
مجلۀ جهاد (1361 ه‍)، «جهاد سازندگی در راه بازسازی و نوسازی روستاهای جنگ‌زده، بازسازی شهرها به وزارت‌خانه‌ها و بازسازی روستاها به جهاد سازندگی واگذار شده است. گفت‌وگویی با یکی از اعضای ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زدۀ روستایی»، ش 36.
مجلۀ جهاد (1361 و)، «لزوم تقویت جهاد سازندگی در کردستان، گزارشی از استان کردستان»، ش 22.
مجلۀ جهاد (1361 ز)، «نقش جهاد سازندگی در زمینه‌سازی پیروزی بزرگ فتح»، ش 31.
مجلۀ جهاد (1361 ح)، «نگاهی گذرا به عملکرد جهاد سازندگی در عملیات بیت‌المقدس»، ش 34.
مجلۀ جهاد (1362 الف)، «جهاد سازندگی و مهندسی عملیات سازمان‌یافته، گزارشی تحلیلی از فعالیت‌های مهندسی ستاد پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد سازندگی»، ش 29.
مجلۀ جهاد (1362 ب)، «همه باهم هم‌گام با جهاد سازندگی به‌یاری روستاییان محروم مناطق جنگ‌زدۀ روستایی بشتابیم، جهاد سازندگی در بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زدۀ روستایی»، ش 53.
مجموعه‌‌مقالات نقش جهاد سازندگی در بخش کشاورزی و توسعۀ روستایی (1386)، تهران: وزارت جهاد کشاورزی.
مذاکرات مجلس شوای اسلامی، دورۀ 4، ج 1، 928.
مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورۀ 1، ج 1، 641.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارۀ 6025.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارۀ 5511.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سند شمارۀ 5526.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 1016-85490، به‌تاریخ 25/10/1364.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 180، به‌تاریخ 6/3/1363.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 369-34164، به‌تاریخ 5/5/1365.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 4966 ت 97، به‏تاریخ 28/2/1367.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 60570، به‌تاریخ 27/6/1364.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 6092 ت 15306 ه 612، به‌تاریخ 4/6/1375.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 90012-906، به‌تاریخ 16/9/1365.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 366/310-667-1، به‌تاریخ 16/2/1361.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تصویب‌نامۀ 86790، به‏تاریخ 22/11/1360.
مشایخی، علی و دیگران (1399)، رسم جهاد تجربۀ کار جمعی در جهاد سازندگی به‌روایت حسنعلی عظیمی، تهران: راه یار.
 
Hodgson, G. M. (1998), “The Approach of Institutional Economics”, Journal of Economic Literature, vol. 36, no. 1.
Steinmo, S., K. Thelen, and F. Longstreth (1992), Structuring Politics: Historical, Institutionalism in Comparative Analysis, New York: Cambridge University Press.
جستارهای تاریخی
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27
بهار و تابستان 1402
مرداد 1402
صفحه 107-130