تحلیل و بررسی کارکردهای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره پهلوی دوم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی

2 استادیار گروه جامعه شناسی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

10.30465/hcs.2023.43751.2724

چکیده

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی در دوره پهلوی دوم، در سال1344ش شروع به فعالیت کرد. پرسش اصلی این است که کارکردها و کژکارکرد‌های کانون در ارتباط با حکومت پهلوی و جامعه ایران چه بوده است؟ در این پژوهش با رویکرد تاریخی و براساس روش اسنادی و با اتکاء به منابع اصلی و مدارک مراکز آرشیوی، مجلات و مصاحبه شفاهی، به کشف، توصیف و تحلیل فعالیت‌های کانون پرداخته شده است. یافته‌های پژوهش نشان می-دهد که این نهاد فرهنگی، طی دوازده سال فعالیت، با تاسیس کتابخانه‌های متعدّد و انجام فعالیت‌های متنوع در حوزه کتاب، تئاتر، سینما، انیمیشن و موسیقی، کودکان و نوجوانان را با کتاب، فعالیت‌های فرهنگی و از همه مهمتر آنچه در پیرامون آنها می‌گذشت آشنا کرد. هرچند کانون با جذب بخشی از روشنفکران چپِ و معترض حکومت، آنان را تا حدِّ زیادی منفعل کرد؛ با این حال نتوانست به وظیفه تربیتِ نسلی وفادار به آرمان سلطنت پهلوی که می‌بایست برای «ورود به مرحله تجدد» و تمدن بزرگ آماده شوند، عمل نماید. لذا کانون برای حکومت پهلوی دارای کژکارکرد؛ اما برای جامعه ایران دارای کارکردهای پنهانِ مثبت بوده است. نویسندگان، کارگردانان، بازیگران و نقاشانی که کار خود را از کانون آغاز کردند، بعد از سرنگونی حکومت پهلوی، هنر آنها در خدمت انقلاب قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing and investigating the functions of the center for intellectual development of children and teenagers in the second Pahlavi period

نویسندگان [English]

  • hasan shamsabadi 1
  • Amir AazimiiDovlatabadi 2
1 Researcher of contemporary history of Iran and Islamic revolution
2 Assistant Professor of Sociology Department of Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute
چکیده [English]

The Center for Intellectual Development of Children and Adolescents began to operate as one of the cultural institutions in the second Pahlavi period, in 1344. The main question is, what were the functions and malfunctions of the center in relation to the Pahlavi government and Iranian society? In this research, with a historical approach and based on the documentary method and relying on the main sources and documents of archival centers, magazines and oral interviews, the center's activities have been discovered, described and analyzed. The findings of the research show that this cultural institution, during its twelve years of operation, by establishing several libraries and carrying out various activities in the field of books, theater, cinema, animation and music, provides children and teenagers with books, cultural activities and most importantly what He passed around them and introduced them. Although the center by attracting a part of the intellectuals of the left and protesting the government, it made them passive to a great extent; However, he could not fulfill the task of raising a generation loyal to the ideal of the Pahlavi monarchy, which should be prepared for "entering the stage of modernity" and great civilization. Therefore, the center for the Pahlavi government is dysfunctional; But it has had positive hidden functions for Iranian society. Writers, directors, actors and painters who started their careers from the center, after the overthrow of the Pahlavi government, their art was put at the service of the revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Center (Kanon) for intellectual development of children and teenagers
  • functional analysis
  • Pahlavi regime
  • dysfunctional
  • legitimization

مراجع

  •  

      کتابها:

    • استارک، رادنی (1394)، جامعه شناسی استارک، ترجمه نسرین طباطبایی و محمدرضا پورجعفری، تهران: نشر ثالث.
    • اسکیدمور، ویلیام (1385)، تفکر نظری در جامعه شناسی، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    • امید، جمال(1374)، تاریخ سینمای ایران، ج اول: انتشارات روزنه.
    • انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک(1378)، ج4، 13 ، 14 و18، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی
    • آوتویت، ویلیام و تام باتامور، (1392)، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
    • بودون، ریمون و فرانسوا بوریکو (1385)، فرهنگ انتقادی جامعه شناسی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: فرهنگ معاصر.
    • پیمان و پیوند، (2035)، چ1، تهران: سازمان انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
    • حکمت و سیاست، گفتگو با دکتر سید حسین نصر(1393)، به کوشش حسین دهباشی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
    • خزائی، یعقوب(1400)، از نازی­آباد تا زندان قصر؛ خاطرات شفاهی دکتر محسن بهشتی سرشت(1335-1357ش)، تهران: نگارستان اندیشه.
    • درخت سایه گستر،(2035)، علی اکبر صادقی، تهران: سازمان انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
    •  ریتزر، جورج (1382)، نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی
    • ریتزر، جورج (1392)، مبانی نظریه جامعه شناختی معاصر و ریشه‌های آن، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران: نشر ثالث.
    • زنان دربار به روایت اسناد ساواک، لیلی امیرارجمند، (1383)، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
    • قاضی، محمد(1371)، خاطرات یک مترجم، اصفهان: زنده رود.
    • قانعی­راد، عرفان(1391)، در دامگه حادثه، گفتگو با پرویز ثابتی مدیر امنیت داخلی ساواک، لس آنجلس: شرکت کتاب.
    • کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک (1384)، ج3، تهران:‌ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
    • کهن دیارا، خاطرات فرح پهلوی (1388)، چاپ دوم، فرزاد.
    • گزارش سالانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(2536)، تهران: انتشارات دفتر اطلاعات و روابط عمومی.
    • گزارش سالانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(2528)، تهران، انتشارات دفتر اطلاعات و روابط عمومی.
    • لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: صراط.
    • مسعودی‌ها به روایت اسناد ساواک(1392) تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
    • مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره 21، ج216 ، سه شنبه مورخ 2/9/1344.
    • مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره 21، ج289، پنجشنبه مورخ 21/7/1345.
    • مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره 22، ج19، سه شنبه مورخ 18/9/1346.
    • مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره 22، ج 20، سه شنبه مورخ 5/10/1346.
    • میرزایی، علی(1399)، یک شاخه در سیاهی جنگل: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از 1344 تا 1357، تهران: نگاره آفتاب.
    • والاس، روث ا و الیسن والف (1396)، نظریه‌های معاصر جامعه شناسی؛ گسترش سنت کلاسیک، ترجمه مهدی داودی، تهران: نشر ثالث.

     

    اسناد:

    • آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،(ساکما) سند شماره 71309-293. سند شماره 11825-293. سند شماره 45493-2297.
    • آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی،(مراسان) شماره بازیابی84762، ص3؛ شماره بازیابی84765، صفحات30، 37 و 39، 23-25، 29،330، 41، 42، 44، 108،109، 124، 125، 128، 174،166، 189-193، 212، 229، 231، 280، 285، 268،269؛ شماره بازیابی 316، صص13 و 14؛ شماره بازیابی 2061، ص32؛ شماره بازیابی 726، صص 108-110؛ شماره بازیابی725، صص 60 و 61؛ شماره بازیابی80440، ص34
    • آرشیو مرکز اسناد ریاست جمهوری، شماره بازیابی82883.

     

     

    مجلات و نشریات:

    • روزنامه اطلاعات، سال 45، شماره 13303، چهارشنبه مورخ 1/7/1349.
    • روزنامه اطلاعات، شماره 12158، پنجشنبه 24/9/1345.
    • روزنامه اطلاعات، شماره 12367، یکشنبه مورخ 5/6/1346.
    • روزنامه اطلاعات، شماره 12555، چهارشنبه مورخ 21/1/1347.
    • روزنامه اطلاعات، شماره 13277، دوشنبه مورخ 2/6/1349/
    • روزنامه آیندگان، شماره 79، چهارشنبه مورخ 30/12/1346.
    • روزنامه رستاخیز، شماره 1039.
    • روزنامه کیهان، شماره 10590، پنجشنبه مورخ 27/7/1357.
    • روزنامه کیهان، شماره1089، چهارشنبه26/7/1357.
    • فصلنامه پویه، شماره 6، 1356.
    • کارنامه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوره7، شماره 9، آذر1353.
    • کارنامه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوره 11، شماره اول، فروردین 1357.
    • کارنامه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوره 8، شماره 12، اسفندماه 1354.
    • کارنامه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دوره دهم، شماره اول، فروردین 1351.
    • ماهنامه شورای کتاب کودک، س اول، ش 6، اسفندماه 1342.
    • مجله آموزش و پرورش، دوره 39، شماره 8،‌ اردیبهشت1349.
    • مجله فرهنگی و هنری آنگاه، ش2، بهار1396.

     

    مقالات:

    • ارشدی، کبوتر(1396) «همه تلاشم این بود که مرغک کانون زنده بماند، گفتگو با غلامرضا امامی»، مجله فرهنگی و هنری آنگاه.
    • بزرگیان، علی (1393) ج«خاطراتی از پانزده سال حضور در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، گفتگو با غلامرضا امامی»، اندیشه پویا، س3.
    • بزرگیان، علی(1393) ب«خوش شانسی بزرگ، گفتگو با پرویز کلانتری »، اندیشه پویا، س3.
    • بزرگیان، علی(1393)الف «غولی که خوابید، روایتی از فراز و فرود کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان»، اندیشه پویا، سال 3.
    • پهلوان، چنگیز(1353)، «برنامه ریزی فرهنگی در ایران»، فرهنگ و زندگی، ش 15.
    • چرخچی، مرجان(1396) «کانون به روایت ایرانیکا، ترجمه­ای برگرفته از مدخل کانون دانشنامه ایرانیکا»، مجله فرهنگی و هنری آنگاه، ش2.
    • رحیمی، فروغ «تاریخچه، ساختار و تشکیلات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان»(1387) ماهنامه اطلاع­یابی و اطلاع­رسانی، س2، ش 7.
    • شریفی، سعید(1377)، «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(1344-1357)»، فصلنامه گفتگو، ش 9.
    • طاهر احمدی، محمود(1382)، از شورای کتاب کودک تا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(1341-1357)، گنجینه اسناد، ش 51 و 52.
    • فولادوند، مرجان(1385)«کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان»، دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، ج 2؛ زیرنظر فریبرز خسروی، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چ 1، ص1321.
    • مثقالی، فرشید «گزارش پانزدهمین نشست نقد آثار تصویری»(1381) کتاب ماه کودک و نوجوان، س6، ش2.

     

    پایان نامه­ها:

    پارسانژاد، داریوش(1396)، جریان­های فکری حاکم بر تولیدات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با روش تاریخ شفاهی، تهران، دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ.

    احمدی، بتول(1351)، بررسی کتابخانه­های کودکان و نوجوانان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،تهران، گروه کتابداری دانشگاه تهران.

    کدیور، منصور(1361-1362)، تحلیل محتوای کتاب­های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دو مرحله پیش و پس از انقلاب اسلامی، تهران، مجتمع دانشگاهی هنر.

    طوفانی اصل، وحید(1369)، مقایسه کمّی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره‌های 1345-1357 و 1358-1367، تهران، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

    محمدی، مریم(1379)، بررسی نقش حیوانات در داستان­های فارسی کودکان منتشره کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(1345-1378)، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شمال.

     

    مصاحبه­ها:

    • آرشیو کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مصاحبه با ابوالفضل همتی آهویی(مسئول واحد گرافیک کانون)، تاریخ 23/12/1382.
    • بازخوانی پرونده تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، گفتگو مهدی آقازمانی با لیلی امیرارجمند، رسانه افق ایران com/watch
    • چشم انداز: گفتگوی ایران اینترنشنال با لیلی امیرارجمند خالق دنیایی بهتر برای کودکان ایران به آدرس https://old.iranintl.com
    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی، آرشیو تاریخ شفاهی، مصاحبه کننده: داود کیانیان، مصاحبه با آقای منصور خلج، ج دوم، مورخ 6/8/1397
    • گفتگوی لیلی امیرارجمند، نخستین مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، با بی بی سی فارسی، مورخ مرداد 1394، https://www.bbc.com/persian/arts/
    • گفتگوی ویژه رسانه افق ایران و تلویزیون اندیشه با فرح پهلوی به مناسبت پنجاهمین سالگرد تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانانcom/watch
    • مصاحبه با امیر ارجمند، لیلی، 1394، آمریکا، منتشر شده در سایت andisheh.tv
    • مصاحبه با حسن حسندوست، فیلم مستند «نقش کانون در سینمای ایران در سال‌های 1970 تا 1990»، پایان نامه خاطره خدایی( مقطع دکترا)، قابل دسترسی به آدرس: https://www.hashure.com
    • مصاحبه با لیلی امیرارجمند، فیلم مستند «نقش کانون در سینمای ایران در سال های 1970 تا 1990»، پایان نامه خاطره خدایی( مقطع دکترا)، قابل دسترسی به آدرس: https://www.hashure.com
    • مصاحبه رضا گوهرزاد با لیلی امیر ارجمند andisheh.tv
    • مصاحبه نگارنده با دکتر محسن بهشتی سرشت، مورخ 20/8/1400.

     

    منابع لاتین:

    1- Mohseni Ardehali, Salma (2014) A Light in the Darkness, A glance on an Iranian Theatre and Puppet Theatre Center, Puppetry International Magazine,2014, p.2.

    2- Milani, Abbas (2008) Eminent Persians: Men and Women Who Made Modern Iran 1941-1979, Syracuse University Press, Syracuse, NY, 2 volumes,.838.

جستارهای تاریخی
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1402
صفحه 135-159

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار