مدعیان دروغین و شگردهای تبلیغی آنها در سده‌های میانه تاریخ ایران(قرن 4 – 9ق)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه مازندران

10.30465/hcs.2023.42819.2685

چکیده

تاریخ ایران سده‌های میانه اسلامی بخش قابل توجهی از اندیشه‌های بدعت‌آمیز دینی و متعاقبا ظهور مدعیان دروغین الوهیت، نبوت، امامت و مهدویت را ثبت کرده است. آنان برای باورپذیری عمومی و بواسطه نفوذ در تار و پود اجتماع، جذب و جلب حمایتهای عمومی و نیز در جهت واکنش به طرح هر گونه تردید و شهبه به ویژه از سوی مخالفان نسبت به اهداف و انگیزه های دعاویشان، مجموعه ای از شگردهای تبلیغی را به کار می بستند. لذا پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که مدعیان دروغین در سده های میانه تاریخ ایران(قرن 4-9ق) دارای چه شگردهای تبلیغی بودند؟ به روش توصیفی-تحلیلی دریافته است که شبیه سازی با پیامبران و ائمه اطهار(ع) و در نتیجه ادعای برخورداری از کرامات معنوی، ادعای ارتباط با جهان ماوراء و در نتیجه دریافت الهام از جهان غیب و معنا، انتساب به جریان نافذ ریاضت و تصوف، تبارسازی دروغین، تیره انگاری گذشته و نوید آینده ای روشن برای پیروان، انجام سحر و جادو و شعبده و در نهایت پوشیدن نقاب در دستور کار مدعیان و متفکران پیرامونیشان قرار داشته است. بی تردید همه این شگردهای تبلیغی در راستای اقناع افکار عمومی، ایجاد فضای قدسی و الوهی پیرامون ادعا، شخص مدعی و نیز جریان منشعب از آن برای پیشبرد منافع سیاسی-مذهبی صورت می گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

false claimers and the promotional strategies in the middle centuries of Iran’s history(4th-9th century)

نویسندگان [English]

  • emamali shabani
  • zeinab abbasi rami
mazandaran un.
چکیده [English]

The middle Islamic period of Iran’s history witnessed a great deal of heretical religious ideas and subsequently, the advent of many false claimers of divinity, prophecy, Imamat, and Mahdism. They employed a variety of propagandist strategies in order to look believable in the eyes of the people, to be accepted in the mainstream society, to attract public support, and to react to the challenges posed by the detractors. Adopting descriptive-analytical method, this study tries to find out the propagandist strategies used by the false claimers in the middle centuries of Iran’s history. The results of the study show that the false claimers attempted to look similar to prophets and imams and in this way, claimed spiritual miracles, communication with the metaphysical world, and receiving inspirations from the unseen world. They also claimed closeness to Sophism and their austere lifestyle, used a fake lineage, provided a dark picture of the past and a promising picture of the future, employed magic, and wore masks to fulfill their aims. All these deceptive propagandist strategies were adopted to convince public opinion, provide a mystical halo around the false claimers, and ultimately to serve their needs and ambitions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • false claimers
  • promotional strategies
  • middle centuries
  • Iran&rsquo
  • s history
  1. ابن اثیر، عزالدین علی(1371)، کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج20-21،ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران:علمی.
  2. -----------(1382). تاریخ کامل، ج10، ترجمه حسین روحانی، تهران:اساطیر.
  3. ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل شهاب الدین احمد(1993). الدرر الکامنه فی اعیان المائة الثامنة، ج1، بیروت:دارالجبل.
  4. ابن خلکان، ابوالعباس(1364)،وفیات الاعیان فی انباء ابناء الزمان، ج3، تصحیح احسان عباس، قم:افست.
  5. اسفندیار،کیخسرو(1362)،دبستان مذاهب، مجلد اول، تهران:طهوری.
  6. الشیبی، کامل مصطفی(1352)، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران:امیرکبیر.
  7. امورتی، ب.س(1379)،«مذهب در دوره تیموریان»، تاریخ ایران دوره تیموریان، پژوهش دانشگاه کمبریج،ترجمه یعقوب آژند،تهران:امیرکبیر، صص297-315.
  8. اوچ اوک، بحریه(1364)، تاریخ پیامبران دروغین در صدر اسلام، ترجمه وهاب ولی، تهران:موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  9. بهشتی، محمد(1361)، ادیان مهدویت، تهران:بنا.
  10. بیانی، شیرین(1371)،دین و دولت در عهد مغول، ج2، تهران:نشر دانشگاهی-دانشگاه تهران.
  11. تتوی، احمد-آصف خان قزوینی(1382)،تاریخ الفی، ج4و7، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران:علمی و فرهنگی.
  12. جوینی، عطاملک(1385)،تاریخ جهانگشای جوینی، ج1، ترجمه عبدالوهاب قزوینی، تهران:دنیای کتاب.
  13. خواندمیر، غیاث‌الدین(1362)،تاریخ حبیب‌السیر، تهران:خیام.
  14. جعفریان، رسول(1391)،مهدیان دروغین، تهران:علم.
  15. دفتری، فرهاد(1386)،تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران:پژوهش فروزان روز.
  16. دوغلات، میرزا محمد حیدر(1383)،تاریخ رشیدی، تهران:میراث مکتوب.
  17. سالاری شادی، علی(1388)،«احوال و مناسبات صدرالدین صفوی و نقد افسانه قاسم انوار»، فصلنامه پژوهشهای تاریخی، دوره جدید،ش1، صص67-100.
  18. سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق(1383)،مطلع السعدین و مجمع البحرین، ج1، به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  19. سیروسی،راضیه-محمدحسن الهی زاده(1397)،«تاثیر کهانت بر پیدایش متنبیان صدر اسلام»،پژوهشهای ادیانی، س6،ش12،صص87-105.
  20. شعبانی، امامعلی-علی زارعی(1391)،«نسب و نسب سازی در سده های میانه تاریخ ایران؛دلائل و زمینه ها»، فصلنامه تاریخ فرهنگی، س4، ش14، صص21-52.
  21. ----------(1394)، عباسیان؛رویاء و سیاست، اراک:دانشگاه اراک.
  22. شوشتری، نورالله(1377)،مجالس المومنین، ج2، تهران:اسلامیه.
  23. شیبانی، ابن الفوطی(1381)، الحوادث، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران:انجمن و آثار مفاخر اسلامی.
  24. جنید شیرازی، ابوالقاسم(1328)،شد الازار فی حط الاوزار، پدیدآورندگان محمد قزوینی، تهران:چاپخانه مجلس.
  25. صدقیانلو، جعفر(1351)،تحقیق در احوال و آثار سید محمد نوربخش اویسی، تهران:تابش.
  26. صفری فروشانی، نعمت الله-امیر محسن عرفان(1393)،«گونه شناسی مدعیان دروغین مهدویت»، فصلنامه علمی-پژوهشی مشرق موعود، س8، ش30،صص108-83.
  27. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر(1375)،تاریخ الرسل و الملوک، ج16، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران:اساطیر.
  28. علیزاده دیل، خدیجه -زینب کریمی(1398)،«واکاوی ادعای مهدویت از سوی فرقه حروفیه در دوره تیموریان»، فصلنامه پژوهشهای مهدوی، س7، ش28، صص159-176.
  29. فقیه بلخی، ابوالمعالی محمد(1376)،بیان الادیان، تصحیح محمدتقی دانش پژوه، تهران:بنیاد موقوفات افشار.
  30. قاشانی، ابوالقاسم(1384)،تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین حاجیان پور، تهران:بنگاه نشر.
  31. قاضی، وداد(1974)،الکیسانیه فی التاریخ، بیروت:بی نا.
  32. گولپینارلی، عبدالباقی(1374)، فهرست متون حروفیه، ترجمه توفیق ه.سبحانی، تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  33. کیا، مصدق(1330)، واژه نامه گرگانی، تهران:دانشگاه.
  34. مبلغی آبادانی، عبدالله(1385)،تاریخ ادیان و مذاهب جهان، تهران:دانشگاه تهران.
  35. مرتضوی، منوچهر(1383)، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی، تبریز:ستوده.
  36. مرعشی، العلامه موسوعه(1432)،الرسائل و المقالات، ج2، قم:کتابخانه مرعشی.
  37. ممتحن، حسینعلی(1367)،صاحب الزنج، تهران:دانشگاه شهید بهشتی.
  38. محسنیان راد، مهدی(1390)، ایراندر چهار کهکشان ارتباطی، ج2، تهران:سروش.
  39. مشکور، محمدجواد(1373)،فرهنگ فرق اسلامی، مشهد:بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
  40. نفیسی، اکبر(1393)،عقاید صوفیه، تهران:مهر.
  41. نوربخش، محمد(1391)،«رساله الهدی[من مهدی هستم]»، مهدیان دروغین، به کوشش رسول جعفریان، تهران: علم، صص351-372.
  42. وصاف الحضرة شیرازی، فضل الله(1346)،تاریخ وصاف، ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران:بنیاد فرهنگ ایران.
  43. هالستی، کی.جی(1377)، تبلیغات و نقش آن درسیاست خارجی، ترجمه حسن حسینی، تهران:پژوهشکده علوم دفاعی.
  44. همدانی، فضل الله(1356)،جامع‌التواریخ، ج1، به کوشش محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی، تهران:علمی و فرهنگی.
  45. هوار، کلمنت(1909)،مجموعه رسائل حروفیه، لیدن:بریل.

 

  1. Jahnson, o. Philip & Saneesh Cherian, (1988), Analysis of Propaganda Techniques.