تأملی بر سه عامل اصلی شکل گیری بابیه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ دانشکده علوم انسانی واحد علوم تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

2 گروه تاریخ واحد محلات دانشگاه آزاد اسلامی ایران

3 گروه تاریخ دانشکده علوم انسانی واحد علوم و تحقیقات تهران دانشگاه آزاد اسلامی ایران

چکیده

تأملی بر سه عامل اصلی شکل گیری بابیه



چکیده:

در اوایل قرن 19 میلادی، در شرایطی که با تلاش‌های آقامحمدخان، کشور شمایلی یکپارچه یافته بود، فتحعلیشاه با مجموعه ای از مشکلات بصورت شورش در داخل و درگیری نظامی با قدرت‌هایی چون روس و عثمانی مواجه شد، از سویی دیگر آغاز درگیری‌های هوشمندانه اطلاعاتی با انگلیس رقم خورد تا هم از قوت گرفتن این نهال امپراطوری نوین پارسی جلوگیری شود و هم موانع انگلیس در تصرف کامل هند از میان برداشته شود. همزمان با ورود احمد احسایی و شکل گیری مکتبی به نام شیخیه، بحران‌هایی در درون از کف جامعه تا دربار و حوزه ها ایجاد شد که به مرور زمینه ساز فرقه‌ای به نام بابیه در ایران شد. این تحقیق پنهانکاری‌های هوشمندانه سه عامل اصلی را که در سطوح مختلف شباهتی با فرقه‌های مرموز از خود بروز داده اند را بررسی می‌نماید، ویژگی که احتمال دسترسی به ایده پردازان اصلی پشت پرده شکل گیری این فرقه را ممکن می‌سازد. خصوصا با دلایل و مدارکی که این تحقیق از ارتباط احسایی با دو عامل مامور شده در دربار قاجار ارائه می‌نماید. مدارک و مشاهداتی که مناسبات پیچیدهای را نشان می‌دهد و تاکنون مورد توجه محققین قرار نگرفته‌اند. روش تحقیق، روش تاریخی (استقرایی) و شیوه گردآوری (کتابخانه ای، نسخ خطی و اسنادی) با استفاده از شیوه نگارش توصیفی و تحلیلی می باشد.

واژگان کلیدی: عبدالخالق یزدی- احمد احسایی- کاظم رشتی- علی محمد باب- قاجار

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A reflection on the three main agents of the formation of Babieh

نویسندگان [English]

  • javad abbasi kangevari 1
  • Amir Teymour Rafiei 2
  • Reza Shabani Samghabadi 3
1 history Group of Humanity Faculty of Research and Sciences Center of Tehran of Azad University of Iran
2 History Group of Mahallat branch of Azad University of Iran
3 History Group of Sciences &Research Center of Tehran of Azad university of Iran
چکیده [English]

A reflection on the three main agents of the formation of Babieh



Abstract

In the mid-nineteenth century, when the efforts of Agha Mohammad Khan had led to the integrity of the country, Fath Ali Shah faced new challenges, including unrest within the country and wars with powers such as Russians and Ottomans. On the other hand, high level intelligence engagements with Britain began to prevent the new Persian Empire from gaining strength and to remove Britain's obstacles to the full conquest of India. Simultaneously with the arrival of Ahmad Ahsaei and the establishment of a school called Sheikhieh, there were internal crises that spread from the grassroots of society to the court and into the religious schools. These crises gradually paved the way for a sect called Babieh in Iran. This study examines the smart secrecy of three Agents that at different levels bear a resemblance to mysterious Sects. This feature makes it possible to access the main ideators behind the formation if this Sect. Especially with the reasons and evidence that this research provides about the connection of Ahmad Ahsaei with the two appointed British government Agents in the Qajar court. Evidence and observations show complex relationships which have not yet received the necessary attention of researchers. The research method in this work is historical method (inductive), and collecting materials (library, manuscripts and documents) is done by descriptive and analytical writing methods.

Keywords: Abdul Khaleq Yazdi, Ahmad Ahsaei, Kazem Rashti, Ali Mohammad Bab- Qajar

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abdul Khaleq Yazdi
  • Ahmad Ahsaei
  • Kazem Rashti
  • Ali Mohammad Bab
  • Qajar
 فهرست منابع و مآخذ :
آل طالقانی، السید محمد حسن(1420 ق)، الشیخیه، نشأتها و تطورها و مصادر دراستها، الطبعه الاولی، بیروت: الآمال
للمطبوعات.
ابراهیمی، ابوالقاسم (1350 ق)، فلسفیه، در جواب آقای فلسفی در مورد عقاید شیخیه،کرمان: چاپخانه سعادت.
احسایی، عبدالله بن احمد(1310 ق) احمد احسایی. بمبئی، بی نا.
افراسیابی، بهرام(1371 )، تاریخ جامع بهائیت(نوماسونی)، تهران: انتشارات سخن.
اعتضادالسلطنه (1351 )، فتنه باب.اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات بابک.
الگار، حامد(1369)، دین و دولت در ایران، تهران: انتشارات توس.
بامداد، مهدی( 1387 )، شرح حال رجال ایران، 5 جلد، تهران:  انتشارات زوار.
 تنکابنی، محمد سلیمان(1389 )، قصص العلماء، تهران: نشر علمی فرهنگی.
چهاردهی، نورالدین(1362)، از احساء تا کرمان،تهران: چاپ گوتنبرگ.
چهاردهی، نورالدین(1366)، بهائیت چگونه پدید آمد، تهران: انتشارات فتحی.
خالصی زاده، محمد(1951 م)، خرافات شیخیه، بی جا.
دریایی، تورج (1388)، شهرستانهای ایرانشهر، ترجمه شهرام جلیلیان، تهران: انتشارات طوس.
دشتی خویدکی، جواد ومحمد مهدی صدیقی خویدک (1396)،فرهنگ عامه روستای کویری خویدک یزد،مشهد: انتشارات پاپلی.
ربانی گلپایگانی، علی(1377)، فرهنگ و فرق مذاهب کلامی،قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
رستم، سعد(2004)، الفرق و المذاهب المسیحیه منذ ظهورالاسلام حتی الیوم، دراسه تاریخیه، دینیه، سیاسیه اجتماعیه، الطبعه الاولی، دمشق، الاوائل.
ریحان یردی، سیدعلیرضا (1372)، آیینه دانشوران، با مقدمه ناصر باقر بیدهندی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
زارعی، جلال(1393)، پژوهشی در آثار و افکار شیخیه، تهران: نشر ترفند.
زاهد زاهدانی، سید سعید(1380)، بهائیت در ایران، چاپ اول، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زرگری نژاد،غلامحسین(1387)، تحولات قاجار عصر فتحعلیشاه،روزنگار،تهران: آرشیو کتابخانه ملی
سرشار، هومن(1387) فرزندان استر، ترجمه مهرناز نصریه، تهران: انتشارات کارنگ.
سعادتی فر، فریبا و فرزانه سعادتی فر، (1387) گزیده تاریخ و عقاید اخباریه، شیخیه و بابیه ، تهران: سخن گستر.
شیرازی، محمد معصوم (1345)، طرائق الحدائق ج 3 ، تهران: کتابفروشی بارانی.
 صادق نیا، مهراب و رضا کاظمی راد(1392)، مقایسه نقش موعود باوری در پیدایش دو فرقه مورمونیسم و شیخیه، مجله پژوهشهای ادیانی، شماره 2
فاضل مازندرانی، اسدالله (بی تا)، تاریخ ظهورالحق، ج3/تهران: مطبعه آزردگان.
فروزش، سینا (1400)، باب و شورشهای بابی ها در مازندران، تهران: انتشارات سروش.
فضایی، یوسف(1351)، بابیگری، بهائیگری و کسروی گرایی ، تهران: مطبوعاتی فرخ.
کاتب، احمدبن حسین بن علی، (1357)، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
کربن، هانری(1346)، مکتب شیخی از حکمت الاهی شیعی، ترجمه: فریدون بهمنیار، پاریس: دانشگاه سوربن.
کرمانی، محمد کریم خان بن ابراهیم(1355)، ارشادالعوام، چاپ سوم، کرمان: سعادت.
 کشاورز، اردشیر(1395)، زندگی و زمانه محمد علی میرزا دولتشاه، کرمانشاه: موسسه هورام.
لوی، حبیب (1339)، تاریخ یهود ایران  ج3 ، چاپ اول، تهران: کتابفروشی بروخیم.
لیقوانی، الف-خ(1362)، این است شیخیگری، باختران: کتابخانه ولی عصر، دفترتبلیغات اسلامی.
مدرس، محمد علی (1374)، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه و اللقب، چاپ چهارم ، تهران: کتابفروشی خیام.
مدرسی چهار دهی، مرتضی(1345)، شیخیگری و بابیگری، تهران: فروغی.
مستوفی بافقی، محمد باقر بن محمود، (1385) « جامع مفیدی»، به کوشش ایرج افشار، 3 جلد/تهران: نشر اساطیر.
فضل الله همدانی، رشیدالدین(1356)،وقفنامه ربع رشیدی ، به کوشش مجتبی مینویی و ایرج افشار، تهران ، انتشارات انجمن آثار ملی تهران.
میرزا عضدالدوله، احمد(1376)،  تاریخ عضدی، توضیحات از عبدالحسین نوایی. تهران: دنشر علمی.
نجاری، محمد حسن(1395)،  شیخیه نقطه آغازین انحراف،  تهران: چاپ و نشر بین الملل.
نجفی، محمد باقر(1357)،  بهائیان، تهران: شرکت افست.
نور محمدی مهدی(1394)،  قره العین، تهران: انتشارات علمی.
نورمحمدی، مهدی(1393)،  شیخیه و بابیه در ایران، تهران: انتشارات نگاه.
نسخ خطی:
یزدی، عبدالخالق، بیت الاحزان، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نسخه خطی شماره 16284 و 2074490
یزدی، عبدالخالق، رساله انفسنا، کتابخانه آستان قدس رضوی، شماره عمومی 12096
یزدی ،عبدالخالق، رساله الناس کلهم هالکون، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره دفتر  13546 /1624