روایت اسطوره و داستان آفرینش ایران باستان در نمادها و حجاریهای ساسانی تاق‌بستان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران قبل اسلام ، واحد تهران مرکزی ،دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

2 استادیارگروه تاریخ، واحدشاهرود، دانشگاه آزاداسلامی، شاهرود، ایران

3 دانشیارگروه باستان سنجی ، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، تهران ، ایران

چکیده

در امپراطوری عظیم و یکپارچه ساسانی دین و رهبری مذهبی در بسیاری از جریانات سیاسی و فرهنگی و حتی هنری دخالت عمده‌ای داشتند. هنرمندان ساسانی با الهام از دانش موبدان زرتشتی و کتاب اوستا که همواره دین و اسطوره در آن ترکیب یافته‌است در طراحی و نقش‌پردازی کتیبه‌ها و نقش‌برجسته‌های ساسانی، سمبل‌های اسطوره‌ای را با تصاویر تاریخی در هم آمیخته‌اند و نهایت دقت را در نظر‌داشتند که ترکیب دین و اسطوره در شکل نماد و نشان در روایت‌های تاریخی تجلی‌یابد. این ارتباط تنگاتنک چه از لحاظ هنری و ظاهری و چه از دیدگاه فرهنگی و معنوی تعلق بزرگی به اسطورهای کهن ایرانی دارد. سوالی که این پژوهش به دنبال پاسخ دادن به آن می‌باشد این است که نقش هلال ماه، دو فرشته و دوگیاه حجاری شده در تاق‌بزرگ تاق‌بستان جنبه تزئینی داشته‌است یا داستان و روایتی را در دل خود بیان‌می-کند؟ در این پژوهش بر اساس رویکرد تحلیلی و توصیفی؛ تزئینات و نماد و نشانهای حجاری تاق‌بستان کرمانشاه در قالب اندیشه‌های دینی و اسطوره‌ای مورد بررسی و مطالعه قرارمی‌گیرد. و به این نتیجه می-رسد که هنر ساسانی تاق‌بستان در قالب نماد و نشانهای نقش بسته بر تاق‌بزرگ تجلی و بازتاب اسطوره-های آفرینش در باورهای دینی ایران باستان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The myth and story of the creation of ancient Iran in the Sassanid Symbols and carvings

نویسندگان [English]

  • farhad rahmani talandashti 1
  • Mirza Mohamad Hassani 2
  • morteza hesary 3
1 Ph.d Candidate ' Department of History of Iran before Islam , Central Tehran branch, Islamic azad university , Tehran , Iran
2 Assistant Professor of History , Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran.
3 Associate Professor of Archeometry , Rwsearch Institute of Cultural Heritage & Tourism, Tehran . Iran
چکیده [English]

One of the main characteristics of Iran at the beginning of the Sasanian rule was the close alliance between religion and government to maintain unity in the country. The consolidation of the foundations of power by religion and the development of religion by the political and military forces of the country has been one of the pillars of the Sassanid founders. At that time, religion and religious leadership had a major role in many political, cultural and even artistic currents. Sassanid artists, inspired by the knowledge of Zoroastrian priests and the book of Avesta, in which religion and myth have always been combined, in combining and carving Sassanid inscriptions and reliefs, combined mythical symbols with historical images. They were extremely careful that the combination of religion and myth be manifested in the form of symbols and signs in historical narratives. This close communication, both physically and physically, as well as culturally and spiritually, belongs to the ancient Iranian myths. In this research based on analytical and descriptive approach; The decorations, symbols and carvings of Taq-e Bostan were studied in the form of religious and mythological ideas and it was concluded that the Sassanid art of Taq-e Bostan in the form of a symbol and symbol engraved on it is the manifestation and reflection of the myths of creation in the religious beliefs of ancient Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Creation myth
  • Sassanids
  • decorations
  • Taq-e Bostan
  • faith
ابن حوقل، صوره الارض،( 1345) ترجمه جعفر شعار، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابن خلدون، ابوزید عبدالرحمان بن محمد،( 1383) ال‍ع‍ب‍ر،جلد1، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن رسته، احمدبن عمر، (1380) الاعلاق النفیسه،ترجمه حسین قره چانلو، تهران، انتشارات امیر کبیر.
ابی یعقوب، احمدبن،( 1381) البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی،تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
استرابون، (1382) جغرافیای استرابون(سرزمین های زیر فرمان هخامنشیان)، ترجمه همایون صنعتی زاده. تهران:انتشارات فانوس.
اشمیت،ژوئل، فرهنگ اساطیر یونان و روم، ترجمه شهلا برادران خسروشاهی، تهران، روزبهان و فرهنگ معاصر،1383
اصفهانی، حمزه بن حسن،( 1346) تاریخ پیامبران و شاهان، ج1،ترجمه جعفر شعار، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
بلعمی، ابو علی محمد،( 1386) تاریخ بلعمی، جلد1، به کوشش محمد تقی بهار، تهران، وزارت فرهنگ.
بهار، مهرداد،(1376) پژوهشی در اساطیر ایران، جلد2، تهران، انتشارات آگه.
بویس، مری،(1375) تاریخ کیش زرتشت،جلد1، ترجمه همایون صنعتی زاده، تهران، انتشارات توس.
بویس، مری،)۱38۱( زردشتیان: باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران،انتشارات ققنوس.
بیرونی، ابوریحان،(1377) آثارالباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران،انتشارات امیرکبیر.
پرادا، ایدت،(1345) هنر ایران باستان ، ترجمه یوسف مجید زاده ، تهران انتشارات دانشگاه تهران.
پوپ ،آرتراپم، فیلیساکرمن،(1387) سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ترجمه، نجف. دریابندری و دیگران، ویرایش سیروس پرهام، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
پوپ، آرتراپم و فیلیساکرمن، (1387) سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد2، ترجمه نجف دریابندری، ویرایش سیروس پرهام، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
پوپ، آرتور(1370)معماری ایران، ترجمه غلام حسین صدری افشار، تهران، انتشارات فرهنگ.
پورداود، ابراهیم، (1377) یشت ها، جلد2، تهران،  انتشارات اساطیر.
ـــــــــــــــ (1377) یشت­ها، جلد1، تهران،انتشارات اساطیر.
ـــــــــــــــ (1380) خرده اوستا، تهران، انتشارات اساطیر.
ـــــــــــــــ (1381) ویسپرد، تهران، انتشارات اساطیر.
ـــــــــــــــ (1384) گاتها کهن ترین بخش اوستا، تهران، انتشارات اساطیر.
ـــــــــــــــ (1377)گزارش ادبیات مزدیسنایشتها، جلد1، تهران، انتشارات اساطیر.
تفضلی، احمد،(1354)گزارش مینوی خرد. به اهتمام ژاله آموزگار، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل،(1385) غرراخبار ملوک الفرس و سیرهم،جلد1، ترجمه محمد فضایلی، تهران،انتشارات اساطیری.
جیهانی، ابولقاسم احمد، (1368) اشکال العالم،به کوشش فیروز منصوری، ترجمه عبدالسلام کاتب، تهران، انتشارات شرکت به نشر،آستان قدس رضوی.
حموی، یاقوت، (1347)برگزیده مشترک، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، انتشارات ابن سینا بسرمایه کتابخانه ابن سیناچاپ مشعل آزادی.
دادگی، فرنبغ، (1380) بندهش. ترجمه مهرداد بهار، تهران، انتشارات توس.
دوست خواه، جلیل، (1380)گزارش و پژوهش اوستا،جلد1، تهران، انتشارات مروارید.
رضی، هاشم، (1381) تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز،تهران، انتشارات بهجت.
ـــــــــــــــ 1376)گزارش وندیداد، چ1، ج3، تهران، انتشارات فکر روز.
ریاضی، محمد رضا،(1382)طرحها و نقوش لباسها و بافته های ساسانی،تهران، انتشارات کنجینه هنر.
زادسپرم ،(1366) گزیده های زادسپرم، ترجمه محمد تقی راشد محصل، تهران،انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سیسیلی، دیودور،(1384) کتابخانه تاریخ،حکومت مادها، آشور و سرزمین میان رودان،ترجمه، حمیدبیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران، انتشارات جامی.
 شاپور شهبازی، علیرضا،(1391) جستاری درباره یک نماد هخامنشی،فروهر، اهوره مزدا یا خورنه،ترجمه شهرام جلیلیان، تهران، انتشارات شیرازه.
شپرد، دوروتی،(1387) هنر ساسانی، تاریخ ایران: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، ترجمه حسن انوشه، جلد سوم بخش دوم، تهران،انتشارات امیر کبیر.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم،(1361) توضیح الملل(المملل و النحل)،جلد1، چاپ3، ترجمه، مصطفی خالقداد هاشمی، تهران، انتشارات اقبال.
عریان، سعید،(1382) راهنمای کتیبه­های ایرانی میانه پهلوی و پارتی،تهران،انتشارات معاونت پژوهشی، پژوهشکده زبان و گویش.
عفیفی، رحیم،(1383)  اساطیر فرهنگ ایران در نوشته های پهلوی، تهران، انتشارات توس.
فردوسی، ابوالقاسم،(1389) شاهنامه فردوسی،تهران،انتشارات بهزاد.
فره وشی، بهرام،(1358) فرهنگ زبان پهلوی،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
قرشی، امان اله،(1380) آب و کوه در اساطیر هندو ایرانی،تهران، انتشارات هرمس.
کارنوی، آلبرت جوزف،(1383)  اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی. تهران، انتشارات علمی و فرهنگی .
کالییری، پیر فرانچسکو، هنر و معماری سلوکی، تاریخ جامع ایران، جلد چهارم، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی 1393
کامبخش،سیف­اله،( 1374) معبد آناهیتای کنگاور کاوشها و پژوهشهای باستان شناسی و بازسازی و احیای معماری معبد آناهیتا و تاق گرا، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
کومن، فرانتس،(1383) آیین پر رمز راز میترایی رازهای میترا، ترجمه هاشم رضی،تهران، انتشارات بهجت.
گرانتوسکی، ادوین،(1385) تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران، انتشارات مروارید.
گرانت، مایکل و هیزل، جان، فرهنگ اساطیر کلاسیک، ترجمه رضا رضایی، تهران، ماهی،1384
گزنفون،(1383)کوروش نامه، ترجمه رضا مشایخی،تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
گیرشمن، رمان،(1368)  ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران،انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ (1370) هنر ایران: در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره وشی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
ـــــــــــــــ (1370)هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره وشی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
ـــــــــــــــ (1379) بیشاپور، ج1 ترجمه اصغر کریمی، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
مرکلباخ، راینهولد،(1387)میترا آیین و تاریخ، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران، انتشارات نشر اختران.
مسعودی، علی ابن حسین،(1370) مروج الذهب. جلد1، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
مقدسی، ابوعبداله محمدبن احمد،(1385) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران، انتشارات کومش.
هرتسفلد، ارنست،(1381) ایران در شرق باستان، ترجمه، همایون صنعتی زاده، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هردوت،(1383) تاریخ هردوت، ج1، ترجمه هادی هدایتی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
هرمان، جورجینا،(1373)تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی، تهران، مرکزنشر دانشگاهی.
هینلز، جان راسل،(1385) اساطیر ایران، ترجمه احمد تفضلی و ژاله آموزگار،تهران،انتشارات اساطیر.
یارشاطر، احسان،گروه نویسندگان،(1382)پوشاک در ایران زمین، ترجمه، پیمان متین، تهران، انتشارات امیر کبیر.