فلسفه و حکمت اسلامی در مدارس قدیم دوره قاجار تا آموزش جدید (مطالعه موردی مدرسه عالی سپهسالار و دانشکده معقول و منقول

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

فلسفه و حکمت اسلامی در ایران از نهضت ترجمه آغاز می‌شود و با حکمای صاحب نامی همچون فارابی و ابن سینا و سهروردی و ملاصدرا در سه مکتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه در تاریخ فلسفه ایرانی اسلامی استمرار می‌یابد. در دوره قاجار نیز طی تحولات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی این دوره، از سویی تاسیس مکتب تهران و انتقال حکما و مدرسین فلسفه از اصفهان به تهران به حکمت و فلسفه در پایتخت جدید رونق می‌بخشد، و از سویی دیگر تاسیس مدارس جدید و وقف مدارس دینی برای تدریس حکمت و یا علوم معقول در تهران، سرآغاز تحول فرهنگی و خردگرایی در پایتخت جدید و موجب رونق علمی و فرهنگی آن می‌گردد. ازجمله این مدارس، مدرسه عالی سپهسالار است که با شیوه نوین آموزشی و با پشتیبانی موقوفات واقف از دوره قاجار به دوره پهلوی منتقل شده و با تأسیس دانشگاه به عنوان دانشکده معقول ومنقول در مجموعه نخستین دانشکده‌های دانشگاه تهران قرار می‌گیرد. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و سند پژوهی و توصیف و تحلیل دادهاست. مسأله پژوهش، چگونگی بسط و توسعه فلسفه و حکمت اسلامی در دوره قاجار، مواجهه آن با نظام آموزشی جدید و کاربست آن در جهت تقویت و تحکیم آموزش علوم عقلی، تجمیع بین علوم معقول و منقول و بررسی چالشها و تحولات انتقال این میراث به دانشکده معقول و منقول در دوره پهلوی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic philosophy and wisdom in the old schools of the Qajar period until the new education (Case study of Sepahsalar High School and Reasonable and movable faculty

نویسنده [English]

  • tahereh kamalizadeh
institute for Reserh in Humanities and Cultural
چکیده [English]

Islamic philosophy and wisdom in Iran begins with the translation movement and continues with famous scholars such as Farabi, Ibn Sina, Suhrawardi and Mulla Sadra in the three schools of peripatetic, enlightenment and transcendent wisdom in the history of Iranian Islamic philosophy. During the Qajar period, during the historical, social and cultural developments of this period, on the one hand, the establishment of the Tehran school and the transfer of philosophers and teachers from Isfahan to Tehran to wisdom and philosophy flourished in the new capital, and on the other hand, new schools were established and religious schools were dedicated. To teach wisdom or rational sciences in Tehran, the beginning of cultural change and rationalism in the new capital and causes its scientific and cultural prosperity. Including Sepahsalar High School, which has been transferred from the Qajar period to the Pahlavi period with a new educational method and with the support of endowed endowments, and with the establishment of the university as a reasonable and movable faculty, it will be included in the University of Tehran. The research method is library and document research and data description and analysis. The issue of research, how to develop and develop Islamic philosophy and wisdom in the Qajar period, its encounter with the new educational system and its use to strengthen the education of rational sciences, integration between rational and movable sciences and examining the challenges and developments of transferring this heritage to the college And movable in the Pahlavi period.

ا

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wisdom and Philosophy
  • Tehran Philosophical School
  • Sepahsalar High School. New training
  1. آشتیانی، سید جلال‌الدین(1378منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران ، ج4، قم، بوستان کتاب.
  2. همو(1346)، مقدمه شواهد الربوبیه با تعلیقات سبزواری، دانشگاه مشهد.
  3. همو (1360). تمهیدالقواعد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  4. آشنا،حسام الدین(1388)؛ ازسیاست تا فرهنگ،تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران(سروش).
  5. اعتماد السلطنه، محمد حسین خان(1367)؛ مرآة البدان، تصحیح نوابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
  6. بلاغی، حجت (1386). تاریخ تهران. تهران: نشر مازیار.
  7. بحرینی، مرتضی(1400)،آغاز و انجام دانشگاه در ایران، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی،ش3،صص1-22.
  8. پرسم، نوذر (1382). «مقایسۀ اصلاحات میرزا تقی‌خان امیرکبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: ناصر تکمیل همایون،گروه تاریخ،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  9. پرند، کوروش؛ محمدی، رضا (1387). سیمای آموزش عالی ایران سی سال بعد از انقلاب با نگاهی به عملکرد دانشگاه‌های تابعه وزارت طی سال‌های 86-84 . تدوین سازمان سنجش و آموزش کشور، تهران: نشر مرکز انتشارات سازمان سنجش و آموزش کشور.
  10. توکلی طرقی محمد. (1395) آیین دانشجویان. تهران: پردیس دانش.
  11. حکمت، علی‌اصغر (1354). «یادداشت‌هایی از عصر پهلوی، دانشگاه تهران چگونه به وجود آمد؟». مجلۀ خاطرات وحید، شمارۀ 42 و 43. صص19-25.
  12. حیدری، علی احمد(1394)، «جایگاه فلسفه در تاریخ فرهنگی، اجتماعی قاجار و تداوم آن در مکتب فلسفی متأخر تهران»، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، صص60-35.
  13. حسین‌زاده، سارا(1392)، نظام جدید آموزش عالی در عصر تجدد خواهی: از تأسیس مدرسه عالی سپهسالار تا دانشکده الهیات و معارف اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام خمینی قزوین.
  14. رمضانپور، محمد، زمانی رنجبر گرمرودی، زهرا(1392)،بررسی تأثیر معروفترین مدارس موقوفه در نظام آموزشی در دوره فتحعلیشاه و ناصرالدین شاه قاجار،نشریه علوم انسانی دانشگاه پیام نور مشهد،ش5، صص35-48.
  15. زرگری‌نژاد، غلامحسین؛ صفت‌گل، منصور؛ وثوقی، محمدباقر (1397). تاریخ دانشگاه تهران (دانشگاه در دوره اول 1322-1313). جلد اول، تهران: مؤسسه انتشارات.
  16. سحاب، ابوالقاسم (1329). تاریخ مدرسۀ عالی سپهسالار. تهران: چاپخانه سپهر.
  17. سیاسی، علی‌اکبر (1386). گزارش یک زندگی. تهران: نشر اختران.
  18. سیدزاده مطلق، شهره(1390)،«مهمترین مدارس موقوفه تهران از دوره ناصرالدین شاه تا پایان دوره قاجار»،پیام بهارستان،ش13صص:186-201.
  19. شاه‌وردی، امین(1396 )، «تأملی در باب ورود فلسفه غرب به ایران دوره قاجار»،تاریخ علم، صص63-80.
  20. شیرازی، صدرالدین(1346)، شواهد الربوبیه، تصحیح، تعلیقه و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد، دانشگاه مشهد.
  21. شیرازی، ابن یوسف(1355)؛ فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار ، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ مطبعه مجلس
  22. شریف، میان‌محمد(1370)،تاریخ فلسفه در اسلام، ج4، ترجمه فارسی، تهران مرکز نشر دانشگاهی.
  23. صافی، احمد (1361). سیر تحول تاریخی مؤسسات آموزش عالی در ایران (اساسنامه‌های مراکز آموزش عالی). تهران، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
  24. صدوقی سها، منوچهر(1359)، تاریخ عرفا و حکمای متاخرین صدرالمتألهین، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  25. صدیق، عیسی (1352). تاریخ فرهنگ ایران، تهران، دانشگاه تهران.
  26. عبودیت، عبدالرسول(1395)، «حکمت متعالیه»، رک:فنایی اشکوری(1395)، در آمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی.
  27. فراستخواه، مقصود (1388). سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران و تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مؤثر بر آن. تهران: انتشارات رسا.
  28. فنایی اشکوری، محمد (1395)، در آمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی،ج3،تهران، انتشارات سمت و مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  29. ضیاء ظریفی، ابوالحسن (1378). سازمان دانشجویان. تهران: انتشارات شیرازه.
  30. راهنمای دانشگاه، 1318-1319، (1318-1319) وزارت فرهنگ، ادارۀ آموزش عالی، دایرۀ انتشارات دانشگاه، تهران، جلد دوم، بخش 1، 4.
  31. راهنمای دانشگاه سال 1344-1345، (1344-1345) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  32. کسائی، نورالله (1377). «مدارس قدیم تهران در عصر قاجار». مجلۀ نامۀ فرهنگ،ش30،صص114-139.
  33. کازرونی، عمادالدین (1380). «وقف‌نامه مسجد و مدرسۀ سپهسالار قدیم». مجلۀ میراث جاویدان، بهار و تابستان، شماره‌های 33 و 34، صص121-132.
  34. گوبینو، کنت(بی‌تا)، مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی، ترجمۀ م.ف، بی‌جا.
  35. محبوبی اردکانی، حسین، سه جلد مجموعه راهنمای دانشگاه تهران: راهنمای سال 1335 تا 1344، راهنمای 1345 و 1346، و راهنمای 1347،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  36. محبوبی اردکانی، حسین (1350). تاریخ تحول دانشگاه تهران و مؤسسات عالی آموزشی ایران در عصر خجسته پهلوی. بی‌جا.
  37. میر محمد صادقی، سید سعید (1376). «مسجد و مدرسه شهید بهشتی»، مجلۀ مسجد، صص 86 تا 97.
  38. نصر، سید حسین(1370)، «رنسانس فلسفی در ایران، حاج ملاهادی سبزواری«،مترجم:محمدعلی اژه‌ای، نک: شریف(1370)تاریخ فلسفه در اسلام، ج4، ترجمه فارسی، تهران مرکز نشر دانشگاهی.
  39. نصر، سید حسین و لیمن، الیور(1389)،تاریخ فلسفه اسلامی،جلد 5،تهران،انتشارات حکمت.
  40. نصر، سید حسین(2001)، از مکتب اصفهان تا مکتب تهران، ترجمه منوچهر دین پرست، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  41. مجلۀ دانشکدۀ معقول و منقول، شمارۀ اول، فروردین 1314.
  42. مجلۀ تعلیم و تربیت، شمارۀ 1، سال 1313.
  43. مجلۀ آموزش و پرورش، شمارۀ 5 و6 و7، سال 1321