سنجش داده‌های تاریخی قرن هشتم هجری در دیوان حافظ شیرازی با منابع تاریخی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری تاریخ ایران اسلام دانشگاه تبریز

10.30465/hcs.2021.33359.2316

چکیده

پدیده­ها و رویدادهای اجتماعی و تاریخی در هر دوره اگر موضوعیّت داشته باشند دامنه­ی آن به متون ادبی آن دوره نیز کشانیده می­شود. دیوان حافظ شیرازی نمونة بارزی از نزدیکیادبیات با برخی از مسائل تاریخی و اجتماعی  عصر وی، می­باشد. شناخت داده­های تاریخی موجود در دیوان حافظ؛ افزون بر شناخت بیشتر شعر و روزگار او، می­تواند میزان همپوشی و قرابت داده­های تاریخی دیوان حافظ را با منابع تاریخی این دوره روشن نماید. از این رو این جستار با روشی توصیفی­ـ تحلیلی و استعانت ممکن از نظریة ساختارگرایانة تکوینی گلدمن، به دنبال پاسخ­گویی به این سؤالات است که داده­های تاریخی قرن هشتم در دیوان حافظ چه نسبتی با منابع تاریخی این دوره داشته و حافظ در وارد نمودن آن در دیوانش به چه میزان توفیق یافته است؟ یافته­ها بیانگر آن است که حافظ با آگاهی، تاریخ­نگری و تحلیل بالایی که از مسائل تاریخی و اجتماعی داشته،برخی از مضامین و رویدادهای اجتماعی وتاریخی عصر خود را، به شکلی موجز و با مکانیزم­های ادبی در شعرش وارد نموده است. به طوری که یکی از رازهای جاودانگی و هنری دیوان وی، ارائه تحلیل­های دقیق، ظریف و تیزبینانه، در مواجهه با وقایع و پدیده­های تاریخی و اجتماعیروزگارشاست. قرابت و همپوشی برخی از داده­های تاریخی و اجتماعی شعر حافظ با وقایع و منابع تاریخی زمانة وی، به گونه­ایست که محققان می­توانند به مثابة فکتی تاریخی از آن، در امر تاریخ­نگاری، بهره­مند شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Historical Information on Eighth Century A.H in Hafiz’s Divan regarding Historical Resources

نویسنده [English]

  • mohammad keshavarz beyzai
Tabriz uneversity
چکیده [English]

Abstract
Social and historical phenomena and events of each period, if they are original, their scope will be extended to the literary texts of that period.Hafez Shirazi's Divan is a clear example of literature and some historical and social issues. Recognition of historical data in Hafez's court; In addition to knowing more about his poetry and times, he can clarify the degree of overlap and similarity of the historical data of Hafez's divan with the historical sources of this period. Therefore, this paper, with a descriptive-analytical method and possible use of Goldmann's structuralist theory of genetic, seeks to answer the questions of how the historical data of the eighth century in Hafez's divan relate to the historical sources of this period. To what extent has he succeeded in including it in his court?The findings indicate that Hafez, with his high awareness, historiography and analysis of political and historical issues, has included some of the political and historical themes and events of his time in a concise manner and with literary mechanisms in his poetry. . So that one of the secrets of immortality and art of his divan is to provide accurate, delicate and insightful analysis in the face of historical events and happenings of his time. The similarity and overlap of some historical data of Hafez's poetry with the historical events and sources of his time is such that researchers can use it as a historical fact in historiography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key Words: Eighth-Century Historical Data
  • structuralism genetic
  • Lucien Goldman
  • Hafez Divan
  • Historical Sources

مراجع

 
-فهرست منابع و مآخذ
- ابن بطوطه. (134). سفرنامه ابن بطوطه (رحله ابن بطوطه). ج1. ترجمة محمد علی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- ابن ­حجر عسقلانی. (1350- 1340ه.ق).الدرر الکامنه. حیدرآباد دکن: بی­نا.
- ابن ­عربشاه، ابوعباس شهاب­الدین احمد بن محمّد دمشقی،. (2008). عجائب­المقدور فی نوائب تیمور، محقّق: سهیل زکار. دمشق: نشرالتکوین.
- استعلامی، محّمد. (1387). حافظ به گفته­ی حافظ، یک شناخت منطقی. تهران: نگاه.
- اسداللهی، الله شکر؛ نامور مطلق، بهمن. (1388). نقد تکوینی در هنر و ادبیات. تهران: علمی و فرهنگی.
- اقبال، عباس. (1383). تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: نامک.
- اسفزازی، معین­الدین محمّد زمچی اسفزازی. (1338). روضه­ الجنات فی اوصاف مدینه هرات. با تصحیح و حواشی و تعلیقات سید محمد کاظم امام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- تتوی، احمد قاضی؛ قزوینی، آصف­خان. (1382).تاریخ الفی، محقّق و مصحّح: غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.
جامی، نورالدین عبدالرحمان بن احمد. (1341). دیوان کامل جامی. ویراسته­ی هاشم رضی. تهران: پیروز.
- حافظ­ابرو، عبدالله­بن لطف­الله. (1380). زبده­التواریخ. چهار مجلد. محقّق و مصحّح: سیدکمال­جوادی.تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- حافظ، شمس­الدین محمّد. (1394).دیوان حافظ. بر اساس نسخه­ی تصحیح شدة غنی- قزوینی. به کوشش رضا کاکائی دهکردی. چ ششم. تهران: ققنوس.
- حسینی­فسایی، میرزاحسن. (1382).فارسنامة ناصری. دو مجلد، محقّق و مصحّح: منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- خرّمشاهی، بهاءالدین. (1395).ذهن و زبان حافظ. تهران: انتشارات ناهید.
- خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین. (1380). تاریخ حبیب­السیر. تهران: خیام.
-خوافی، فصیح. (بی تا)، مجمل فصیحی، به تصحیح محمود فرخ، مشهد: کتابفروشی باستان.
- رستگار فسائی، منصور. (1385). حافظ و پیدا و پنهان زندگی.تهران: سخن.
- رویمر، هانس روبرت. (1385).ایران در راه عصر جدید. ترجمة آذر آهنچی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین­الدین احمد شهاب­الدین ابی­الخیر، (1351)، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- سمرقندی، کمال الدّین عبدالرزاق. (1372).مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سمیعی، کیوان (1367) مجموعه مقالات حافظ‌‌شناسی، گردآوری: سعید نیازی کرمانی، تهران: پاژنگ.
- شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمّد. (1381).مجمع­الانساب. دو مجلد. محقّق و مصحّح: میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
- شجاع،انیس الناس. (1356). به کوشش ایرج افشار.  چ اول.تهران: بنگاه ترجمه و کتاب.
- عبدالرزاق سمرقندی، کمال­الدین (1383).مطلع سعدین و مجمع بحرین. 4 مجلد. محقّق و مصحّح: عبدالحسین نوائی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- عبید زاکانی. (1393).کلیات. تصحیح، تحقیق، شرح و ترجمه­ی حکایات عربی از پرویز اتابکی. تهران: زوار.
- غنی، قاسم.  (1383). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ؛ تاریخ عصر حافظ یا تاریخ فارس و مضافات و ایالات مجاوره در قرن هشتم. به­علاوه مقدّمه به قلم استاد علامه قزوینی. جلد اول. چ نهم. تهران: زوّار.
- کتبی، محمود. (1364). تاریخ آل­مظفر. مصحح و محقق: عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
- کشاورز بیضایی، محمد. (1398).در ساحت کشتی­شکستگان؛ جستارهایی دربارة گفتمان تاریخی و فرهنگی اشعار حافظ شیرازی. تهران: روزگار.
- ــــــــــــــــــــــــــــــ.. (1398). «عوامل توجّه تاریخ‌نگاران ایرانی به شعر حافظ شیرازی و کارکردهای آن در متون تاریخی؛(از تیموریان تا قاجاریه؛ 14- 9ه.ق). مجلة تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری الزهرا. علمی­ـ پژوهشی. دورة 29. شمارة 24. پاییز و زمستان 1398.
- کهنموئی­پور، ژاله. (1389). نقد جامعه­شناختی و لوسین گلدمن. تهران: علمی و فرهنگی.
- گلدمن، لوسین. (1382). نقد تکوینی. ترجمة محمد تقی غیاثی. تهران: نگاه.
- معین­الدین یزدی، جلال­الدین محمد (1326).مواهب الهی. جلد 1. با تصحیح و مقدمةسعید نفیسی. طهران: اقبال.
- میرخواند، میرمحمد سید برهان­الدین خاوندشاه (1339)، روضه­الصفا، تهران: خیام.
- نطنزی، معین­الدین. (1383).منتخب­التواریخ معینی. تصحیح پروین استخری. تهران: اساطیر.
-وصاف، شهاب­الدین عبدالله شیرازی (1346)، تحریر تاریخ وصاف، به قلم عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- هروی، سیف بن محمد (133)، تاریخنامه هرات، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: اساطیر.
- همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1358ق/ 1940م)، تاریخ مبارک غازانی، مصحح: کارل یان، هرتفرد: استفن اوستین.
- هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم. (1387).تاریخ فرشته از آغاز تا بابر. محقّق و مصحّح: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- یزدی،شرف­الدین علی. (1387).ظفرنامه،.تصحیحسعیدمیرمحمدصادقوعبدالحسیننوایی.٢ج. تهران:کتابخانهومرکزاسنادمجلسشورایاسلامی.
جستارهای تاریخی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار و تابستان
شهریور 1400
صفحه 275-296

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار