رویکرد نجومی - کیهانی ملاجلال در تاریخ‌نگاری تاریخ‌عباسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه ایلام

2 استادیار گروه‌تاریخ،دانشکده ادبیات، دانشگاه‌ایلام، ایران،ایلام

3 دانشیار گروه‌تاریخ دانشکده ادبیات، دانشگاه‌ایلام، ایران،ایلام

چکیده

یکی از مورخان عصر صفوی که تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری وی مبتنی بر معرفت شناسی پیشینی و رویکردهای کیهانی  و نجومی بوده ، ملا جلال الدین منجم یزدی است. اهمیت بررسی این رویکردها در تاریخ­نگارانه­ی ملاجلال­منجم­یزدی در تاریخ­عباسی(روزنامه ملاجلال) از آنجاست که با ابتنا بر  آن ، عرصه ای مهم (از حیات­فرهنگی ایران و خصوصاً عصرصفوی(1135­– 905­هـ) ایضاح می شود. بر این­اساس می­توان گفت در تاریخ­عباسی(روزنامه­ملاجلال)مولفه­های مقبولیت­بخش و مشروعیت­ساز برپایه تبیین­های­کیهانی و نجومی و همچنین تفکرات  اعتقادی  و مذهبی صورت می­پذیرد که این اثر را از دیگر آثار  پیشین تاریخ ایران و  دوره عصرصفوی متمایز کرده است.بر این اساس نویسنده­گان کوشیده­اند که چگونگی رابطه فاکت­های­تاریخی با ستاره­شناسی، نجوم و کیهان و اندیشه های اعتقادی در بینش تاریخ­نگارانه­ی ملاجلال در تاریخ­عباسی را با رویکرد توصیفی-تحلیلی مورد واکاوی قرار دهد.
یافته های  تحقیق نشان می دهد گرچه اندیشه تاریخ­نگری ملاجلال در تاریخ­عباسی همچون سایر منابع عصرصفوی، برگرفته از رهیافت­های فکری اسلام، تشیع و صوفی­گری بوده که تاریخ­نویسی وی را در قالب تاریخ­نویسی دینی در آورده است اما وی تحت تأثیر معرفت­پیشینی خود که  مبتنی بر حرفه منجمی بوده است ، به پیوند تاریخ با ستاره­شناسی و تنجیم دست یازیده است که برآیند آن در مؤلفه­هایی همچون مشروعیت­بخشی به شاه­صفوی براساس نجوم، استفاده از قران به مثابه مدخل، ترسیم تاریخ­خطی، موعودگرایی، تقدیرگرایی و مشیت­گرایی و لزوم رعایت ساعات سعد و نحس متبلور شده است.بنابراین رابطه اندیشه­های اعتقادی و رویکردهای نجومی در اندیشه تاریخ­نگاری ملاجلال در تاریخ عباسی، رابطه­ای دوسویه و متقابل بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Astronomical-Cosmic Approach of Mulla Jalal in Historiography of Abbasi History

نویسندگان [English]

  • heshmat azizifar 1
  • moslem soleimanian 2
  • Siyavash Yari 3
1 h
3 Department of Historic, Ilam university, Ilam, Iran.
چکیده [English]

Historiography cannot be properly studied and understood without the influence of other sciences or social and political spheres. The importance of this issue is due to the study of Mulla Jalal Manjemizadi's historiographical insight in the history of Abbasi (Mullah Jalal newspaper), a small part of the cultural life of Iran and especially the Safavid era (1135-1905 AH). It makes it clear. Since Mulla Jalal's historiography and historiography is based on principles that we have rarely seen in Iranian historiography. Based on this, it can be said that in the history of Abbasi (Mulla Jalal newspaper), the components of acceptability, legitimacy and legitimacy are based on cosmic and astronomical explanations as well as religious beliefs, which make this work one of the other works. Asr Safavi has distinguished. Therefore, it seems necessary to be aware of Mulla Jalal's historical vision and thought in recognizing the historical developments of this period. Accordingly, the authors have tried to analyze the relationship between historical facts and astronomy, astronomy and cosmology, and doctrinal thought in Mulla Jalal's historiographical insight into Abbasid history with a descriptive-analytical approach. .
The claimant claims that: Although the idea of ​​Mulla Jalal's historiography in Abbasid history, like other sources gy, which included the court's astronomer, he linked history with astronomy and astronomy, the result of which was the use of the Qur'an in components such aon astronomy a linear history, promising, destiny-oriented and rationalist, and the need to observe the hours of Sa'd and Nahs have been crystallized. Is.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mulla Jalal"
  • History of Abbasi"
  • Safavid"
  • Historiography"
  • Astronomy"
  • Tanjim
آرام، محمدباقر(1386)، اندیشه تاریخ­نگاری عصرصفوی، تهران، امیرکبیر .
بلخی، ابومعشر(بی­تا)، احکام قرانات ابومعشربلخی، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، نسخه­خطی­ش 5/3395.
بیرونی، ابوریحان(1318-1316)، التفهیم لاوائل الصناعه­التنجیم، با تصحیح و مقدمه و شرح و حواشی جلال­الدین همایی، تهران، مجلس .
خوانساری، احمدسهیلی(1355)،«جلال­الدین محمد منجم­یزدی»، مجله هنر و مردم، دوره­14، ش­167، صص324-315.
رشتی، علی­اصغر مصدق(1379)،«خاندان منجم­یزدی و تاریخ­نگاری دوره صفوی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا،آبان و آذر، صص7-4.
سانگیت، بورلی(1379)، تاریخ چیست و چرا، ترجمه رویا منجم، تهران، انتشارات نگاه سبز.
سلیم، غلام­رضا(1344)، «تاریخ ملاجلال منجم»، مجله راهنمای کتاب، سال­هشتم، زمستان، صص15-7.
فیاض­انوش و دیگران(1395)، تاریخ­نگاری و تاریخ­نگری خاندان منجّم­یزدی، دوفصلنامة علمی-پژوهشی تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری دانشگاه­الزهرا(س) سال بیست و ششم، دورة­جدید، شمارة 18­،پیاپی 103 ،صص89-110
کوئین، شعله­آلیسا(1387)،تاریخ­نویسی در روزگار فرمانروایی شاه­عباس صفوی، اندیشه،گرته­برداری و مشروعیت در متون تاریخی عهدصفویه،ترجمه منصورصفت­گل، تهران، دانشگاه تهران.
کوئین، شعله­آلیسا(1392)،«تاریخ­نگاری دوره صفویه»، ترجمه خسرو خواجه­نورى، پیام­بهارستان، د2، س6،ش 21، صص381-370.
گنابادی، ملامظفر(بی­تا)،تنبیهات­المنجمین، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، تهران، نسخه­خطی­3107.
معین، محمد(1391)، فرهنگ­فارسی، ج2، تهران، انتشارات امیرکبیر.
منجم­یزدی، ملاجلال(1366)، تاریخ­عباسی(روزنامه ملاجلال)، به کوشش سیف­الله وحیدنیا، تهران، انتشارات وحید.
منجم­یزدی، ملاجلال­الدین(بی­تا)، تاریخ­عباسی، نسخه شماره­310­/ ف، تهران، کتابخانه­ملی.
منجم­یزدی، ملاجلال­الدین(بی­تا)، تحفه­خانی(تحفه­المنجمین)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، نسخه­خطی ش­ف3017/3.
منجم­یزدی، ملاکمال(بی­تا)، زبده­التواریخ، نسخه­خطی شماره 14135، تهران،کتابخانه مجلس شورای­اسلامی
منشی­ترکمان، اسکندربیگ(1350)، عالم­آرای عباسی، ج­2، تهران، امیر­کبیر.
میرزارفیعا(1385)، دستورالملوک، به کوشش و تصحیح محمداسماعیل مارچینکوفسکی، ترجمه علی­کُردآبادی، با مقدمه منصورصفت­گُل، تهران، مرکز اسناد و تاریخ­دیپلماسی.
میرزاسمیعا(1368)، تذکره­الملوک (با تعلیقات­مینورسکی)، ترجمه مسعود رجب­نیا، با حواشی و فهارس و مقدمه و امعان نظر محمددبیرسیاقی، تهران، امیرکبیر.
نصر، سیدحسین(1342) نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
نصرآبادی، میرزامحمدطاهر(1361)، تذکره­نصر­آبادی، تهران، انتشارات فروغی.
وان در واردن، ب.ل. وکندی ، ا، س(1376)،«سال عالم پارسیان»، مجله­فرهنگ، ش­20 و 21، صص188-