پرسش از انحطاط نظام سیاسی-اجتماعی ایران باستان در شاهنامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دوره دکتری تاریخ ایران پیش از اسلام، دانشگاه تهران

چکیده

فردوسی با تکیه بر  مفهوم خرد در اندیشه ایرانی شاهنامه را نگاشته است. پژوهشهای متعددی از لحاظ مفهومی و از دیدگاه­هایی چون جامعه­شناسی، روانشناسی و اسطوره­شناسی درباره شاهنامه انجام گرفته­ است. آنچه تاکنون بدان توجه چندانی نشده، مواجهه فردوسی با چرایی انحطاط نظام سیاسی-اجتماعی ایران باستان است. فردوسی در آغاز و پایان کتاب خود بدین موضوع اشاره کرده است و دغدغه خود از سرودن شاهنامه را یافتن پاسخی برای این پرسش میداند. درحالی­که مفهوم انحطاط در تاریخنگاری سنتی ایران غایب بود و فیلسوفان و اهل دیانت نیز پاسخی برای پرسش فردوسی نداشتند، اعتقاد به قضا و قدر تنها پاسخ  ممکن بود. برغم تکیه فردوسی بر تقدیر در شاهنامه، این پژوهش سعی بر آن دارد تا با رویکردی از منظر فلسفه تاریخ و تکیه بر چگونگی رخداد فهم از دیدگاه هرمنوتیکی، اهمیت فهم فردوسی از مفهوم انحطاط را برجسته کرده و نشان دهد فردوسی در بستر اندیشه ایرانی، بدنبال پاسخی به جز تقدیر در مورد انحطاط تمدن ایران باستان بود و به چرایی زوال نظام سیاسی-اجتماعی ایرانیان می­اندیشید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Question about the decline of the socio-political system of ancient Iran in the Shahname

نویسنده [English]

  • omid ghiasi
iran. university of tehran
چکیده [English]

Various researches about Shahname have been written from literary form and historical views. Many interdisciplinary approaches such as political thoughts, psychological sciences or sociological views have studied Shahname. Significant point is that Ferdowsi's encounter with reasons of the fall of ancient Iranian civilization, has not been considered so far. Ferdowsi in different cases in Shahname mentioned this point and wrote his goal is finding answer for this problem. While we cannot find concept of decline in Iranian traditional historiography, and philosophers and priests do not have answer for Ferdowsi’s question, fatalism is only possible answer. Nevertheless consideration of fatalism in Shahname, This paper aims to by approach of philosophy of history , and emphasize on concept of decline, indicate that Ferdowsi sought to answer except fate for falling of ancient Iranian civilization and thought about reasons of falling of Iranian sociopolitical system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi
  • Shahname
  • Ancient Iran
  • Decline
  • Philosophy of history
منابع و مآخذ:
آموزگار، ژاله،(1387)،«خویشکاری فردوسی»، بخارا،،شماره66، 18-29
اسکات­میثمی، جولی،(1397)،تاریخ­نگاری فارسی(سامانیان، غزنویان، سلجوقیان)، ترجمه محمد دهقانی، تهران، ماهی
پرهام،باقر،(1373)،با نگاه فردوسی، مبانی نقد خرد سیاسی در ایران، چاپ اول،تهران،مرکز
ترکمنی­آذر،پروین،(1394)، «بنیان نظری الگوی پیشرفت ایرانیان(تاملی بر تاریخ­نوشته­های قرن سوم تا ششم هجری)»، سیاست متعالیه، سال 3،شماره 8، 83-100
رحمانیان،داریوش،(1382)،تاریخ علت­شناسی انحطاط و عقب­ماندگی ایرانیان و مسلمین، چاپ اول، تبریز، موسسه تحقیقاتی علوم اسلامی-انسانی دانشگاه تبریز
 رحیمی،مصطفی،(1369)،تراژدی قدرت در شاهنامه، چاپ اول، تهران، نیلوفر
رستم­وندی،تقی،(1387)،«آز و داد:آسیب­شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامه فردوسی»، پژوهش سیاست نظری، دوره جدید، شماره پنجم، 1-19
رضاقلی،علی،(1371)،جامعه­شناسی خودکامگی، تحلیل جامعه­شناختی ضحاک ماردوش، چاپ دوم، تهران، نی
رینگرن،هلمر،(1388)،تقدیرباوری در منظومه­های حماسی فارسی(شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمه ابوالفضل خطیبی، چاپ اول، تهران، هرمس
شاپورشهبازی، علیرضا،(1391)، «درباره خداینامک»، ترجمه محمود حسن­آبادی، پاژ، شماره9، 7-37
طباطبایی، جواد،(1391)، ابن­خلدون و علوم اجتماعی، گفتار در شرایط امتناع علوم اجتماعی در تمدن اسلامی، چاپ دوم، تهران، ثالث
-----------،(1392)،خواجه نظام­الملک طوسی، گفتار در تداوم فرهنگی ایران، چاپ اول، تهران،مینوی خرد
عهد اردشیر،(1348)، پژوهنده عربی احسان عباس، برگرداننده بفارسی س.محمدعلی امام شوشتری، تهران، انجمن آثار ملی
فردوسی،(1396)،شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق،نسخه چهارجلدی(دوبخش)، چاپ دوم، تهران،سخن
کریستین­سن، آرتور،(1393)،نمونه­های نخستین انسان و نخستین شهریار، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ پنجم، تهران،چشمه
کناوت، ولفگانگ،(1355)،آرمان شهریاری ایران باستان، از گزنفون تا فردوسی، ترجمه­ی سیف الدین نجم آبادی،تهران، وزارت فرهنگ و هنر
محمدی ملایری، محمد،(1388)، ادب و اخلاق در ایران پیش از اسلام، چاپ اول، تهران، توس
مرتضوی، منوچهر،(1369)،فردوسی و شاهنامه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
مسکوب، شاهرخ،(1384)، ارمغان مور، چاپ اول، تهران، نی
نامه تنسر،(1354)، به تصحیح مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران، خوارزمی
نولدکه، تئودور،(1351)، حماسه ملی ایران، ترجمه بزرگ علوی، تهران، سپهر
----------،(1358)،تاریخ ایرانیان و عرب­ها، ترجمه عباس زریاب­خویی، تهران، انجمن آثار ملی
هگل،گئورگ ویلهلم فریدریش،(1394)، عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، چاپ ششم، تهران، شفیعی
هنوی، ویلیام ل،(1368)،«فردوسی و شاهنامه ایران»، ترجمه هرمز حکمت، ایران­نامه، شماره 28، 618-636