تهاجم اعراب مسلمان به ایران:عملیات جهادی یا کشورگشایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد)،

2 (استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)( نویسنده مسئول )

3 استاد گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی تهران

4 (دانشیارباز نشسته گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)

چکیده

فتح ایران توسط عربهای مسلمان یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ ایران است که منجر به تحولاتی بزرگ و دگرگونی‌های شگرف در سرنوشت و آینده این سرزمین گردید. بر همین اساس، چنین رویدادی بارها و بارها از منظرهای گوناگون، مورد مطالعه‌ی تاریخ‌پژوهان قرار گرفته است. مقاله‌ی حاضر نیز از میان انبوه مسائل و حوادثی که در پی این حادثه‌ی سترگ و اثرگذار برای تاریخ این سرزمین رخ نموده و هریک از اهمیت درخور پژوهشی برخوردارند، عهده‌دار بررسی اهداف تهاجم عربهای مسلمان به ایران و مشروعیت یا عدم مشروعیت فرضیه دینی این تهاجم بر اساس آموزه‌های آیین اسلام شده است. هرچند، اکثر تاریخ‌پژوهان به تأسی از روایت‌های فتوح مورخان مسلمان معتقدند تهاجم عرب‌ها به سرزمین ایران با هدفی مقدس و به منظور ترویج و اشاعه‌ی دین اسلام و نجات مردم تحت ستم حکومت ساسانی صورت گرفته است؛ اما در این جستار تلاش شده تا با رویکردی انتقادی به منابع تاریخی ومقایسه‌ چگونگی تهاجم اعراب به ایران با سیره‌ی نظامی پیامبر و احکام جهادی در قرآن، نادرستی چنین دیدگاه‌هایی را از منظر تاریخی نشان دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jihadist Operations or the lucrative conquests of Muslim Arabs in the invasion of Iran

نویسندگان [English]

  • zahra jahan 1
  • Mohammad - taghi Imanpour 2
  • Hossein Moftakhari 3
  • javad abbasi 4
چکیده [English]

The conquest of Iran by Muslim Arabs is one of the most important events in Iranian history that led to major developments and dramatic changes in the fate and future of this land. Accordingly, such an event has been repeatedly studied by scholars from various perspectives. Among the many issues and events that have followed this great and influential event for the history of this land that each of them  are of significant research importance, this article, based on the religious assumption, examines the aims of the Muslim Arabs invasion of Iran and also the legitimacy or illegitimacy of this invasion. However, most scholars based on narratives of the conquest of Muslim historians believe that the Arab invasion of Iran had a sacred purpose in promoting and spreading of Islam and rescuing the oppressed people of Sassanid rule, but this essay attempts to point out such views from a historical perspective by critically examining historical sources and comparing how the Arab invasion of Iran with the Prophet's military tradition and Jihadic commandments in the Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Quran
  • The first Islamic centuries
  • Conquest of the Arab Caliphs The Prophet's military tradition
 
کتابنامه
آهنچی، آذر، (1389)، «دعوت ایرانیان به قبول اسلام از نخستین تهاجم مسلمانان تا جنگ قادسیه» در تاریخ و تمدن اسلامی، سال ششم، شماره یازدهم، صفحه‌های 3-25.
اداک، صابر، (1387)، «رویکردی نو به نبردهای پیامبر (ص): بررسی موردی غزوه بدر» درتاریخ و تمدن اسلامی، سال چهارم، شماره‌ی هشتم، صفحه‌های 3-18.
ابن‌اثیر، عزالدین علی، (1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، جلد 8، ترجمه عباس خلیلی، موسسه مطبوعات علمی: تهران.
ابن‌اعثم‌کوفی، محمدبن علی، (1372)، الفتوح، ترجمه‌ی محمدبن احمد مستوفی هروی، تصحیح غلام‌رضا طباطبائی مجد، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (شرکت سهامی): تهران.
ابوعلی‌مسکویه،احمدبن علی،(1389)، تجارب‌الامم، جلد 1، ترجمه‌ی ابوالقاسم امامی، سروش: تهران.
ابن‌هشام، ابومحمدعبدالملک، (1374)، السیره النبویه؛ زندگانی محمد پیامبر اسلام، جلد 1 و 2، ترجمه‌ی سید هاشم رسولی،کتاب فروشی اسلامیه: تهران.
اشپولر، برتولد، (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، جلد 1، ترجمه‌ی جواد فلاطوری، علمی و فرهنگی: تهران.
بارتولد، و.و، (1366)، ترکستان‌نامه، به کوشش کریم کشاورز، بی‌نا: تهران.
بلاذری، احمدبن یحیی، (1364)، فتوح البلدان (بخش مربوط به ایران)،ترجمه‌ی آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، سروش: تهران
بیات، علی و زینب فضلی، (1391)، «عوامل و پیامدهای فقدان اسناد دیوانی از سده‌های نخستین اسلامی» در تحقیقات تاریخی (فصلنامه‌ی گنجینه اسناد)، دوره‌ی بیست و دوم، شماره‌ی اول، صفحه‌های 62-79.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک‌بن محمد،(1368)، تاریخ ثعالبی (مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، جلد 1، ترجمه‌ی محمد فضائلی، نقره: تهران.
جعفریان، رسول، (1392)، تاریخ سیاسی اسلام؛ تاریخ خلفا، جلد 2، دلیل ما: قم.
حسن‌زاده، اسماعیل، (1390)، «تحلیل انتقادی روایت‌های فتح خوارزم» در مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره‌ی هشتم، صفحه‌های 9-32.
دروزه، محمد عزه، (1965)، سیره الرسول (صور مقتبس من قرآن الکریم و تحلیلات و دراسات قرآنیه)، جلد 2، مطبعه عیسی البابی الحلبی: [القاهره].
دریایی، تورج، (1382)، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب فر، ققنوس: تهران.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، (1383)، اخبارالطوال، ترجمه‌ی محمود مهدوی دامغانی، نی: تهران.
رحمتی، محسن، (1390)، «گسترش اسلام در قلمرو زنبیل‌های سیستان» در مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره‌ی دهم، صفحه‌های 57-78.
زینلی، بهمن، (1395)، «مقایسه تحلیلی سیره رسول خدا با دوره خلافت در مدیریت مجاهدان مسلمان» در پژوهش‌های تاریخی، سال پنجاه و دوم (دوره‌ی جدید سالهشتم)، شماره‌ی دوم  (پیاپی 30)، صفحه‌های 79-96.
شجاع‌نوری، سرور، (1386)، روحانیون زرتشتی در مواجهه با اسلام تا پایان قرن سوم هجری (رساله‌ی دکتری)، دانشگاه الزهرا تهران.
صالحی، کورش و حبیب زمانی محجوب، (1391)، «بازکاوی فرایند فتوح اسلامی در ماوراءالنهر در عصر اموی» در پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال دوم، شماره‌ی هشتم، صفحات 107-132.
صباغیان، علی، سهیلا پیروزفر و مصطفی گوهری، (1396)، «نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان مدینه» در تاریخ و فرهنگ، چهل و نهم، 98، 103-121.
صفری فروشانی، نعمت‌الله، (1379)، «درآمدی بر صلح‌نامه‌های مسلمانان با ایرانیان در آغاز فتح ایران» در تاریخ اسلام، سال یکم، شماره 2، صفحات 50-119.
طبرسی، ابوعلی فضل‌بن حسن، (1417)، اعلام الوری باعلام الهدی، مؤسسه آل بیت: قم.
طبری، محمدبن جریر، (1375)، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، جلد 3، 4، 5 و 8، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، اساطیر: تهران.
طهماسبی، ساسان، (1395)، «بررسی مقایسه‌ای روند زمانی و جغرافیایی گسترش دین اسلام در ایران» در پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال ششم، شماره‌ی بیست و دوم، صفحه‌های 57- 81.
عبدالمحمدی، حسین و هادی اکبری، (1391)، «نقد و بررسی دیدگاه مستشرقان درباره اهداف غزوات و سرایای پیامبر اعظم (ص) از منظر اسناد تاریخی» در تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شماره‌ی پنجاه و یکم، صفحه‌های 7-41.
عمید زنجانی، عباسعلی، (1373)، فقه سیاسی، جلد 2، امیرکبیر: تهران.
فرای، ریچارد، (1358)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه‌ی مسعود رجب‌نیا، انتشارات سروش: تهران.
قرآن (1388)، ترجمه‌ی حسین انصاریان، آیین دانش: قم
محمودآبادی، اصغر و سید مسعود شاهمرادی، (1391)، «مهاجرت قبایل عرب به آسیای مرکزی و پیامدهای آن در قرون اولیه هجری» در تاریخ اسلام، سیزدهم، شماره‌ی دوم، صفحه‌های 113-150.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن حسین، (1365)، التنبیه و الاشراف، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، علمی و فرهنگی: تهران.
منتظرالقائم، اصغر، (1391)، «نقد و بررسی روایات مربوط به نخستین فاتحان آذربایجان تا سال 40 ه.ق» در پژوهش‌های تاریخی، سال چهارم، شماره‌ی دوم، صفحه‌های 15-28.
نخعی‌راد، حمیده، (1385)، روند اسلام پذیری ایرانیان تا پایان قرن چهارم هجری (پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد.
نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر،  (1363)، تاریخ بخارا، ترجمه‌ی ابونصر احمدبن محمد، تلخیص محمدزفربن عمر، تصحیحو تحشیه‌ی مدرس رضوی، توس: تهران.
واقدی، محمدبن عمر، (1369)، مغازی؛ تاریخ جنگ‌های پیامبر، ترجمه محمود مهدوی‌دامغانی، جلد 1 و 2، مرکز نشر دانشگاهی: تهران.
یعقوبی، احمدبن ابی‌یعقوب، (1362)، تاریخیعقوبی،، جلد 1 و 2، ترجمه‌ی محمدابراهیم آیتی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی: تهران.
Noth, Albrechtn, (1994), The Early Arabic Histirical Tradition: A Source Critical Study, Princeton, second edition in collaboration whit Lawrence I, Conrad, translated by Michael Banner.
Pourshariati, Parvaneh, (2008), Decline and Fall of the Sasanian Empire (The Sasanian- Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran), published by I.B. Tauris & Co Ltd in association with the Iran Heritage Foundation.