بررسی تحلیلی ساختار قدرت سیاسی ـ اجتماعی در ایل بختیاری از قاجاریه تا انقلاب اسلامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اصفهان

2 استادیار دانشگاه اصفهان

3 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

چکیده

ایل بختیاری یکی از ایل‌های مهم و مقتدر جنوب ایران بوده است که در طول تاریخ خود، فراز و فرود بسیاری داشته و نقش بسزایی در تاریخ ایران و تحولات این کشور ایفا کرده است. ساختار اجتماعی ـ سیاسی بختیاری‌ها از الگوی خاصی پیروی و در طول تاریخ تغییر کرده است. قدرت در بختیاری، برخلاف جوامع عشایری دیگر، از سطوح و لایه‌های گوناگونی تشکیل شده بود. ساختار تیره‌ای بختیاری، که از کوچک‌ترین جزء یعنی خانواده یا بّهون (سیاه چادر) تا بزرگ‌ترین آن یعنی شاخه (لنگ) را دربرمی‌گرفت، خودبه‌خود باعث تفرق و پراکندگی قدرت می‌شد. هنگامی که همة این اجزا با یکدیگر متحد و یکپارچه می‌شدند، ایل یا اتحادیة ایلی را تشکیل می‌دادند.
 
در گذشته خان‌ها در رأس ساختار سیاسی و کلانتران و کدخدایان و ریش‌سفیدان به‌ترتیب بعد از آن‌ها قرار داشتند، اما با قدرت‌گرفتن دولت مرکزی و گسترش پاسگاه‌های نظامی به‌تدریج از قدرت خان‌ها کاسته و ساختار سیاسی بختیاری‌ها تغییر کرد، به‌طوری که امروز خان‌ها در ساختار قدرت بختیاری‌ها جایگاهی ندارند.
 
این‌که ساختار قدرت سیاسی و اجتماعی در گذشتة جامعة بختیاری چگونه بوده و در طول زمان چه تغییراتی داشته و عوامل این تغییرات چه بوده مسائلی است که در این مقاله بررسی می‌شود؛ و هدف از این پژوهش «بررسی تحلیلی ساختار قدرت در ایل بختیاری»، از قاجاریه تا انقلاب اسلامی، است. مقالة حاضر با روشی توصیفی و تحلیلی بر پایة منابع کتابخانه‌ای در صدد پاسخ‌گویی به این مسائل است و پس از ارزیابی داده‌های تاریخی و تجزیه و تحلیل آن‌ها، به سازماندهی و استنتاج آن پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytic Survey of the Socio-Political Structure of Power within a Tribal Formation: the Case of Bakhtiaris (From Qajar Period to the Islamic Revolution)

نویسندگان [English]

  • Feraidoun Allahyari 1
  • Asqar feroqi abari 2
  • Ezatollah Abdolahi Nouruzi 3
1 Associate Professor of History, University of Isfahan
2 Assistance Professor of History, University of Isfahan
3 Ph.D Student of History, University of Isfahan
چکیده [English]

Bakhtiari clan is one of the important and powerful tribes of South-western Iran during its history experienced several vicissitudes. It also has played a really effective role in political developments of modern Iran. The socio-political structure of Bakhtiari’s tribal power has been subjected to a special pattern which experienced certain changes during its history. Despite the other tribes, power structure of Bakhtiaris constituted of a hierarchical structure including different levels and ranks. At the other hand, the kinship structure of Bakhtiari clan, which included the smallest unity i.e. family (Behan: black tent) to the largest one, i.e. the ling (branch) seems to be the main cause of its centrifugal nature. In conditions which these semi-independent parts combined and integrated into a united structure, formation of a tribal confederation or union was the result. In former times, the Khan’s social statute was at the highest level of tribal authority and magistrates, headmen, and deans stand next to them respectively. But the gradual rise of the modern state, consolidation of its central power and the expansion of military forces resulted in a dwindling of Khan’s power. This, in turn caused the political structure of Bakhtiaries, especially the status of the Khan, to encounter with some essential changes; in next periods there was no more the traditional status of khan at the top of this tribal structure. How we can describe the socio-political structure of power in Bakhtiari society and its constitutive nature, what were the main changes it endured during recent centuries and what were the causes behind these changes are questions which this study aims to answer. To attain this purpose it tries to develop a research within an analytical/descriptive method. Its main source is a volume of data gleaned from library references which are organized, evaluated, and analyzed to attain the purpose.