جامعۀ نزاری قهستان از نگاه محتشم ناصرالدین

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در قرن هفتم هجری (سیزدهم میلادی) قهستان در کنار الموت و شام یکی از سه مرکز بزرگ نزاریان به شمار می‌رفت و پس از حملۀ مغول و پیش از یورش هولاکو گسترش و اهمیت چشمگیری یافت. از وضعیت اجتماعی و روابط درونی این جامعه کسی آگاهی چندانی نداشت. کسانی که بیرون از آن بودند با کینه و پیشداوری از نزاریان خبر دادند. معدود منابعی نیز که از درون جامعۀ نزاری باقی ماند بیشتر کتاب‌ها و رساله­های اخلاقی بود که خواجه نصیرالدین طوسی به سفارش رئیس نزاریان قهستان، محتشم ناصرالدین تألیف یا ترجمه کرد. در نبود منابع دیگر شاید بتوان از همین کتاب­های اخلاقی به‌ویژه اخلاق محتشمی دربارۀ درون جامعۀ نزاری آگاهی‌های بیشتری یافت. فرض بر آن است که علاقه­مندی ناصرالدین محتشم، رئیس و اندیشمند جامعه نزاری، سفارش‌دهندۀ اصلی این‌گونه کتاب‌های اخلاقی نه از سر تفنن و سرگرمی ادیبانه، بلکه سودمندی آن را برای جامعۀ نزاری معاصر خود در نظر داشت. او اخلاق محتشمی را آگاهانه گزینش کرد و ترجمه و تدوین آن را به خواجه نصیرالدین واگذارد. بنابراین، کتاب را باید همچون نسخۀ پزشکی آشنا با بیماری‌های جامعۀ نزاری قهستان دانست. اگر دردها از چشم بیرونیان پوشیده بود، داروهای شفا‌بخش در این کتاب آشکار است. این مقاله بر آن است تا کتاب اخلاق محتشمی را از راه نقد درونی و بیرونی تاریخی بازکاود و اوضاع اجتماعی نزاریان قهستان را در فاصلۀ سال‌های 617 تا 654 هجری در مقایسه با آگاهی‌های پراکندۀ بیرونیان بازنماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nizârī Society of Quhistân as Viewed by Muhtasham Nasir Ad-Din

نویسنده [English]

  • Maryam Mu’izzi
Assistant Professor of History, Firdawsi university of Mashhad
چکیده [English]

In the 13th (7th century), Quhistan besides Alamut and Suria was considered as one of the three large Nizari centers. After the Mongol invasion and before the Hulaku, this society was extended. Nobody informed about Nizari social status and relationships within the community. Those who reported from outside, wrote with hatred and prejudice of Nizaries. The most of a few sources that were written in the community and survived, belonged to the ethical books, which were compiled or translated by Nasir al-Din Tusi, in support of  Nasir al-Din Mohtasham, the head and commander of the Nizari community of Quhistan.  In the lack of other sources, one may find more information of the community from these ethical books, especially Akhlaq-e Muhtashami. In the view that, Muhtasham Nasir, the Nizari head and thinker of quhistan, was the main supporter of ethical works and even he, himself and purposely chose the contents of an ethical book, Akhlaq-e Muhtashami, then ordered Tusi to translate and edit it. So the content of this book should be regard as a Prescription, which a physician, who was familiar with the patient, Nizari society of Quhistan, prescribed it. This paper is going to describe the social status and relationships within the Nizari community of Quhistan, through Akhlaq-e Muhtashami by historical method: internal and external criticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Akhlaq-e Muhtashami
  • Ismailiyya
  • Muhtasham Nasir al-Din
  • Nasir al-Din Tusi
  • Nizariyya
  • Quhistan