کنش‌ها و چالش‌های حاکمان زنجان در عصر قاجار؛ مورد مطالعه و تطبیق احتشام‌السلطنه و وزیرهمایون

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دوره دکتری تخصصی رشته تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه تبریز

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

10.30465/hcs.2024.46546.2849

چکیده

ولایت خمسه با مرکزیت زنجان از اهمیت و جایگاه مهمی در دورۀ قاجار برخوردار بود و غالبا حاکمان برجسته‌ای به این منطقه فرستاده می‌شدند. در اوایل دورۀ قاجار، شاهزاده عبدالله دارا با احداث بناهای جدید، کارنامۀ نسبتا قابل قبولی بر جای گذاشت. در عصر ناصری و مظفری، به ترتیب احتشام‌السلطنه و وزیرهمایون به حکمرانی زنجان رسیدند که بر اساس اسناد، روزنامه‌ها و کتب خاطرات، عملکردشان نسبت به بیشتر حاکمان منطقه، مورد توجه و تحسین قرار گرفت. با توجه به ساختار و وضعیت جامعۀ زنجان، مشکلات و نیازهای حکومتی مانند قدرت و نفوذ خاندان‌های مهم، ناامنی و بی‌ثباتی و بحران غلات از مسائل همیشگی حاکمان و مردم بود. بنابراین با بررسی و تطبیق عملکرد و موانع حاکمان مورد نظر، به این سئوال می‌پردازیم که رویکرد احتشام‌السلطنه و وزیرهمایون در مقابل شاخص‌های برشمرده چگونه بود؟ و به چه سرانجامی رسید؟ به‌نظر می‌رسد با توجه به استبداد دورۀ ناصری، تلاش احتشام‌السلطنه بر نزدیکی به گروه-های سنتی، تغییر و گسترش بافت شهری و رونق صنایع محلی قرار گرفت. در مقابل وزیرهمایون، ضمن نزدیکی به گروه‌های تجددگرا، با ایجاد نهادهای آموزشی جدید، به دفع اشرار و مهار بحران غلات پرداخت. اقدامات وزیرهمایون با عنایت به قدرت گروه‌های سنتی، با موفقیت نسبی همراه بود و به‌جز فرهنگ روزنامه و کتابخوانی، از بین رفت؛ اما تلاش احتشام‌السلطنه در ایجاد فضاهای شهری و رونق صنایع محلی تا به امروز باقی مانده است. مقالۀ حاضر با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای، اسنادی و بهره‌مندی از منابع اصیلی مانند روزنامه، به شیوه توصیفی-تبیینی به موضوع پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The actions and challenges of Zanjan rulers in the Qajar era; Case Study and adaptation of Ehtesham al-Saltaneh and VazirHomayun

نویسندگان [English]

  • Hasan Rostami 1
  • Masoud Bayat 2
1 A graduate of the specialized doctoral course in the history of Iran after Islam, University of Tabriz
2 Associate Professor of History, Faculty of Humanities, Zanjan University, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Khamseh province with central Zanjan was important in the Qajar era, and prominent rulers were often sent to the area. Early in the Qajar period, Prince Abdullah Dara left a relatively acceptable carnage with the construction of new buildings. In the era of Nasseri and Mozaffari, the respectively of Ehtesham al-Saltaneh and VazirHomayun, reached the rule of Zanjan, which, according to documents, newspapers and memoirs, was noticed and admired by most of the region's rulers. So by examining and adapting the performance and obstacles of the rulers in question, we will ask what was the approach of the Ehtesham al- Saltaneh and VazirHomayun against the indicators mentioned above? And what happened to? Due to the tyranny of the Nasseri era, it seems that the effort of Ehtesham al-saltaneh was in close proximity to traditional groups, changing urban fabric and prosperity of local industries, In contrast, the VazirHomyun, while being close to modernist groups, created new educational institutions to repel and control the cereal crisis. The actions of the VazirHomyun, with the power of traditional groups, were relatively successful and were destroyed by the culture of newspaper and reading; But the efforts of the Ehtesham al-Saltaneh in the creation of urban spaces and the prosperity of the local industries have remained to this day. The present article deals with the collection of library, documents and the use of original sources such as the newspaper, in a descriptive-analytical way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ehtesham al-Saltanah
  • Vazir Humayun
  • New Institutions
  • Influential Ones
  • Miscreants
  • Bread