واکاوی روابط میرزا یحیی صبح ازل از قبرس با پیروانش در ایران (جستاری اسنادی)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
2 استاد گروه تاریخ، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
پس از اعدام سیدعلی‌محمد باب، میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) در سال 1283 ق خود را صاحب دین پس از آیین او خواند و با مخالفت جانشین او، میرزا یحیی صبح ازل، که بر استمرار آیین باب تأکید می‌کرد، مواجه شد. این دو سرانجام به عکا در فلسطین و فاماگوستا در قبرس تبعید شدند و تا پایان حیات در آن‏جا بودند. بهائیان با دستورهایی که از بهاءالله می‌گرفتند به تبلیغ آشکار آموزه‌های بهائی می‌پرداختند، اما ازلیان به‌سبب برخورداری از ظاهر مسلمانی کوشش‌های خود را به‏گونه‌ای دیگر ادامه می‌دادند و گذشته از تبلیغات مخفی، بیش‏تر به حوزة فعالیت‌های سیاسی برای مبارزه با حکومت قاجار روی آوردند و به دستاوردهایی نیز دست یافتند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی متکی بر اسناد و منابع قصد دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که صبح ازل تا چه‏اندازه توانست از قبرس با پیروان خود در ایران ارتباط برقرار کرده و رهبری خود بر آن‏ها را ادامه دهد؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت که برخلاف آن‏چه شهرت یافته، صبح ازل، که روحیه‌ای آرام و متمایل به گوشه‌گیری داشت، باوجود دوری از ایران، با نگاشتن نامه‌های فراوان با پیروان خود در تماسی پیوسته بود و از سوی ایشان از رخدادهای ایران آگاه می‌شد و به آن‏ها دستور می‌داد. گذشته‏ازاین، برخی از پیروان او با مسافرت به قبرس با او دیدار می‌کردند؛ مسافرت‌هایی که به‌سبب ظاهر مسلمانی ایشان گاه در ظاهر سفر حج اسلامی انجام می‌شد.
کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

Analysis of the Relationship between Mirza Yahya Subh-i-Azal in Cyprus and His Followers in Iran (A Documentary Query)

نویسندگان English

Seyed Meqdad Nabavi Razavi 1
fatemeh janahadi 2
1 PhD Candidate of the History of Islam, Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University
2 Professor of History, Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University
چکیده English

Abstract
After the execution of Sayyid Ali-Muhammad, known as the Bab, Mirza Husayn-Ali Nuri (Baha'u'llah) declared himself in 1283 AH (1866 CE) as the bearer of a new religion following the Bab's dispensation, facing opposition from the Bab's successor, Mirza Yahya Subh-i-Azal, who insisted on continuing the Babi faith. Ultimately, the two were exiled to Acre in Palestine and Famagusta in Cyprus, respectively, where they remained until the end of their lives. The Baha'is openly promoted the teachings of Baha'u'llah under his guidance, whereas the Azalis, maintaining a Muslim appearance, pursued their efforts differently. Beyond covert advocacy, they increasingly turned to political activities to oppose the Qajar regime, achieving certain successes.
This article, using a descriptive-analytical method based on documents and sources, aims to answer the question of how effectively Subh-i-Azal was able to communicate and lead his followers in Iran from Cyprus. In response, it can be stated that contrary to popular belief, Subh-i-Azal, who was of a quiet and reclusive nature, maintained continuous contact with his followers through frequent letter writing, despite being far from Iran. He was informed of events in Iran by his followers and issued commands to them. Additionally, some of his followers traveled to Cyprus to meet him, trips that were sometimes ostensibly made as part of Islamic pilgrimage due to their Muslim guise.
Keywords: Mirza Yahya Subh-i-Azal, Naser Dowlatabadi, Azalis, Iranian Constitutional Movement, Subh-i-Azal’s Pilgrims, Cyprus.
Introduction
Following the execution of Sayyid Ali-Muhammad, known as the Bab, in 1266 AH (1850 CE), leadership of the Babi community was assumed by Mirza Yahya, known as Subh-i-Azal. After an unsuccessful assassination attempt on Naser al-Din Shah Qajar by a few Babis in 1268 AH (1852 CE), and the subsequent aggressive crackdown by the Qajar government on the Babis, Subh-i-Azal fled to Baghdad where he led a clandestine life. During this period, Mirza Husayn-Ali, known as Baha'u'llah, acted as an intermediary between him and the Babis. In 1279 AH (1863 CE), the Ottoman authorities ordered prominent Babis to leave Baghdad. They first moved to Istanbul and then resided in Edirne for five years.
In 1283 AH (1867 CE), Baha'u'llah declared himself the Promised One of the Bab and the bearer of a new religion, which was met with opposition from Subh-i-Azal, who insisted on continuing the Babi teachings. The ensuing conflicts between Azalis and Baha'is led to Baha'u'llah's exile to Acre in Palestine and Subh-i-Azal's to Famagusta in Cyprus. Consequently, Subh-i-Azal became significantly distanced from his Iranian followers. During this time, the Baha'is actively promoted the Baha'i Faith under the directives of Baha'u'llah, while the Azalis, ostensibly remaining Muslim, engaged in covert advocacy and developed political alignments.
 
Materials and Methods
Common historical narratives portray Subh-i-Azal as a peace-loving, introverted individual who was ineffective in leading the Babis, and who was also disconnected from the Azalis. However, numerous documents and writings indicate that despite his distance from Iran, he maintained communication with his followers, who were involved in significant advocacy and political activities during the latter half of the Qajar dynasty. These writings can be categorized into groups such as the historical works of the Azalis and Baha'is, the books of Subh-i-Azal, and the correspondence between him and his followers. This article aims to explore these materials—mostly manuscripts that have not been published—to demonstrate the nature of Subh-i-Azal's leadership over the Babis.
 
Discussion and Results
An examination of the works of the Bab and Subh-i-Azal suggests that they had governmental plans for the Bayan religion. This government was to be led by a Babi king, in consultation with Babi scholars. During the Constitutional Revolution, Azalis reflected on the Bab's promises of triumph over enemies. Additionally, Subh-i-Azal, in his various writings, discusses the teachings of the Bab along with numerous historical insights. Some of these insights pertain to his own life, his belief in the Bab, and subsequently his conflicts with Baha'u'llah. Others examine various events that occurred in Iran, predominantly concerning the Babis, as well as other political events like the assassination of Naser al-Din Shah Qajar, the Iranian Constitutional Movement, the opposition of Mohammad Ali Shah Qajar, the views of Sheikh Fazlollah Nouri, and ultimately his execution. Numerous letters from Subh-i-Azal to his followers in Iran have also been preserved, demonstrating that he was informed about events in Iran and occasionally guided his followers. This research examines two books, "Al-Aqsa" and "Lawāḥez," which are significant because they were written during the Iranian Constitutional Movement, a movement in which followers of Subh-i-Azal played a significant role. Additionally, historical texts indicate that some Azalis secretly traveled to Cyprus to meet with Subh-i-Azal.
 
Conclusion
Mirza Yahya, known as Subh-i-Azal, as the successor to Sayyid Ali-Muhammad the Bab, was sent to Cyprus following the public declaration and establishment of the Baha'i Faith by Mirza Husayn-Ali Baha'u'llah. In Cyprus, he lived at a considerable distance from his followers in Iran. However, his writings during the Constitutional Revolution are part of a larger corpus indicating that, contrary to popular belief, he maintained a continuous and direct communication with his followers through letters, receiving reports and sometimes issuing commands. Some of these commands demonstrate his astuteness in leading his followers. Furthermore, some of his followers also traveled to Cyprus to meet with him. This research suggests that further investigation into the works of Subh-i-Azal and other historical documents could provide more examples and evidence, strengthening the historical conclusion that he was actively engaged with his followers despite geographical distances.

کلیدواژه‌ها English

Mirza Yahya Subh-i-Azal
Naser Dowlatabadi
Azalis
Iranian Constitutional Movement
Subh-i-Azal s pilgrims
Cyprus
آبراهامیان، یرواند (1395)، ایران میان دو انقلاب، ترجمة احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نی.
آدمیت، فریدون (1346)، اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران: طهوری.
آدمیت، فریدون (1354)، امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1360)، شورش بر امتیازنامة رژی، تهران: پیام.
اشراق خاوری، عبدالحمید (130 بدیع)، رحیق مختوم (قاموس لوح مبارک قرن)، ج 1، [بی‌جا]: مؤسسة ملی مطبوعات امری.
اشراق خاوری، عبدالحمید (131 بدیع)، رحیق مختوم (قاموس لوح مبارک قرن)، ج 2، [بی‌جا]: مؤسسة ملی مطبوعات امری.
باب، سیدعلی‌محمد (بی‌تا الف)، بیان عربی، بی‌جا: بی‌نا.
باب، سیدعلی‌محمد (بی‌تا ب)، بیان فارسی، بی‌جا: بی‌نا.
بامداد، مهدی (1363)، شرح حال رجال ایران، تهران: زوار.
بختیاری، منوچهر (1395)، کارنامه و تأثیر دگراندیشان ازلی در ایران، کلن: فروغ.
بختیاری، منوچهر (1398)، بابیه و زنان، کلن: فروغ.
براون، ادوارد (1338)، انقلاب ایران، ترجمة احمد پژوه، تهران: کانون معرفت.
ترابیان فردوسی، محمد (1383)، حالات و مقالات استاد شهاب فردوسی، قم: صحیفۀ خرد.
تقی‌زاده، سیدحسن (1385)، مقالات تقی‌زاده، به‏کوشش ایرج افشار، ج 1، تهران: توس.
تقی‌زاده، سیدحسن (1392)، مقالات تقی‌زاده، به‏کوشش ایرج افشار، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، ج 4، تهران: توس.
جابری انصاری، میرزاحسن (1322)، تاریخ اصفهان و ری، اصفهان: بی‌نا.
چهاردهی، نورالدین (1363)، باب کیست و سخن او چیست؟، تهران: فتحی.
چهاردهی، نورالدین (1366)، بهائیت چگونه پدید آمد؟، تهران: فتحی.
حامدپور، تقی (بی‌تا)، خاطرات تقی حامدپور، کتاب‏خانة دانشگاه هاروارد، مجموعة اسناد هما روحی (تارنمای «دنیای زنان ایران در عصر قاجار»، مجموعة هما روحی)، نسخۀ خطی.
دولت‌آبادی، سیدعلی‌محمد (1388)، خاطرات و ملاحظات، به‏کوشش ایرج افشار، تهران: سخن.
دولت‌آبادی، یحیی (1400)، آیین در ایران، به‏کوشش سیدمقداد نبوی رضوی، تهران: نگاه معاصر.
دولت‌آبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، تهران: فردوس و عطار.
دهجی، سیدمهدی (بی‌تا)، رساله، کتاب‏خانة دانشگاه کمبریج، مجموعة ادوارد براون، نسخۀ خطی، ش F.57 (9).
رضوانی، هما (1362)، لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، تهران: تاریخ ایران.
روحی، عطاءالملک (1328)، «شرح حال شیخ محمود افضل‌الملک»، یادگار، س 5، ش 8 و 9.
زعیم‌الدوله تبریزی، میرزامهدی‌خان (1334)، مفتاح باب الابواب یا تاریخ باب و بهاء، ترجمة حسن فرید گلپایگانی، بی‌جا: چاپ تابان.
سالور، قهرمان‌میرزا (1377)، روزنامة خاطرات عین‌السلطنه، به‏کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج 3، تهران: اساطیر.
سایکس، سر پرسی (بی‌تا)، تاریخ ایران، ترجمة سیدمحمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشار کتب ایران.
شریف کاشانی، شیخ محمدمهدی (1398)، تاریخ جعفری، به‏کوشش سیدمقداد نبوی رضوی، تهران: نگاه معاصر.
شریف کاشانی، محمدمهدی (1362)، واقعات اتفاقیه در روزگار، به‏کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
شیخ‌الممالک قمی، شیخ مهدی (1399)، تاریخ بی‌غرض، به‏کوشش سیدمقداد نبوی رضوی، تهران: نگاه معاصر.
صبح ازل، میرزا یحیی (بی‌تا الف)، اقصی، نسخۀ عکسی کتاب‏خانة شخصی سیدمقداد نبوی رضوی، نسخۀ خطی.
صبح ازل، میرزا یحیی (بی‌تا ب)، رسالة ملوک، کتاب‏خانة دانشگاه کمبریج، مجموعة ادوارد براون، نسخۀ خطی، ضمن کتابچة شمارة F.25.
صبح ازل، میرزا یحیی (بی‌تا ج)، سواطع اواهیه، کتاب‏خانة ملی فرانسه، نسخۀ خطی، شمارة ARABE 6431.
صبح ازل، میرزا یحیی (بی‌تا د)، اللواحظ و النفائح، کتاب‏خانة ملی فرانسه، نسخۀ خطی، شمارة ARABE 6532.
صبح ازل، میرزا یحیی (بی‌تا ﻫ). مجموعة نامه‌ها به میرزا محمود شیرازی، نسخۀ عکسی کتاب‏خانة شخصی سیدمقداد نبوی رضوی، نسخۀ خطی.
صنعتی‏زاده کرمانی، عبدالحسین (1346)، روزگاری که گذشت، تهران: چاپ‏خانة تابان.
طاری، شیخ محمدرفیع (بی‌تا)، خاطرات و یادداشت‌های شیخ محمدرفیع طاری، کتاب‏خانة ملی ایران، نسخۀ خطی، شمارة 176144.
علاقبند، حاج‌آقا محمد (132 بدیع)، تاریخ مشروطیت، بی‌جا: انتشارات لجنة ملی محفظة آثار و آرشیو امر.
فاضل مازندرانی، اسدالله (بی‌تا)، تاریخ ظهور الحق، ج 5 و 6، نسخۀ عکسی کتاب‏خانة شخصی سیدمقداد نبوی رضوی، نسخۀ خطی.
فاضل مازندرانی، اسدالله (131 بدیع)، تاریخ ظهور الحق، ج 8 (بخش نخست)، بی‌جا: مؤسسة ملی مطبوعات امری.
فاضل مازندرانی، اسدالله (129 بدیع)، اسرار الآثار خصوصی، ج 5، بی‌جا: مؤسسة ملی مطبوعات امری.
فره‌وشی، علی‌محمد (بی‌تا)، آیین باب، بی‌جا: بی‌نا.
فره‏وشی، علی‏محمد (1340)، «آزادمردانی که مشعل مشروطیت را برافروختند»، ماه‏نامة رادیو ایران، ش 6، 16، 17، و 31.
قزوینی، محمد (1327)، «وفیات معاصرین»، یادگار، س 5، ش 1 و 2.
قزوینی، محمد (1363)، یادداشت‏های قزوینی، به‏کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
کاتب، میرزا مصطفی (بی‌تا)، صورت دو مکتوب از کرمان، کتاب‏خانة دانشگاه کمبریج، مجموعة ادوارد براون، نسخۀ خطی، ضمن کتابچة شمارة F.25.
کسروی، احمد (1323)، بهائی‌گری، تهران: چاپ‏خانة پیمان.
کسروی، احمد (1340)، تاریخ مشروطة ایران، تهران: امیرکبیر.
کرمانی، میرزاآقاخان و شیخ احمد روحی (بی‌تا)، هشت بهشت، بی‌جا: بی‌نا.
گلپایگانی، میرزا ابوالفضل و سیدمهدی گلپایگانی (بی‌تا)، کشف الغطاء عن حیل الأعداء. تاشکند: بی‏نا.
مدرسی چهاردهی، مرتضی (1345)، «نقدی بر کتاب ایرانشهر»، ماه‏نامة وحید، ش 30.
مرآتی نوری، بدیعه (بی‌تا)، وقایع راستین تاکر نور، بی‌جا: بی‌نا.
مکی، حسین (1360)، زندگانی میرزا تقی‌خان امیرکبیر، تهران: بنگاه نشر و ترجمة کتاب.
ملک‌زاده، مهدی (1362)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: علمی.
ممتحن‌الدوله، میرزا مهدی‌خان (1362)، خاطرات ممتحن‌الدوله، به‏کوشش حسینقلی‌خان شقاقی، تهران: فردوسی.
نبوی رضوی، سیدمقداد (1392)، دانش‏نامة جهان اسلام، به‏سرپرستی غلامعلی حداد عادل، ج 18، ذیل مدخل «دولت‌آبادی، هادی»، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
نبوی رضوی، سیدمقداد (1395)، تاریخ مکتوم، تهران: شیرازة کتاب ما.
نبوی رضوی، سیدمقداد (1396)، «سازمان اداری بابیان در زمان اقامت میرزا یحیی صبح ازل در بغداد (1269 تا 1280)، بهائی‌شناسی، س 1، ش 4.
نبوی رضوی، سیدمقداد (1401)، حیات یحیای نجی، بخش نخست: میرزا یحیی دولت‌آبادی، از جنبش باب تا جنبش مشروطیت ایران، تهران: نگاه معاصر.
نبوی رضوی، سیدمقداد (1402)، «نامه‌ای از آلفونس نیکلا به عباس افندی دربارة ترجمة کتاب بیان»، بهائی‌شناسی، س 8، ش 4.
نبوی رضوی، سیدمقداد و مریم‌السادات امامی شوشتری (زمستان 1400)، «ادوارد براون و نقد تاریخ‌نگاری بهائیان»، بهائی‌شناسی، س 6، ش 4.
نوری، عزیه‌خانم و دیگران (1394)، تنبیه النائمین، به‏کوشش سیدمقداد نبوی رضوی، تهران: نگاه معاصر.
 
Browne, E. G. (1918), Materials for the Study of the Babi Religion, Cambridge: at the University Press.