گونه‌شناسی نقد الگوهای حکمرانی در عصرِ قاجار تا پیش از جنبشِ مشروطیت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علومِ سیاسی، واحدِ اهواز، دانشگاهِ آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

3 گروه علوم سیاسی، واحداهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

10.30465/hcs.2023.45872.2819

چکیده

نقد، یکی از ویژگی‌های اندیشه جدید در ایرانِ عصرِ قاجار است. سرآغاز نقد در این دوره، نوشتجات فتح‌علی آخوندزاده بود که گستره وسیعی را دربر داشت. او، از مذهب تا رفتارهای فردی و اجتماعی را به نقد کشید و در آن، بیش از هر متفکری، صریح بود. اگرچه دیگر متفکران مدرنِ ایرانیِ آن روزگار، به اندازه او صریح نبودند، اما مضامینِ اساسیِ نقد را از او گرفتند. آخوندزاده «نقد» را از ادبیات و تاریخ شروع و مضامینِ اساسیِ آن را به سیاست کشاند. مسئله اساسیِ این پژوهش، توجه به «نقد» به‌مثابه سرآغازی برای تجددخواهی سیاسی است که در پرتو آن، الگوهای سیاسیِ سنتی و مدرن نقد شده و توجه به مسئله حکمرانی و نواقصِ آن از این محمل آغاز می‌گردد. براین اساس پرسش اصلیِ این پژوهش آن است که نقدهای روشنفکران به حاکمیت را چگونه می‌توان دسته‌بندی کرد؟که براساس مضامینِ آن می‌توان «نقد استبداد»، «نقدِ روش‌هایِ حکومتی بدونِ نفیِ مستقیمِ استبداد» و «نقدِ کوشش‌هایِ تجددخواهانه حکمرانی» دانست. که اولی با شکل‌گیری مفهوم «دیسپوت» در اندیشه آخوندزاده و تداوم آن در مفهوم «استبداد» بود. دومی، کوشش‌های کسانی چون ملکم و مستشارالدوله و مجدالملک بود و سومی، در اندیشه آخوندزاده در نقدِ کوشش‌هایِ قانون‌خواهانه عصرِ ناصری و نقدِ مشروطیت توسط طالبوف به‌وجود آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of criticism of governance models in the Qajar era until before the constitutional movement

نویسندگان [English]

  • Laleh Bahari 1
  • Hamed Ameri Golestani 2
  • Hossein Karimifard 3
  • Shiva Jalalpoor 2
1 Department of Political Sciences, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
2 Department of Political Sciences, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
3 Department of Political Science, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Criticism is one of the characteristics of new thought in Qajar era Iran. The beginning of criticism in this period was the writings of Fath Ali Akhundzadeh, which covered a wide range. He criticized everything from religion to individual and social behavior and was more frank than any other thinker. Although other modern Iranian thinkers of that time were not as frank as him, they took the basic themes of criticism from him. Akhundzadeh brought "criticism" from literature and history and its basic themes to politics. The basic problem of this research is to pay attention to "criticism" as a starting point for political modernism, in the light of which, traditional and modern political patterns are criticized and attention to the problem of governance and its shortcomings starts from this point. Therefore, the main question of this research is how to categorize intellectuals' criticism of governance? Based on its themes, it can be known as "criticism of tyranny", "criticism of governance methods without direct denial of tyranny" and "criticism of modernist governance efforts". The first one was with the formation of the concept of "dispute" in Akhundzadeh's thought and its continuation in the concept of "tyranny". The second one was the efforts of people such as Malkam, Moshtar al-Doulah, and Majdal Molk, and the third one was created in Akhundzadeh's thinking in criticizing the legalistic efforts of the Nasrid era and Talebov's critique of constitutionalism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critic. Governance
  • Despotism
  • Constitutionalism
  • Qajar
  • Modernity