تأملی بر نگرش احسان طبری در بازخوانی تاریخ ایران باستان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

'گروه ایرانشناسی و تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

10.30465/hcs.2022.41426.2629

چکیده

روایت مارکسیستی از تاریخ ایران در حدود دهه‌های 40 تا 50 ه.ش تحت تأثیر ظهور مکتب تاریخی مارکسیستی در شوروی بود که تاریخ ایران را در درون چارچوب‌های نظری- مفهومی مارکسیستی روایت می‌کرد.احسان طبری نه در هیئت یک مورخ، بلکه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تئوریسین‌ها حزب توده می‌کوشید تا تاریخ ایران باستان را متناسب با دیدگاه‌های حزبی و در راستای اهداف سیاسی‌اش بازخوانی نماید.این نوع بازخوانی، واجد چند خصلت پراهمیت است: نخست اینکه وی ادوار تاریخ باستانی ایران را بر اساس منطق فکری-مفهومی مارکسیستی و مطابق با فرماسیونهای پیشنهادی مارکس صورت‌بندی می‌نمود، دوم، اینکه به‌تناسب مختصات نظام اجتماعی ایران، خصال فرماسیونهای اجتماعی تاریخ این دوره را نه یکدست، بلکه ترکیبی می‌دانست، سوم، ثنویت مزدیسنایی را در قالب پیش نمونه‌ای از دیالکتیک مارکسیستی تحلیل می‌نمود، چهارم،نگرش ستایش‌آمیز توأم با رویکرد انترناسیونالیستی نسبت به حوزه‌های اجتماعی فرهنگی جامعه ایران باستان داشته است. پرسش پژوهش حاضر در مورد چگونگی نگرش تاریخی احسان طبری نسبت به تاریخ باستانی ایران است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که طبری تاریخ ایران باستان را در چارچوب نظری-مفهومی ویژه‌ای که مبتنی بر منطق مارکسیستی و ماتریالیسم دیالکتیک بود، روایت می‌نمود این طرز روایت همراه با سویه‌هایی از تفاخر به میراث فرهنگی و یا درواقع امر ایجاد تلفیق و آشتی میان بنیان‌های ضد ملی‌گرایانه مارکسیستی و وطن‌پرستی یا وطن‌دوستی غیرشوینیستی بود.در این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، نگرش تاریخی احسان طبری نسبت به تاریخ باستانی ایران مورد واکاوی قرار خواهد گرفت و تلاش می‌شود تا مختصات این نگرش تاریخی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن به پرسش گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A reflection on the attitude of Ehsan Tabari in rereading the history of ancient Iran

نویسنده [English]

  • Shahnaz Hojati Najafabadi
Department of History & Iranology.Faculty of Humanities, University of Meybod,,Meybod, Iran.
چکیده [English]

The Marxist narrative of Iranian history around the 1960s and 1970s was strongly influenced by the rise of the Marxist historical school in the Soviet Union, which narrated the history of Iran within Marxist theoretical-conceptual frameworks. Ehsan Tabari, not as a historian, but as one of the most important theorists of the Tudeh Party, tried to read the history of ancient Iran in accordance with the party views and in line with its political goals. This type of re-reading has several important features: first, he formulated the periods of ancient Iranian history on the basis of Marxist intellectual-conceptual logic and in accordance with Marx's proposed formations. Second, in proportion to the characteristics of the Iranian social system, he considered the characteristics of the social formations of the history of this period to be not pure and homogeneous, but mixed. Third, explained and analyzed the Zoroastrian duality in the form of a prototype of the Marxist dialectic. Fourth had an empathetic and praiseworthy attitude combined with an internationalist approach to the social and cultural spheres of ancient Iranian society. The question of the present study is about the historical attitude of Ehsan Tabari towards the ancient history of Iran. Findings indicate that Ehsan Tabari narrated the history of ancient Iran in a special theoretical-conceptual framework based on Marxist logic and dialectical materialism. This narrative was accompanied by aspects of pride in cultural heritage or, in fact, a combination of Marxist anti-nationalist foundations and non-chauvinist patriotism or patriotism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ehsan Tabari
  • History of Ancient Iran
  • Historical Attitude
  • Marxist-Conceptual Logic
 
منابع:
آبراهامیان، یرواند (1389) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
اسمیت، آنتونی دی (1383) ناسیونالیسم، ترجمه منصور انصاری، تهران: موسسه مطالعات ملی.
------------ (1391) ناسیونالیسم و مدرنیسم، بررسی انتقادی نظریه‌های متأخر ملت و ملی‌گرایی، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: ثالث.
آصف، محمدحسن (1384)، مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ایگلتون، تری (1381). درآمدی بر ایدئولوژی، ترجمه اکبر معصوم بیگی، تهران: نشر آگه.
بریان،پیر(1392) تاریخ امپراتوری هخامنشی، ترجمه مهدی سمسار، تهران:علم.
بشیریه، حسین (1378). اندیشه‌های مارکسیستی، تهران: نشر نی.
پطروشفسکی، ای.پ.بلیایف (2536)، سه مقاله درباره بردگی، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
پیگولوســکایا، نیناویکتــورو ونــا (1387)، شهرهای ایران در زمان پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت اله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
پیگولوســکایا، نیناویکتــورو ونــاو دیگران.(1353)، تاریــخ ایــران از دوران باســتان تــا پایــان ســده 18، ترجمــه ی کریــم کشــاورز، تهــران: نشــر پیــام.
ترابی فارسانی، سهیلا، توسلی کوپایی، مریم. (1388). درآمدی بر تاریخ‌نگاری حزب توده ایران. تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری، 19(4), 1-24.
حجتی نجف ابادی،شهناز(1400)"تاملی بر رویکرد انتقادی احسان طبری به باستان گرایی حکومت پهلوی"، تاریخ ایران و اسلام.
خنجی،محمدعلی(1335)، بررسی تاریخ ماد و منشاءنظریه دیاکونف،تهران: حکمت.
خواجه نظام الملک، ابوعلی حسن بن علی، (1344)، سیاست‌نامه، به تصحیح محمد قزوینی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوار.
داندامایف، محمد ع، تاریخ سیاسی هخامنشی (1353)
دریایی، تورج (1390) شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس.
 دیاکونف. م.م.(1345)، اشکانیان، ترجمه کریم کشاورز، تهران:.
--------.(1346)، تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ساتن، الو ال پی (1337) رضاشاه کبیر یا ایران نو، ترجمه عبدالعظیم صبوری، تهران: بی‌نا.
سیف، احمد، (1380) مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران، تهران: نشر رسانش
شیپمان، کلاوس (1390 الف)، مبانی تاریخ پارتیان، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: نشر فرزان روز.
---------- (1390 ب)، مبانی تاریخ ساسانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: نشر فرزان روز.
طبری، احسان (1349)، فرهاد چهارم، تهران، بی‌جا.
--------- (1359)، مسائلی از فرهنگ، هنر و زبان، تهران، انتشارات دوستداران احسان طبری.
--------- (1368)، شناخت و سنجش مارکسیسم، تهران: امیرکبیر.
--------- (1386) نوشته‌های فلسفی و اجتماعی، دو مجلد، تهران، انتشارات حزب توده ایران...
-------- (1387)، برخی بررسی درباره­ی برخی جهان­بینی­ها در تاریخ ایران، دو مجلد، تهران، انتشارات حزب توده ایران.
---------(بی تا)،آموزش فلسفه علمی، بی جا: بی نا.
عنایت، حمید (1395)، نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، ترجمه صادق زیباکلام، تهران: روزنه.
--------، (1351) سیاست ایران‌شناسی، متن سخنرانی در کنگره ایران‌شناسی، مجله نگین، شماره 88، تهران.
فرای، نلسون ریچارد (1388) تاریخ باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
فلسفی، نصرالله (1318)، شرح‌حال بزرگان، تهران، دبیرخانه سازمان پرورش افکار.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1379) دولت و جامعه در ایران انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز...
کخ، هاید ماری (1389)، از زبان داریوش، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر کارنگ.
کریستن سن، آرتور (1375) ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: -
کولاکوفسکی، لشک (1384) جریان‌های اصلی در مارکسیسم، ترجمه عباس میلانی، تهران: نشر آگه
کولسنیکف آ.ای (1389)، ایران در آستانه سقوط ساسانیان، تر محمد رفیق یحیایی، تهران: کندوکاو.
کوهن، جرالد آلن، (1387) نظریه تاریخ مارکس، ترجمه محمود راسخ افشار، تهران: شرکت انتشارات اختران کتاب.
 گرانتوفسکی، ادوین‌آردیدوویچ (1390) تاریخ ایران: از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران: مروارید
گیرشمن، رومن (1395)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی.
لطف‌آبادی، محسن. پور قنبر، محمد (1395) تاریخ‌نگاری احسان طبری، جستارهای تاریخی، سال هفتم شماره 1، صص 73-94.
لمتون، ا.ک.س.(1362) مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مارکس، کارل (1384). درباره تکامل مادی تاریخ، ترجمه خسرو پارسا، تهران: نشر دیگر
مسعودی، علی به حسین (1382) مروج الذهب عن معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مسکوب، شاهرخ (1375)، ملاحظاتی درباره خاطرات مبارزان حزب توده ایران، ایران نامه شماره 56، صص 587-610.
نفیسی، سعید (1372)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، تهران، بنیاد.
هولاب، رابرت و هابرماس، یورگن (1375). نقد در حوزه عمومى، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نى.
هینتس، والتر (1392) داریوش و ایرانیان؛ تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
وطن‌خواه مصطفی، (1380) موانع توسعه‌نیافتگی در ایران، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ویسهوفر، یوزف (1378)، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب، تهران: ققنوس
وین گرن، گئو (1391) فئودالیسم در ایران باستان، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: انتشارات آمه.
 
 Zadok, Ran, (1976) On the Connections between Iran and Babylonia in the Sixth Century B.C. » Iran