تبعیدیان حزب توده (گروه‌های اجتماعی، تبعیدگاه‌ها با تاکید بر تحلیل تأثیر کیفر تبعید بر کنش سیاسی آنان (1320-1332 ش.))

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی ، تهران، ایران

10.30465/hcs.2022.41336.2624

چکیده

حزب توده در 10 مهر 1320 تأسیس شد. فعالیت گستردۀ این حزب در میان گروه‌های اجتماعی ، حکومت را وادار به کنترل آن نمود. تبعید یکی از ابزارهای حکومت برای کنترل اعضا و هواداران حزب توده بود. شناخت گروه‌های اجتماعی، تبعیدگاه‌ها و نیزمیزان تأثیر استفاده از کیفر تبعید بر عملکرد این افراد، هدف این پژوهش است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و منابع اصلی در پی پاسخگویی به این پرسش است که آیا استفاده از کیفر تبعید برای مجازات توده‌ای‌ها در دورۀ پهلوی دوم مؤثر بوده و توانسته آنان را از فعالیت به نفع حزب توده در تبعیدگاه و پس از آزادی از تبعید بازدارد؟ یافته‌ها نشان می‌دهد تبعیدیان حزب توده در اتفاقات تبعیدگاه مانند انتخابات و رویدادهای کشور از خود واکنش نشان دادند. تنظیم زندگی بر اساس تشکیلات، مطالعه و ترجمه، تحصیل مکاتبه‌ای، فشار سازمان‌یافته (اعتصاب) برای رسیدن به خواسته‌های خود و ارتقای آن از مسائل معیشتی به خواسته‌های حزبی و جلب سایر گروه‌های اجتماعی مانند دانشجویان و روزنامه‌نگاران نشان می‌دهد که تبعیدیان حزب توده، کنش سیاسی خود را ادامه دادند. تبعید این افراد باعث گسترش فعالیت‌های حزب توده در سراسر کشور و به‌ویژه در تبعیدگاه‌ها ‌گردید. تبعید کارگران و رده‌های پایین حزب توده باعث ارتقای جایگاه آنان پس از پایان تبعید ‌شد. دولت با تأمین معاش‌شان سعی کرد تا آنان، دست از کنش سیاسی بردارند اما ادامه یافتن فعالیت سیاسی این تبعیدیان چه در تبعیدگاه و چه پس از آزادی در زادگاهشان، نشان از عدم اثرگذاری کیفر تبعید در تغییر رویکرد آنان دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exiles of the Tudeh Party (social groups, exiles with emphasis on analyzing the effect of the punishment of exile on their political action (1941-1953))

نویسنده [English]

  • SeyyedMahmood sadat Bidgoli
Assistant Professor, Department of History, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Tudeh Party was founded on October 1, 1941. The party's widespread activities among social groups forced the government to take control. Exile was one of the government's tools to control members and supporters of the Tudeh Party. The purpose of this study is to identify social groups, places of exile and the effect of using the punishment of deportation on the performance of these people. This descriptive-analytical study, with the help of main documents and sources, seeks to answer the question of whether the use of exile punishment to punish the masses in the second Pahlavi period was effective and was able to prevent them from working in favor of the Tudeh Party in exile and after. Freedom from exile? The findings show that Tudeh exiles reacted to deportation events such as elections in the country. Organizing life based on organization, study and translation, correspondence education, organized strike, and attracting other social groups show that Tudeh exiles are a political act. They continued. The deportation of these individuals led to the expansion of Tudeh Party activities throughout the country, especially in exile camps. The deportation of workers and the lower classes of the TudehParty promoted their status after the end of the deportation. The government tried to stop them from engaging in political activity by earning a living, but the continued political activity of these exiles, both in exile and after their release in their hometowns, shows that the punishment of deportation has no effect on changing their approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tudeh Party
  • Exiles
  • Pahlavi Period
  • Parties
  • Place of Exile
  • Political activities
  1. اسناد

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 12-293-91.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 327-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 362-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 706-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 927-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 972-293-91.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 1093-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 1418-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 1541-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 1960 -293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 2042-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 2775-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 2946-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 2961-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 4934-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 5236-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 5268-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 5569-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 5632-293-99.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 6179-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 6224-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 14914-293-98.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران،19992-293-97.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران،29731-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 34672-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 62025-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 77827-293.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 40434-310.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران 39760-310.

سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، اسناد نخست‌وزیری 59163.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی شمارۀ بازیابی 429/1/39/100/14.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی شمارۀ بازیابی 8/1/9/103/14.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی شمارۀ بازیابی 164/1/9/106/14.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی شمارۀ بازیابی 86/1/20/192/14.

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی شمارۀ بازیابی 25/6/25/15/16.

  1. کتاب‌ها و مقالات

آوازخوان رقص بردگان، گزیده‌ای از سخنرانی‌ها و مقالات میرجعفر پیشه‌وری (1324-1325)، به انضمام گفتگویی با یکی از فدائیان فرقه دموکرات، (1394)، ترجمۀ الناز انصاری، هژیر پلاسجی. باکو: کتاب منجنیق.

احسانی، علی‌اصغر، (1378)، خاطرات ما از قیام افسران خراسان، تهران: نشر علم.

اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (1322-1357 ه ش)، (1381)، ج 4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایمانی، عباس، (1383)، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، چاپ 14، تهران: گنج دانش.

بارل آر. ام. (ویراستار)، (1389)، یادداشت‌های سیاسی ایران ۱۳۴۴ - ۱۲۶۰. ج 14، ترجمۀ افشار امیری، تهران: موسسۀ فرهنگی هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

باقری، عزت‌الله، (1381)، از وانان تا وین پژوهشی، در خاطرات عزت‌الله باقری و نگاهی دیگر به تفکر چپ در گفت‌وگویی با کامبیز لاچینی، تهران: حنا.

بهروز، مازیار (1380)، شورشیان آرمانخواه، ناکامی چپ در ایران، ترجمه مهدی پرتوی، تهران: ققنوس.

جعفری، محمدمهدی، (1389)، همگام با آزادی. (قاسم یاحسینی، مدون). قم: صحیفه خرد.

چپ در ایران به روایت اسناد ساواک، حزب توده در خارج از کشور، (1382)، ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1382.

حزب توده ایران، (1349)، سالنامه توده به مناسبت پنجاهمین سالگرد حزب کمونیست ایران و سی‌امین سالگرد حزب توده ایران، شتاسفورت: انتشارات حزب توده ایران.

خاوری، علی، (1394)، «مصاحبۀ «نامۀمردم» با رفیق علی خاوری»، نامه مردم، شمارۀ ۹۸۴، دسترسی 27 مهر 1394 از: https://www.tudehpartyiran.org/2013-11-28-19-45-55/3006-2015-10-20-10-30-34

خسروپناه، محمدحسین، (1380)، سازمان افسران حزب توده ایران از درون و درباره سازمان درجه‌داران حزب توده ایران، تهران: پیام امروز.

راعی، سجاد، « تحلیل تاریخیِ علل بازداشت و تبعید ایرانیان توسط متفقین در دورة اشغال: شهریور 1320 ـ شهریور 1324 » (1395، بهار)، تاریخ اسلام و ایران، سال 26، دروۀ جدید، شمارۀ 29، صص 39-62.

رضا، عنایت‌الله. مصاحبه. (2۹ اردیبهشت ۱۳۸۶). تهران، نیاوران: مرکز دائره‌المعارف اسلامی، مصاحبه‌کننده رضا مختاری اصفهانی.

رهنما، مصطفی، (1384)، خاطرات شیخ مصطفی رهنما، به‌کوشش مسعود کرمیان. تهران: سوره مهر.

روزنامۀ رهبر، 29/5/1324.

سادات بیدگلی، سیدمحمود، (1396، بهمن)، «تحلیل مولفه‌های تبعید مخالفان سیاسی در دورۀ پهلوی اول (تبعیدی، تبعیدگاه و علت تبعید)»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، دورۀ 7، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 14، صص 131-152.

سادات بیدگلی، سیدمحمود، ( 1392، تابستان)، «بررسی تبعید مهاجرین از شوروی به ایران 1304-1320» گنجینۀ اسناد، دورۀ 23، شمارۀ 2، صص 22-41.

 

سحابی، عزت‌الله، (1386)، نیم‌قرن خاطره و تجربه (خاطرات مهندس عزت‌الله سحابی از دوران کودکی تا انقلاب 57)، ج 1. تهران: فرهنگ صبا.

عمویی، محمدعلی، (1377)، درد زمانه (خاطرات)، چاپ دوم، تهران: آنزان.

قهرمانیان، صفر، (1387)، خاطرات صفر خان (صفر قهرمانیان) در گفتگو با علی‌اشرف درویشیان، تهران: نشر چشمه.

کیانوری، نورالدین، (1361)، خاطرات نورالدین کیانوری، تهران: موسسۀ اطلاعات.

نامه مردم، شمارۀ ۹۶۵، ۶ بهمن‌ماه ۱۳۹۳.

منابع لاتین