بررسی دو دیدگاه حضور آریاییان و فرهنگ آنان درفلات ایران«از عصر آهن» یا «پیش از آن»؛ طرح یک دیدگاه سوم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 انتهای بلوار ادیب دوم، پردیس مرکزی دانشگاه نیشابور، گروه باستان شناسی، دکتر ابراهیم رایگانی

3 دانشجوی دکترای گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران

چکیده

در این چند دهه و به ویژه دو دهه اخیر، بحث بر سر این‌که، زمان ورود جمعیت‌های آریایی به فلات ایران در چه عصری بوده، یکی از موضوعات جدالی دنیای تاریخ‌پژوهی و باستان‌شناسی ایران است. در این‌باره دو دیدگاه معروف تاریخی-باستان‌شناختی وجود دارد که در یکی که رایج‌تر است، ورود آریاییان مرتبط با عصر آهن و اواخر هزاره دوم پیش از میلاد دانسته می‌شود. نظریه دیگر، پیشینه حضور مردمان یادشده در فلات را به ادوار پیش از عصر آهن نسبت می‌دهد. مقالات گیرشمن، کامرون، دایسون و یانگ، پایه بررسی تفسیرهای صورت گرفته در دیدگاه نخست و جلد سوم دانش‌نامه کاشان، مبنای تحلیل ادله دیدگاه دوم در این مقاله را تشکیل داده‌اند. مقاله پیش‌رو، ضمن بررسی و نقد ادله نظریه نخست، به واکاوی دلایل انتقادی دیدگاه دوم، به مستندات مطرح شده در کتاب دانش‌نامه کاشان نیز می‌پردازد و مولفه‌های آن را تحلیل می‌کند. این امر از یک سو، با استفاده از ابزارهای موجود در نگرش باستان‌شناسی اساطیر و از سوی دیگر، با برقراری یک مطالعه تطبیقی- تحلیلی میان داده‌های استنادشده در هر دو نظریه و داده‌های موجود در منابع مکتوب میان‌رودانی که از چشم هر دو سو نادیده گرفته شده‌اند، صورت می‎گیرد و سپس با بیان نقاط قوت و ضعف هر دو دیدگاه، نظریه سومی را با حالت میانجی مابین دو دیدگاه مطرح می‌‎کند. پژوهش کنونی، نشان داد که دلایلی وجود دارند که هر دو نظریه، در رابطه با برخی از مناطق، نگاهی درست را مطرح کرده‌اند، ولی این نگاه در همه مناطق فلات ایران، قابل پیگیری و اثبات نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of two perspectives on the presence of Aryans and their culture on the Iranian plateau "from the Iron Age" or "before" in; Outline a third perspective

نویسندگان [English]

  • Sorena Firouzi 1
  • Ebrahim Raiygani 2
  • Muhammad Amin Saadat Mehr 3
1 UMZ
2 University of Neyshabur
3 Ph.D. Student of Archaeology Department of Mazandaran University
چکیده [English]

In these few decades, and especially The recent two decades, the debate over the date of arrival of Aryan populations on the Iranian plateau has been one of the topics in the world of historical and archaeological studies in Iran. There are two diferent historical-archaeological views in this regard, one of which is more common, the arrival of the Aryans is associated with the Iron Age and the late second millennium BC. Another theory traces the history of the presence of these peoples on the plateau to pre-Iron Age. Ghirshman, Cameron, Dyson and Young's articles form the basis for field examining the interpretations made in the first view and the third volume of Encyclopaedia of Kashan, analyzing the arguments of the second view in this article. The leading article, while examining and criticizing the arguments of the first theory, analyzes the critical reasons of the second view based on the Encyclopaedia of Kashan and the documents presented in it and analyzes each of these components. This, on the one hand, using the study methods available in the archaeomythology approach and, on the other hand, establishing a comparative-analytical study between the data cited in both theories and the data in the written sources of the Mesopotamians that have been overlooked by both sides, and then by stating the strengths and weaknesses of both views, introduces a third theory with a mediating view between the two perspectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aryans
  • Iranian plateau
  • Akkad
  • Medes
  • Karzina
اوستا؛ کهن ترین سرودهای ایرانیان. (1379). جلدهای یکم و دوم. ترجمه‌ جلیل دوستخواه. چاپ پنجم. تهران: مروارید.
اومستد، آلبرت تن‌ایک. (1384). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمه محمد مقدم. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
بهروز، ذبیح. (1331). تقویم و تاریخ ایران. به کوشش محمد مقدم. تهران: ایران کوده.
درخشانی، جهانشاه. (1383). دانشنامه کاشان، آریاییان، مردم کاشی، امرد، پارس و دیگر ایرانیان. جلد سوم و چهارم. تهران: بنیاد فرهنگ کاشان.
دوبلویس، لوکاس؛ و وان­دراسپک، روبارتوس. (1382). دیباچه­ای بر جهان باستان. ترجمه مرتضی ثاقب­فر. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ. (1386). تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. چاپ هشتم. تهران: علمی و فرهنگی.
سرفراز، علی­اکبر؛ و فیروزمندی، بهمن. (1380). باستان­شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. چاپ ششم. تهران: مارلیک.
طبری، محمدبن­جریر. (1353). تاریخ طبری. ترجمه‌ ابوالقاسم پاینده. جلد سوم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
طلایی، حسن. (1388). عصر مفرغ ایران. چاپ سوم. تهران: سمت.
طلایی، حسن. (1389آ). باستان شناسی و هنر ایران در هزاره اول قبل از میلاد. چاپ هفتم. تهران: سمت.
طلایی، حسن. (1389ب). عصر آهن ایران. چاپ دوم. تهران: سمت.
طلایی، حسن. (1390). پیش از تاریخ بین­النهرین. تهران: سمت.
علی‌یف، اقرار. (1388). پادشاهی ماد. ترجمه کامبیز میربها. تهران: ققنوس.
فیروزی، سورنا؛ مهرآفرین، رضا؛ و موسوی­حاجی، سیدرسول. (1400). «کَرزینَ، اَکری‌یَش، زِرک/قولی‌یَش، سورگینی‌یَش، هاندَکی‌یَش، مونّی و اومَّن-مَندَ؛ چالش متون میان‌رودانی و ایرانی‌تباران در فلات ایران». جستارهای باستان­شناسی ایران (پیش از اسلام). دوره 6، شماره 12: زیرچاپ.
کامرون، جورج. (1365). ایران در سپیده‌دم تاریخ. ترجمه حسن انوشه. تهران: علمی و فرهنگی.
کرتیس، جان. (1389). بین‌النهرین و ایران در دوران باستان (گزارشی از سمینار یادواره ولادیمیر لوکونین). ترجمه زهرا باستی. تهران: سمت.
کرتیس، وستا سرخوش و سارا استوارت. (1391). پیدایش امپراتوری ایران: آخرین یافته‌ها. ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: مرکز.
کینگ، لئونارد ویلیام؛ و تامسون، رجیونالد کمپل. (1384). کتیبه ایلامی بیستون. ترجمه شهرام حیدرآبادیان و روشنک جهرمی. تهران: سبحان­نور.
گردیزی، عبدالحی­بن­ضحاک. (1363). تاریخ گردیزی (زین الاخبار). تصحیح عبدالحی حبیبی.  تهران: دنیای کتاب.
گرشویچ، ایلیا. (1387). تاریخ ایران: دوره ماد. ترجمه بهرام شالگونی. تهران: جامی.
گزیده‌های زادسپرم. (1366). ترجمه‌ محمدتقی راشد محصل. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گیرشمن، رومن. (1388). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. چاپ نوزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
نستورخ، میخائیل. (1344). مبدا نژادهای انسانی. ترجمه فرامرز نعیم و هوشنگ مشکین­پور. تهران: اندیشه.
ویسهوفر، یوزف. (1390). ایران باستان از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر. چاپ یازدهم. تهران: ققنوس.