ارزیابی و تحلیل ماهیت تأثیرپذیری مشروطه خواهی ایرانیان از مشروطۀ عثمانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

ارزیابی و تحلیل ماهیت تأثیرپذیری مشروطه خواهی ایرانیان از مشروطۀ عثمانی

چکیده:

چگونگی تأثیرپذیری ایرانیان از مشروطه عثمانی همواره یکی از مباحث چالش برانگیز بوده است.برخی نویسندگان این موضوع را نفی کرده و برخی دیگر چنان از تأثیرگذاری مشروطه عثمانی بر مشروطه خواهی ایران سخن گفته اند که گویی عثمانی‌ها سازندۀ مشروطۀ ایران بوده اند. مسئله اصلی نگارنده در این پژوهش، شناخت ماهیت و ابعاد تأثیرپذیری ایرانیان از مشروطه عثمانی است. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که روشنفکران ایرانی به موازات عثمانی با دنیای غرب، هندوستان و نیز مشروطیت روسیه و ژاپن تعامل داشتند وضمن آشنایی با مشروطه و مفهوم دولت مدرن؛ حتی پیش از مشروطه عثمانی به ضرورت انجام اصلاحات در نظام حکمرانی خود پی برده بودند؛ بنابراین مشروطه ایران امری درون زا و اصیل بود و نمی توان آن را تقلیدی و تابع عثمانی دانست. تنها استثنا این بود که مشروطیت عثمانی به سبب همسایگی و تأثیر غرب زودتر از ایران رخ داد و شمارایرانیان مقیم عثمانی که تحت تأثیر آن قرار گرفتند از ایرانیان دیگر کشورها بیشتر بود. روشنفکران ایرانی نیز برای تطبیق قوانین مشروطه با دین؛ به تجربه عثمانی نیازداشتند. این سه موضوع که در این پژوهش به آنها پرداخته می‌شود، سبب شدند تا مشروطۀ ایران به شکل صوری و فرمال تحت تأثیر عثمانی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and analysis of how Iranians' constitutionalism was influenced by the Ottoman constitution

نویسنده [English]

  • esmail shams
Assistant professor of Allameh Tabataba'i University, Tehran
چکیده [English]

Abstract



How Iranians were influenced by the Ottoman constitution has always been one of the challenging topics. Some authors have denied this issue and others have spoken about the influence of the Ottoman constitution on Iran's constitutionalism as if the Ottomans were the creators of Iran's constitution. The main problem of the author in this research is to know the nature and dimensions of Iranian influence on the Ottoman constitution. The findings of the research show that Iranian intellectuals interacted with the Western world, India, as well as the constitutionalism of Russia and Japan, along with the Ottoman Empire, and they were familiar with the constitution and the concept of the modern state. Even before the Ottoman constitution, they realized the necessity of reforms in their governance system; Therefore, Iran's constitution was an endogenous and original matter and it cannot be considered as an imitation or subject of Ottoman rule.

The only exception was that the Ottoman constitutionalism happened earlier than Iran due to the neighborhood and the influence of the West, and the number of Iranians residing in the Ottoman Empire who were affected by it was more than the Iranians of other countries. Iranian intellectuals are also trying to adapt constitutional laws to religion; They needed Ottoman experience. These three issues, discussed in this research , caused Iran's constitution to be formally influenced by the Ottoman Empire

کلیدواژه‌ها [English]

  • Influence»
  • constitutionalism»
  • Iran»
  • Ottoman»
  • transition»
  • «
  • Istanbul»
کتاب­نامه
آدمیت، فریدون(1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی
همو(1340)، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت ایران، تهران: سخن
آقا خان کرمانی، عبدالحسین(1368)، نامه های تبعید، به کوشش هما ناطق و محمد فیروز، کلن(آلمان):افق
اختر، به کوشش عبدالحسین نوایی و همکاران(1377)، تهران: کتابخانه ملی
امانت، عباس(1391)،قبله عالم، ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمه حسن کامشاد، تهران: کارنامه
امین الدوله، میرزاعلیخان(1355)، خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله، تهران:امیر کبیر
برزین،مسعود(1371)، شناسنامه مطبوعات ایران از سال 1215 تا 1357ش، تهران: بهجت
بهروزی، مهرناز؛صحرانورد، فاطمه(1392)؛ بررسی گفتمان های سیاسی عصر ناصری با تأکید بر روزنامه های برون مرزی(روزنامه اختر)، نشریه تاریخ، ش 32
ﺑﻬﻨﺎﻡ، ﺟﻤﺸﯿﺪ(1372)، «منزلگاهی در راه تجدد ایران»، ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻧﺎﻣﻪ ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 24
پروین، ناصرالدین(1377)، تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
پیرزاده، محمدعلی(1360)، سفارت نامۀ حاجی پیرزاده، تهران: بابک
تقی زاده، حسن(بی نا)، مقالات تقی زاده، تهران : توس
حائری، عبدالهادی(1364)، تشیع و مشروطیت و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: امیر کبیر
حضرتی، حسن(1389)، مشروطه عثمانی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام
همو(1386)، «مقایسه اختیارات سلطان در قوانین اساسی مشروطه ایران و مشروطه اول عثمانی»(1876م)، فصلنامه الزهراء، سال 17، شماره 65
 همو(1388)، «رویارویی سنت و تجدد در تدوین قانون اساسی عثمانی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 1، شماره 2
همو(1388)، «اختیارات مجلس در قوانین اساسی مشروطه ایران و عثمانی»، پژوهش­های تاریخی، شماره 3
همو، ایرانیان استانبول(1401)، تهران: لوگوس
حسنی، عطاءالله(1387)، «تحلیل محتوایی(شمس) استامبول»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 185
خان ملک ساسانی، احمد(1386)، یادبودهای سفارت استانبول، تهران: اساطیر
ﺧﻠﻴﻠﻲ ﺧﻮ، ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ(1373)، ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻧﻮﺳﺎزی اﻳﺮان در دورة رﺿﺎﺷﺎه، ﺗﻬﺮان: جهاد دانشگاهی
دنبلی، عبدالرزاق(1351)، مآثر سلطانیه، به اهتمام غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن‌سینا
دولت آبادی، یحیی(1371)، حیات یحیی، تهران: عطار
دوغان، اسراء(1388)، «استانبول ایرانیان و کاروانسرای والده خان»، پیام بهارستان، دوره 2، شماره 4
دهقانی، رضا(1390)، «ﺿﺮورت ﻫﺎ و  راهکارﻫﺎی ﺗﺮﺟﻤﺔ  ﻣﺘﻮن ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ»، ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺎﻣﺔ اﻧﺘﻘﺎدی
ﻣﺘﻮن و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ،  ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ، ﺳﺎل 11، شماره 2
رﺋﻴﺲ ﻧﻴﺎ  ،رﺣﻴﻢ(1374)، اﻳﺮان  و ﻋﺜﻤانی در آستانۀ قرن بیستم، تبریز: ستوده
رفعتی پناه، مهدی(1393)،« اندیشه آزادی و اقسام آن از دید روزنامه اختر»، فصلنامه علمی  تخصصی کارنامه تاریخ: سال 1، شماره 1
رنجبر، مقصود(1387)، انقلاب مشروطه در ایران و نقش امپراتوری عثمانی، تاریخ اسلام، سال 9، شماره 35 و 36
زرگری‌نژاد، غلامحسین(1380)، رسائل سیاسی عصر قاجار، تهران:کتابخانة‌ ملی جمهوری اسلامی ایران
شوشتری، عبداللطیف(1363)، تحفۀ العالم و ذیل التحفه، به کوشش صمد موحد، تهران: طهوری
شیرازی، میرزا صالح(1347)، سفرنامه، تهران:طهوزی
صفایی، ابراهیم(1355)، نامه های تاریخی، تهران: بابک
عباسی، مسلم(1386)، «تأثیرروزنامه اختربر پدیده قانون خواهی در انقلاب مشروطیت"، فصلنامه یاد، شماره 85
عربخانی، رسول(1392)، تحلیلی بر جایگاه علمای ایرانی در برنامه پان اسلامیسم عثمانی از منظر اسناد و روایتهای عثمانی، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، شماره 7
غلامی، داریوش(1397)، ترقی خواهی در عصر ناصری به روایت روزنامه اختر، تهران: مورخان
 غلامی، داریوش  و  مرتضی دهقان نژاد(1397)، رویکرد روزنامة اختر (1292 -1314ق) به ساختارسازی مدنی با تکیه بر نهاد مجلس شورا (پارلمان)، فصلنامه پژوهش های علوم تاریخی، شماره 2،
فراهانی، محمد حسین(1362)، سفرنامه میرزا حسین فراهانی، تهران: فردوسی
قدیمی قیداری، عباس، صادقی کاکرودی، علی(1388)، رویکردروزنامه اختر به اندیشه های سیاسی جدید و انقلاب فرانسه، فصلنامه تاریخ، سال 4، شماره 14
گزیده هایی از روزنامۀ شمس(1386)، نشریۀ یاد، شماره 85
گوئل کهن(1363)، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران،جلد اول، تهران: آگاه
ﻟﻮﺋﻴﺲ، ﺑﺮﻧﺎرد(1372)، ﻇﻬﻮر ﺗﺮﻛﻴﺔ ﻧﻮﻳﻦ، ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ سبحانی، ﺗﻬﺮان: ناشر مؤلف
ﻣﻠﻚ زاده، مهدی(1385)، ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ اﻳﺮان ، تهران: سخن
ﻣﻨﺼﻮﺭ ﺑﺨﺖ، ﻗﺒﺎﺩ؛ ﻓﺮﺟﯽ، ﻣﻬﺪﯼ(1394)،« مفهوم و ارکان مشروطیت در روزنامه حبل المتین کلکته»، جامعه شناسی تاریخی، دوره 7، شماره 3
ناطق، هما(1378)، «پی آمدهای سیاسی و اقتصادی «تنظیمات» عثمانی: ترکان - ارمنیان، ایرانیان»، بخارا، شمارۀ 5
ناظم الاسلام کرمانی(1381)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: آگاه
وفادار، علی(1383)، «بررسی و تحلیل واژه مشروطه و مناسبات آن»، نامه انجمن، شماره 14
روزنامۀ اختر
روزنامة «ملت سنیه ایران
روزنامه وقایع اتفاقیه