تبیین جنبش مشروطه خواهی ایرانیان بر اساس نظریۀ انقلاب کرین برینتون

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 استادیار تاریخ دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام

10.30465/hcs.2022.39602.2558

چکیده

مقاله حاضر در صدد است با رویکرد و روشی تلفیقی و با استناد به شواهد تاریخی، از جمله منابع تاریخ نگاری، خاطرات، سفرنامه‏ها و مطبوعات، به تبیین عوامل بروز مشروطه خواهی در ایران بر اساس نظریه انقلاب کرین برینتون بپردازد. نظریه انقلاب برینتون از این جهت مهم است که به بررسی چهار انقلاب بزرگ (فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا) دنیا پرداخته است. روش مقاله تاریخی بوده و از نظریه جهت تبیین تحولات استفاده شده است. یافته ‏ها حاکی از آن است که از بین نشانه‏های مقدماتی که برینتون در نظریه انقلاب خود بر می‏شمارد، مولفه‏‏های «ناکارآمدی ماشین حکومت»، و «تغییر بیعت منوّرالفکران» در وقوع مشروطیت ایران نقش داشته‏‏اند. نشانه‏های «رشد اقتصادی»، «منازعه طبقاتی» و «ناکامی شگفت آور در کاربرد زور» با مشروطیت ایران انطباق نداشته و برعکس نظریه برینتون، حکومت و مردم در شرایط اقتصادی سختی قرار داشتند. در جنبش مشروطیت تضاد طبقاتی هم مشاهده نشد و علیرغم وجود خشونت در ماجرای مسجد جامع و حوادث منتهی به مهاجرت کبری، به دلیل غلبه جریان مذاکره و فشار و همراهی شاه با مشروطه خواهان، می‏توان گفت که در جنبش مشروطه خواهی ایرانیان، کاربرد زور و قوای نظامی جهت سرکوب معترضان مشاهده نمی‎شود. روند حوادث جنبش و تطبیق آن با نظریه برینتون و چهار انقلاب بزرگ نشان از آن دارد که مشروطه خواهی ایرانیان نه انقلاب بلکه جنبش بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Iranian constitutional movement based on Crane Brinton's theory of revolution

نویسندگان [English]

  • Mehdi Faraji 1
  • Behzad Ghasemi 2
1 Assistant Professor of History, University of Tabriz
2 Assistant Professor of History of Imam Hussein University
چکیده [English]

The present article seeks to explain the causes of constitutionalism in Iran based on Crane Brinton's theory of revolution, using a combined approach and method, citing historical evidence, including historiographical sources, memoirs, travelogues, and the press. Brinton's theory of revolution is important because it examines the four great revolutions (France, Russia, Britain, and the United States). The method of the article is historical and theory has been used to explain the developments. Findings indicate that among the preliminary signs that Brinton considers in his theory of revolution, the components of "inefficiency of the government machine", and "change of allegiance of enlightened thinkers" have played a role in the occurrence of Iranian constitutionalism. . The signs of "economic growth," "class strife," and "surprising failure to use force" did not conform to Iranian constitutionalism, and contrary to Brinton's theory, the government and the people were in a difficult economic situation. There was no class conflict in the constitutional movement, and despite the violence in the Grand Mosque and the events leading up to Kobra's migration, due to the dominance of the negotiation process and the Shah's pressure and support for the constitutionalists, it can be said that force was used in the Iranian constitutional movement. And there is no military force to suppress the protesters. The course of events of the movement and its adaptation to Brinton's theory and the four great revolutions show that the Iranian constitutionalism was not a revolution but a movement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Constitutionalism
  • Theory of Revolution
  • Crane Brinton
  • Movement
آبراهامیان یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی، تهران: مرکز.
احتشام السلطنه (1367)، خاطرات احتشام السلطنه، به کوشش سید محمد مهدی موسوی، تهران: زوار.
احمد سیف (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: نشر چشمه.
اوبن، اوژن (1362)، ایران امروز: 1906-1907، ترجمه و حواشی و توضیحات علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
ایوانف، میخائیل. س. (1357)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه کاظم انصاری، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران: سخن.
آدمیت، فریدون و هما ناطق (1356)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران: آگاه.
براون ادوارد گرانویل (1329)، انقلاب ایران: از سال 1905 تا 1909، ترجمه و حواشی احمد پژوه (مبشر همایون)، تهران: کانون معرفت.
براون، ادوارد (1386)، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ترجمه محمد عباسی، تهران: نشر علم.
برینتون، کرین (1363)، کالبد شکافی چهار انقلاب، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نو.
پاولویچ م.، تریا و. و س. ایرانسکی (1357). سه مقاله دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
پروین، ناصرالدین (1377)، تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان؛ جلد اول پیدایش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، در مورد ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
تاریخ استقرار مشروطیت در ایران: مستخرجه از روی اسناد محرمانه وزارت خارجه انگلستان (1352)، ج 1، استخراج و تهیه حسن معاصر، تهران: ابن سینا.
تبریزی (مستشار الدوله)، میرزا یوسف خان (1356)، یک کلمه، به کوشش باقر مومنی، تهران: شبگیر.
تروتسکی، لئون (1399)، تاریخ انقلاب روسیه، ترجمه سعید باستانی، تهران: نیلوفر.
تفرشی حسینی سید احمد (1351)، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، به کوشش ایرج افشار، امیر کبیر، تهران.
تقی زاده سید حسن (1379)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایرن، تهران: فردوس.
حبل المتین( 28 رجب 1319)، ش 6.
_________  (3 صفر 1320)، ش 28.
_________  (18 ربیع الاول 1321)، ش 31.
 _________  (16 جمادی الاول 1321)، ش 38.
_________  (3 محرم 1322)، ش 26.
_________  (8 صفر 1322)، ش 29.
 _________  (22 صفر 1322)، ش 31.
_________  (11 صفر 1323)، ش 28.
_________ (13 محرم 1324)، ش 27.
_________  (20 محرم 1324)، ش 28.
_________  (16 ربیع الاول 1324)، ش 35.
حضرتی، حسن (1400)، مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی، بی جا: لوگوس.
خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت (1359)، به کوشش حمید سیاح و بتصحیح سیف الله گلکار،تهران: امیر کبیر.
دولت آبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، ج2، تهران: فردوسی.
سایکس سرپرسی (بیتا)، تاریخ ایران، ج 2، ترجمه محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
سفرنامۀ حاج سیاح (1386)، بکوشش علی دهباشی، تهران: سخن.
شریف کاشانی، محمد مهدی (1362)، واقعیات اتفاقیه در روزگار، گرد آوری منصوره اتحادیه و سیروس سدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
طالبوف، عبد الرحیم (1356)، کتاب احمد، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران: شبگیر.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
فریزر، جیمز بیلی (1364). سفرنامۀ فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه و حواشی از منوچهر امیری. تهران: توس.
فشاهی، محمد رضا (1354)، از گاتها تا مشروطیت: گزارشی کوتاه از تحولات فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی، تهران: گوتنبرگ.
فشاهی، محمد رضا (1360)، تکوین سرمایه داری در ایران، تهران: گوتنبرگ.
فلاندن، اوژن ناپلئون (1356)، سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نور صادقی. تهران: انتشارات اشراقی.
فیتز پاتریک، شیلا (1400)، انقلاب روسیه، ترجمه سید حسن جزایری، خرم آباد: شاپور خواست.
کتاب آبی: گزارش‏های محرمانه وزارت امور خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران (1363)، ج 1،  به کوشش احمد بشیری، تهران: نشر نو.
کتاب نارنجی: گزارش های سیاسی وزارت خارجۀ روسیۀ تزاری دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران (1367)، ج 1، به کوشش و ویراستاری احمد بشیری، نشر نور، تهران.
کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ج 1، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
کرمانی، ناظم الاسلام (1376)، تاریخ بیداری ایرانیان، 3 جلد، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: نشر پیکان،.
کرمانی، ناظم الاسلام (1391)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیر کبیر.
کسروی، احمد (1385)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: نگاه.
کوزنتسوا، ن. آ. (1358)، اوضاع سیاسی و اجتماعی-اقتصادی ایران در پایان سدۀ هجدهم تا نیمۀ نخست سدۀ نوزدهم میلادی، ترجمۀ سیروس ایزدی. تهران: نشر بین الملل، 1358.
کوزنتسوا، ن. آ، ل. م. کولاگینا و و. و. تروبِتْسکوی (1386)، پژوهش هایی پیرامون تاریخ نوین ایران، تهران: زوار.
کیث ادوارد ابوت (1396)، شهرها و تجارت ایران در دورۀ قاجار: گزارش کنسول ابوت از اقتصاد و جامعۀ ایران 1866- 1847م ، ترجمۀ سید عبدالحسین رئیس السادات (تهران: امیر کبیر.
گروته، هوگو (1369)، سفرنامه گروته، ترجمه مجید جلیلوند، تهران: مرکز.
 مالکم، سرجان (بیتا). تاریخ ایران، ج 2، ترجمه میرزا حیرت. تهران: نشر کتابفروشی سعدی.
مجد الملک، میرزا محمد خان (1321)، رساله مجدیه، تصحیح سعید نفیسی، طهران: چاپخانه بانک ملی ایران.
مذاکرات مجلس اول 1326-1324: توسعه سیاسی ایران در ورطۀ سیاست بین الملل (1384)، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، تهران: مازیار. 
مراغه‏ای، حاجی زین العابدین (1388)، سیاحت نامه ابراهیم بیگ، به کوشش م. ع سپانلو، تهران: آگه.
ملایی توانی، علیرضا (1399)، تکاپو برای آزادی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
مومنی، باقر (1352)، ایران در آستانه انقلاب مشروطیت، تهران: شبگیر.
واتسن، رابرت گرانت (1348)، تاریخ ایران دوره قاجاریه. ترجمه وحید مازندرانی.تهران: امیر کبیر.
ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین.
هدایت (مخبر السلطنه)، مهدی قلی خان (1389)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
یزدانی، سهراب (1399)، مجاهدان مشروطه، تهران: نی.