تحلیل نقش منفی کهن الگوها و مضمونهای تکرار شونده اسطوره ضحاک در شاهنامه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

2 گروه تاریخ،واحد نجف اباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

10.30465/hcs.2022.33973.2340

چکیده

مضمون‌های اسطوره‌ای در جوامع مختلف مشترک و تکرار شونده می‌باشند. این مضمون‌ها کهن‌الگو نامیده می‌شوند و در روایات اسطوره‌های سراسر جهان مشاهده می‌شوند. کهن‌الگوها در اسطوره‌ها دارای دو چهره هستند، گاه چهره‌ای مثبت دارند و گاه چهره‌ای منفی. در اسطوره ضحاک نقش منفی کهن‌الگوها به خوبی قابل مشاهده و بررسی است. پژوهش حاضر از نظر روش از نوع پژوهش‌های توصیفی- تحلیلی بر پایه داده‌های کتابخانه‌ای می‌باشد. هدف این پژوهش آن است که نقش منفی کهن‌الگوهای اسطوره ضحاک را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در اسطوره ضحاک نقش منفی کهن‌الگوهایی همچون؛ ضد قهرمان، بخش منفی کهن‌الگوی مادر، گناه بر اثر فریب خوردن از نیروهای اهریمنی و نقش کهن‌الگوی سایه، قربانی انسانی و آدم‌خواری، جادو، دشمنی با پدر، ربوده شدن بانوان توسط ضد قهرمان و موجودات اهریمنی و ... مشاهده می‌شود که با استفاده از آن‌ها می‌توان اسطوره ضحاک را مورد تحلیل قرار داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Negative Role of Archetypes and RecurringThemes of Zahak Myth in Shahnameh

نویسندگان [English]

  • seyed mehdi habibi 1
  • Shokouhossadat Arabihashemi 2
  • Sohaila Torabi Farsani 1
1 Department of history, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
2 Department of History,Najafabad Branch,Islamic Azad University,Najafabad,,Iran
چکیده [English]

Mythical themes are common and recurring in different societies. These themes are called archetypes and are found in mythological narratives around the world. Archetypes have two faces in myths, sometimes positive and sometimes negative. In the myth of Zahak, the negative role of archetypes can be seen and studied clearly. The present research is a descriptive-analytical research based on library data. The purpose of this study is to investigate and analyze the negative role of archetypes of Zahak myth. The findings of this study indicate that the negative role of archetypes such as; Anti-hero, the negative part of the mother archetype, guilt due to being deceived by demonic forces and the role of the shadow archetype, human sacrifice and cannibalism, magic, enmity with the father, abduction of women by anti-heroes and demonic creatures, etc. are observed, that they can be used to analyze the myth of Zahak.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • Zahak
  • Archetype
  • Shahnameh
فهرست منابع و ماخذ
قرآن کریم
آموزگار، ژاله. (1388).تاریخ اساطیری ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
ابن اثیر، عزالدین. (1383).تاریخ کامل، ترجمه سید حسین روحانی، جلد 1، تهران: اساطیر.
ابن بلخی، (1385).فارسنامه، تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
اسلامی ندوشن، محمد علی. (1390). داستان داستان­ها، تهران: شرکت سهامی انتشار.
امین، احمد؛ صفری، جهانگیر. (1384). «نگاهی دوباره به اسطوره ضحاک»، مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، س 3، صص 27- 48.
اوستا، (1385). جلیل دوست­خواه، جلد اول، تهران: مروارید.
اوستا، (1385). جلیل دوست­خواه، جلد دوم، تهران: مروارید.
ایرودز، ریچارد؛ اُریتز، آلفونسو. (1378). اسطوره­ها و افسانه­های سرخپوستان امریکا، تهران: چشمه.
ایونس، ورونیکا. (1375). شناخت اساطیر مصر، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
بنونیست، امیل. (1393).دین ایرانی بر پایه متن­های معتبر یونانی، تهران: قطره.
پیج، ریموند ایان. (1387). اسطوره­های اسکاندیناوی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
پیگوت، ژولیت. (1373). شناخت اساطیر ژاپن، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک. (1368).تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، تهران: نقره.
جهان پور، فاطمه؛ حق پرست، لیلا. (1391). «بازآفرینی اسطوره بندهشی و آفرینشی در داستان ضحاک»، جستارهای ادبی، دوره 45، ش 2، صص 61- 83.
حسین­زاده، حمزه. (1384).ضحاک از اسطوره تا واقعیت، تهران: ترفند.
رزی­فام، حسین. (1395). «تحلیل نشانه­های رشد و تباهی در شخصیت فریدون و ضحاک از دیدگاه اریک فروم»، دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، س 24، ش 81، صص 141 – 162.
رضایی باغ بیدی، حسن؛ بلوکباشی، علی. (1388). دائره­المعارف بزرگ اسلامی، مدخل جادو، جلد هفدهم، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
روایت پهلوی، (1367). ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
روتون، کنت نولز. (1378).اسطوره، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: مرکز.
روزنبرگ، دونا. (1386).اساطیر جهان داستان­ها و حماسه­ها، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: اساطیر.
روزنبرگ، دونا (1375)، اسطوره­های خاور دور، ترجمه مجتبی عبدالله نژاد، مشهد: ترانه.
زند وهومن یسن، (1342). صادق هدایت، تهران: امیرکبیر.
ژیران، ف؛ لاکوئه، ک؛ دلاپورت، ل. (1375).اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: فکرروز.
سرکاراتی، بهمن. (1385).سایه­های شکار شده، تهران: طهوری.
شمیسا، سیروس (1383)، انواع ادبی، تهران: میترا.
شیردل، زهرا. (1396). «تحلیل اسطوره کودک رها شده در شاهنامه از دیدگاه روان­شناسی یونگ»، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، س 70، ش 236، صص 141- 166.
صالحی، علی؛ دادور، ابوالقاسم. (1396). «مطالعه تطبیقی رویکرد کهن­الگویی سه اسطوره روئین­تن (اسفندیار، آشیل، زیگفرید)»، فصل­نامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 13، ش 96، صص 165-196.
ضیاء­الدینی دشتخاکی، علی؛ قوام، ابوالقاسم. (1395). «فرجام گرایی و جلوه­هایی از ارتباط آن با نقد کهن­الگویی در ادب فارسی»،فصل­نامه مطالعات نظریه و انواع ادبی، س 1، ش 2، صص 35 – 58.
ضیمران، محمد. (1382). «مفهوم زمان در اندیشه بشری»، کتاب ماه هنر، ش 62، صص 14– 18.
طاهری، محمد؛ آقاجانی، حمید. (1392). «تبیین کهن­الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت خوان رستم»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 9، ش 32، صص 169-198.
طبری، محمد بن جریر. (1383).تاریخ طبری، مترجم ابوالقاسم پاینده، جلد اول، تهران: اساطیر.
عرب گلپایگانی، عصمت. (1376). اساطیر ایران باستان، تهران: هیرمند.
فانی، کامران. (1381). «مروری بر تاریخ گرایش­های اسطوره­شناسی در ایران»، کتاب ماه هنر، ش 52، ص 14-22.
فردوسی، ابوالقاسم. (1366).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد اول، نیویورک: Bibliotheca Persica
فرزاد، عبدالحسین. (1391). «خورخه لوئیس بورخس و اسطوره گاومرد (مینوتور) در داستان خانه آستریون»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 8، ش 26، صص 129- 150.
فرنبغ دادگی، (1369). بندهش، مهرداد بهار، تهران: توس.
فشارکی، محمد؛محمودی، خسرو. (1390). «روانکاوی نمادها در داستان ضحاک»، اندیشه­های ادبی، دوره 3، ش 9، صص 1- 13.
قائمی، فرزاد. (1394). «تحلیل تطبیقی اسطوره ضحاک ماردوش (بر اساس رهیافت­های مبتنی بر سنت کهن قربانی برای خدایان ماردوش جهان زیرین)»، پژوهش­نامه ادب حماسی، دوره 11، ش 19، صص 27- 65.
کتاب پنجم دینکرد، (1388). ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: معین.
مجمل التواریخ و القصص، (1318)، به تصحیح محمد تقی بهار، تهران: کلاله خاور.
محمدی افشار، هوشنگ. (1396).«بهرام از اسطوره تا تاریخ (جستاری در ویژگی­های مشابه یک نام مشترک)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 13، شماره 47، صص 309- 341.
محمودی، خسرو. (1391).«تحلیل عناصر نمادین در داستان ضحاک»، زبان و ادبیات فارسی، ش 36، 55-66.
مختاری، محمد. (1379).حماسه در راز و رمز ملی، تهران: توس.
مدرسی، فاطمه؛ بامدادی، محمد. (1389). «نگاهی بینامتنی به یکی از اساطیر آسیای غربی و تطبیق آن با اسطوره ضحاک در شاهنامه حکیم فردوسی»، نشریه ادبیات تطبیقی، س 2، ش 13، صص 357-377.
مولایی، چنگیز. (1389). «بررسی روایات مربوط به ضحاک و گاو برمایه در متن­های ایرانی»، نامه فرهنگستان، دوره 11، ش 3، صص 107- 128.
مهتدی (صبحی)، فضل­الله؛ صالح­رامسری، لیما. (1387). قصه­های صبحی، جلد اول، تهران: معین.
نایب­زاده، راضیه؛سامانیان، صمد. (1394). «اژدها در اسطوره­ها و فرهنگ ایران و چین»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­­شناختی، س 11، ش 38، صص 235-269.
واردی، زرین؛نظری اصطهباناتی، حمیده. (1389). «بررسی ساختار اسطوره­ای در داستان سام­نامه»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی، س 4، ش 2، صص 77- 102.
لاندین، رابرت ویلیام. (1382).نظریه­ها و نظامهای روانشناسی، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: نشر ویرایش، چاپ دوم.
هینلز، جان. (1368).شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
یزدان­پناه، سپیده. (1386). «نقد روان­شناختی شخصیت ضحاک در شاهنامه»، پژوهش­نامه ادب حماسی، دوره 3، ش 5، صص 167- 185.
یونگ، کارل گوستاو. (1393). انسان و سمبل­هایش، مترجم محمود سلطانیه، تهران: جامی.
یونگ، کارل گوستاو (1397)، ناخودآگاه جمعی و کهن­الگوها، مترجم محمد باقر اسمعیل پور و فرناز گنجی، تهران: جامی.