جستارهای تاریخی

جستارهای تاریخی

تاملی انتقادی بر دولت مدرن پهلوی اول بر اساسِ شاخص‌هایِ دولت شکننده

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان
سید مرتضی حافظی 1
محدثه جزایی 2
1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی،‌دانشکده علوم اداری و اقتصاد،‌دانشگاه فردوسی،‌ مشهد،‌ایران
2 دکترای تخصصی علوم سیاسی، گرایش اندیشه سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
10.30465/hcs.2021.35339.2401
چکیده
دولت به‌عنوان مهم‌ترین نهادسیاسی پدیده‌ای مدرن است که تاملی انتقادی پیرامونِ نحوۀ شکل‌گیری و عملکردِ آن می‌تواند واقعیت‌های زیادی را دربارۀ یک نظام سیاسی آشکار کند. نظر به اهمبت دولت، نظریه‌های زیادی دربارۀ آن ساخته و پردخته شده‌است که «دولت شکننده» تنها یکی از آن‌هاست. دولت ضعیف، شکننده و یا وامانده به دولتی می‌گویند که از ظرفیت لازم برای کنترل و نفوذ در جامعه، تنظیمِ روابط اجتماعی و تخصیصِ مقتدرانة منابعْ ناتوان است. شاخص‌هایِ ‌شکنندگی دولت معیار و شاقول مناسبی هستند که به‌وسیلۀ آن‌ها می‌توان از کامیابی و یا ناکامی جوامع در دولت‌سازیِ مدرن سخن گفت. بر همین اساس این پژوهش بر پرسش از شکنندیِ دولت مدرن دموکراتیک در ایرانِ دوران رضاشاه ساخت ‌گرفته است. به‌نظر می‌رسد؛ فرآیند دولت‌سازیِ مدرنی که رضاشاه مؤسسِ آن به‌شمار می‌رفت؛ چندان به شاخص‌هایِ دولت مدرن دموکراتیک وفادار نبود؛ چراکه این فرایند در این دوره، آمرانه صورت گرفت و رضاشاه نتوانست توازن منطقی لازم میان حوزه‌هایِ مختلف ساخته‌شدن دولت پدید آورد. برساختنِ پادشاهی مبتنی بر اندیشة سنتی با تلاش‌های او برای درانداختنِ جامعه‌ای مدرن در تضاد بود؛ تضادی که تا پایان دوران سلطنت پهلوی همزاد این سلسله شده بود. در این نوشتار، در پی‌جویی دلایل ناکامیِ رضاشاه در پروژة دولت‌سازیِ مدرن دموکراتیک بر چارچوب نظریِ دولت شکنندة «کارمن و سامی» تأکید می‌شود؛ ‌که به‌نظر می‌رسد ریشه در بحران‌هایِ عمده در بطنِ جامعه و همچنین نحوه عملکرد نظام سیاسی داشت. بنیاد نظری این نوشتار بر نظریۀ دولت‌شکننده و روش تاریخی تطبیقی در رویکرد جامعه‌شناسی‌تاریخی ریخت گرفته است.
کلیدواژه‌ها
کلیدواژه‌ها: رضاشاه
دولت مدرن دموکراتیک
دولت شکننده
شاخص‌های کارمن و سامی

عنوان مقاله English

A critical reflection on the modern state Pahlavi I with an emphasis on the characteristics of a fragile state

نویسندگان English

seyed morteza hafezi 1
mohadeseh jazaei 2
1 political science, ferdowsi university , Mashhad, Iran
2 Ferdowsi University of Mashhad
چکیده English

The state as the most important political institution is a modern phenomenon whose critical reflection on how it is formed and functions can reveal many facts about a political system. Due to the importance of the state, many theories have been developed about it, of which the "fragile state" is just one. A weak and fragile state is a relatively comprehensive theory that examines the state, stability, and the realization of the existential goals of a state by examining several indicators. A fragile state is a state that lacks the capacity to control and influence society, regulate social relations, and authoritatively allocate resources. The fragility indicators of the state are a suitable criterion and platform by which one can speak of the success or failure of societies in modern state-building. Accordingly, this study is based on the question of the fragility of the modern democratic state in Iran during the first Pahlavi era. It seams; The process of modern state-building that Reza Shah was considered the founder of; He was not very faithful to the characteristics of a modern democratic state; Because this process took place in this period, it was authoritarian and Reza Shah could not create the necessary logical balance between the different areas of state building. Building a kingdom based on traditional thought was at odds with his efforts to overthrow modern society; A contradiction that had been the twin of this dynasty until the end of Pahlavi's life. In this article, in seeking the reasons for Reza Shah's failure in the project of modern democratic state-building, the theoretical framework of the fragile state of "Carmen and Sami" is emphasized; It addresses the fragility that has its roots in major crises within society, as well as in the functioning of the political system. The theoretical foundation of this paper is based on the fragile state theory and the comparative historical method in the sociological-historical approach.

کلیدواژه‌ها English

Keywords: Reza Shah
Modern democratic state
Fragile State
Carmen and Sami Indices
منابع
الف) فارسی
اتابکی، تورج (1398). تجدد آمرانه، جامعه و دولت در عصر رضاشاه، تهران: ققنوس.
استپمل، جان. دی (1377). درون انقلاب ایران، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
اسناد و مکاتبات تیمورتاش، (1383) تهران: مرکز اسناد ریاست جمهوری
افضلی، رسول. (1395). دولت مدرن در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
اکبری، محمد. (۱۳۸۴). تبارشناسی‌ هویت جدید‌ ایرانی. تهران: انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
امینی، علی رضا، شیرازی، ابوالحسن (1385). تحولات سیاسی اجتماعی ایران از قاجار تا استقرار رضاشاه، ج 2، تهران: قومس.
آدمیت، فریدون. (1383). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. جلد اول. تهران: انتشارات پیام
بشیریه، حسین (1380). موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات گام نو.
چاران دوب، شیاما (1377). نوسازی و توسعه، ترجمه مرتضی غره باغیان و مصطفی ضرغامی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
حافظی، سید مرتضی، سینائی، وحید. (1399). تعلیق مشروطیت، وضعیت استثنا؛ کامیابی رضاشاه در کسب سلطنت. پژوهشنامه علوم سیاسی. دوره 15. شماره 59. 49-75.
خاکپور، بیژن.(1379). توقیف مطبوعات ایران در گذر زمان، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی پاس مشکات.
خزائی، یعقوب. (1395). فرایند ساخت یابی نهاد زندان از مشروطه تا پایان پهلوی اول، تهران: نشر آگه.
خلیلی خو، محمدرضا. ‌(۱۳۷۳). توسعه و نوسازی در ایران دوره رضاشاه. ‌تهران: جهاد دانشگاهی.
دریایی، تورج. (1399).  تاریخ ایران: پژوهش آکسفورد، ترجمه شهربانو صارمی، تهران: ققنوس.
دلانوآ، کریستین. (1371). ساواک. ترجمة عبدالحسین نیک گهر. تهران: طرح نو.
دیگارد، ژان‌پیر و همکاران (1378). ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ترجمه عبدالرضاهوشنگ مهدوی، تهران: شرکت نشر البرز.
رمضانی، روح‌الله. (1399).  تاریخ سیاست خارجی ایران: از صفویه تا پایان پهلوی اول / ۸۷۹ تا ۱۳۲۰ شمسی، ترجمه روح‌الله اسلامی و زینب پزشکیان، تهران: نشر نی.
روزنبام، جاناتان. (1382). پیشگیری از جرم. ترجمة احمد حبیبی. تهران: انتشارات سپهر.
زیرینسکی، مایکل. (1383). الغای قرارداد کاپیتولاسیون توسط رضاشاه، در: کرونین استفانی. رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: جامی.
سمیعی، محمد.(1398). نبرد قدرت در ایران: چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟، تهران: نشر نی.
سیف، احمد. (1398).  نگاهی با دوربین به اقتصاد ایران (از مشروطه تاکنون)، تهران: نشر کرگدن.
سینایی، وحید. (۱۳۸۴). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1357 ــ 1299). تهران: کویر.
صفایی، ابراهیم. (1370). نهضت مشروطۀ ایران بر پایه اسناد وزارت خارجه. تهران: نشر وزارت خارجه.
عظیمی، فخرالدین (1374). بحران دموکراسی در ایران (1320-1332). ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و نوذری، تهران: نشر البرز.
عظیمی، فخرالدین.(1399). هویت ایرانی، تهران: آگاه.
عیسوی، چالز (1362). تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
غنی نژاد، موسی. (1389). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر. تهران: نشر مرکز.
فوران، جان. (1394). مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران). ترجمه احمد تدین. تهران: رسا.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1394). دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
کرونین، استفانی (1392). ارتش و دولت‌سازی در خاورمیانه مدرن: سیاست، ناسیونالیسم و اصلاحات نظامی، ترجمه غلامرضا بابایی، تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه،
کرونین، استفانی. (1383). رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین. ترجمه مرتضی ثابت فر. تهران، جامی.
کمالی، مسعود.(1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه کمال پولادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
مجد، محمدقلی.(1399). رضاشاه و بریتانیا: بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، ترجمه مصطفی امیری، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مختاری اصفهانی، رضا.(1394). خاطرات و اسناد عبدالحسین نوایی (نکته‌ها و ناگفته‌های عصر پهلوی)، تهران: کتاب پارسه.
مرادی نیا، محمدجواد. (1398). حکایت قصر، از قاجار تا پهلوی، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
ملائی‌توانی علیرضا (1378)‌، ایران‌ و دولت‌ ملی‌ در جنگ‌ جهانی‌ اول‌، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،
میلانی، عباس (1383). شکل‌گیری انقلاب اسلامی، از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطار زاده، تهران: گام نو.
نجف زاده، مهدی. (۱۳۹7). جابه‌جایی دو انقلاب، چرخش‌های امر دینی در جامعه ایرانی. چاپ دوم. تهران: انتشارات تیسا.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. (1373). سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی. تهران: نشر البرز.
روزنامه ایران، شماره ۲۳۲۴ (۲۳ بهمن ۱۳۰۵).
روزنامه ستاره ایران، سال ۱۲، شماره ۱۳۳، (۲۱ بهمن ۱۳۰۵).
 روزنامه شفق سرخ، شماره ۶۸۹ (۲۶ بهمن ۱۳۰۵)؛ شماره ۷۲۷. (۴ اردیبهشت ۱۳۰۶).
 روزنامه طوفان، سال ۶، شماره ۱۱۶، ۲۷ بهمن ۱۳۰۵).
روزنامه کوشش، سال ۰۹ شماره ۱۶، (۲۸ بهمن ۱۳۰۵)؛ سال ۹، شماره ۴۰، (۱۱ اردیبهشت ۱۳۰۶)
جستارهای تاریخی
دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 1
بهار و تابستان
شهریور 1400
صفحه 49-72