عملکرد مذهبی مرجعیت اهل تسنن جنوب شرق ایران از اواخردوره قاجاریه تا انقلاب اسلامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان ومذاهب

3 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی

چکیده

مرجعیت دینی اهل سنت درجنوب شرق ایران، طی قرن اخیر دستخوش دگرگونی‌های مهم ، عمیق وتحولات دامنه داری شده است که بررسی تاریخی آنها می تواند به بخش مهمی از سوالات مطرح در این حوزه پاسخ دهد.تاثیر تحولات فکری خارج از مرزهای ایران از یکسو، اشتراکات مذهبی وقومی این ناحیه با همسایگان شرقی ایران و موقعیت جغرافیایی این سرزمین،بافت جمعیتی ومهاجرت های مداوم، نظامهای حکومتی وسیاسی در ایران از دیگر سو، از عمده‌ترین مولفه هایی بوده که برتحولات ساختاری گفتمان مذهبی در این استان تأثیر مستقیم گذاشته است. این تحولات دامنه دار همه ابعاد فرهنگی و سیاسی را از خود متاثر کرده است و توانسته مرجعیت  مذهبی را به عنوان یک مولفه ژئوپلتیکی مؤثر درجامعه بومی و ملس و بین المللی تبدیل نماید.بازنگری در میراث مذهبی اهل سنت، علمیت، عقل گرایی، تغییر رویکرد درمناسبات مذهبی واجتماعی برخی از این تحولات است که به روشنی رویکرد سنتی نهادمرجعیت اهل سنت را به رویکردروشمند، علمی وعمدتا با نگرشی تقریبی تغییر داده و ضمن استقلال تاثیرناپذیری از جریانات تکفیری وافراطی برون مرزی را مسجل کرده است.پژوهش پیش رو می‌کوشد به شیوه توصیفی-تحلیلی  ضمن بررسی تاریخی علل و اسباب این تحولات، ابعاد ونیز پیامدهای آن را معرفی، و به این دو سؤال پاسخ دهد که"تحول تاریخی مرجعیت اهل سنت درسده اخیر چگونه بوده است؟"و نقش مرجعیت اهل سنت جنوب شرق ایران در تقریب میان مذاهب چه بوده است؟"

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religious function of Sunni religious authorities in Southeastern Iran from late Qajar reign up to Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • fatemeh janahmadi 1
  • shahrzad shahryari 2
  • mohammad nasiri 3
1
2 ADIAN&MAZAHEB
3 professor
چکیده [English]

Sunni religious authority in Southeastern Iran has undergone significant alterations during recent century. Historically investigating these alterations can respond to great part of questions in this regard. Effect of evolution of thoughts outside Iran on one hand, religious and racial commonalities between this area and Eastern neighbors and geographical situation of this area as well as population texture and constant immigrations, governmental and political systems in Iran on the other hand are of the most significant factors that have directly affected the structural alterations of religions discourse in this province.  These vast evolutions have influenced all cultural and political dimensions and turned religious authority into an effective geopolitical factor in local, national and international communities. Revising Sunni religious heritage, knowledge, rationality, change of approach in religious and social interactions are considered to be a few of these evolutions which have vividly changed the traditional approach in Sunni religious authority into a systematic, scientific and mostly based on idea of proximity approach which has independently proved not to be affected by Takfiri and radical movements outside the country. Applying descriptive- analytical approach, present research tends to investigate the historical factors of such evolution and its consequences and also answer the following questions: how has the historical evolution in Sunni religious authority taken place? And what role have the Sunni religious authorities in Southeastern Iran played in proximity among denominations?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: historical approach
  • scholars
  • Sunnies
  • Shi'ism
  • Southeastern Iran
  • proximity
-آشوری، داریوش (1386). تعریف‌ها ومفهوم فرهنگ، تهران: نشرآگه، چاپ سو م
-اخلاقی، محمدعلی،1384 )). شکل گیری سازمان روحانیت شیعه، قم، مؤسسه شیعه شناسی، چاپ اول.
-احمدی کلیسانی، احمد 1398 ) ) اهل سنت وجریانهای تکفیری: قم، نشر ادیان، چاپ اول.
-السعدی، عبدالملک عبدالرحمن (1378) شرح عقاید اهل سنت، امیر صادق تبریزی مریوانی
، سنندج، انتشارات کردستان، چاپ ششم.
-اسماعیلی، محمدمهدی 1395 ) ) تطور اندیشه سیاسی تشیع در دوره معاصر، قم، نشر معارف.
-بشریه، حسین 1383 ) )، جامعه شناسی سیاسی، نشرنی، تهران.
-پاتینجر، هنری،1348) ) سفرنامه پاتینجر، ترجمه: شاپورگودرزی، تهران، دهخدا.
-پیروزمند، علیرضا)1392 (. تحول حوزه علمیه وروحانیت درگذشته وحال، قم، کتاب فردا، چاپ اول.
-پژوهشگران،)1397 (مجموعه مقالات همایش علمی تحقیقی مذاهب اسلامی، دبیرخانه همایش، قم
-حافظ نیا، محمد رضا 1395)) جغرافیای سیاسی ایران: سمت، تهران، چا پ هشتم.
-حافظ نیا، محمدرضا،)1396(اصول ومفاهیم ژئوپلتیک، پاپلی، مشهد: چاپ پنجم
-خواجه سروی، غلامرضا،)1390(سیاست وحکومت درجمهوری اسلامی ایران، دانشگاه امام صادق، تهران، چاپ اول.
-جهانبانی، امان الله،)1338 (سرگذشت بلوچستان ومرزهایش، تهران.
-درویش، سعید، )1397(جلوه ای ازشگفتی های علمای بلوچستان، تربت جام، آوای اسلام، چاپ اول.
-دشتی، نصیر (1394) بلوچ وبلوچستان: ترجمه نظرمحمد هاشمزهی، زاهدان، فاروق اعظم، چاپاول.
-رحمان زاده هروی، محمد.)1393 (نژاد، قوم وملت در ایران: تهران، کتاب آمه، چاپ اول.
-سراوانی، محمد شهداد،)1383(عقاید اهل سنت، انتشارات صدیقی، زاهدان، چاپ اول.
-سبحانی، جعفر،1393 )) سلفی گری در آئینه تار یخ، قم، انتشارات توحید،: چاپ اول.
-ساشا دینا، عبدالعزیز،)1386(مبانی همزیستی اجتماعی در اسلام، محمدرضا هاشمی، قم، نشر ا دیان.
-سلطانی، عبدالظاهر (1395) اهل سنت ایران فرصت‌ها وچالشها، انتشارات آراس، چاپ اول.
-سیاسر، قاسم).1384 (. مناسبات سرداران، علماوتحصیلکردگان بلوچ بادولت مدرن، زاهدان: تفتان، چاپ ا ول.
-علیزاده موسوی، سید مهدی، (1393) ایمان و کفر، قم، دارالاعلام، چاپ اول.
-عبدالملکی، محسن، (1395) وهابیت، تاریخ وافکا ر، مدرسه مطالعات بنیان دینی، قم،: چاپ دوم.
-فرمانیان، مهدی،)1398(آشنایی با فرق تسنن، قم، ادیان و مذاهب اسلامی.
-فرمانیان، مهدی.)1395 (. سلفیه از گذشته تا حال: قم، ادیان و مذاهب، چاپ اول.
-فرمانیان، مهدی. (1396) مجموعه مقالات فرق اهل تسنن: قم، نشرادیان، چاپ چهارم.
-قیصری، نوراله (1388). نخبگان وتحول فرهنگ سیاسی درایران دوره قاجار، تهران، مرکزاسنادانقلاب اسلامی، چاپ اول
-کاشانی، مولوی، عبدالرحمن چابهاری و...، تضاد عقاید حنفیت با وهابی ت، قم، آثار نفیس.
-مسجد جامعی، محمد (1385)، زمینه‌های تفکر سیاسی درقلمروتشیع وتسنن، نشرادیان، قم، چاپ اول.
-میبدی، علی ملا موسی، (1395) فرمانیان، مهدی، جماعه التبل یغ، مدرسه مطالعات بنیان دینی، قم
، چاپ دوم.
-مجددی، محمد عارف،)1389(عروج ستارگان نقشبندی مجددی در افغانستان، خاطره، مشهد، چاپ اول.
-محدث، سید محمد،)1387 (. فرقه صوفیان، تهران، نشر راه ن یکان، چاپ اول.
-موثقی، سید احمد)1375 (.، استراتژی وحدت در اندیشه سیاسی اسلام، مرکز انتشارات دفت رتبلیغات اسلامی.
-نارویی، الیاس، مولانا احمد......
-ناصری داوودی، عبدالم جید.)1384(. تاریخ تشیع درافغانستان، قم، جامعه المصطفی، چاپ دوم.
-ناشی اکبر، عبدالل بن محمد)1386 (. فرقه‌های اسلامی و مسئله امامت، علیرضا ایمانی، قم، ادیان ومذاهب: چاپ اول.
-هوشنگ، ا. ح.)1991 (. زمینه‌های عمومی مذهب وذکریسم بمثابه صوفیگری عامیانه دربلوچستان، شوهاز) انجمن تحقیقی وفرهنگی بلو چ (، لند ن: بی نا، شماره 2 و 3 تابستان.
مقالات:
-سرافرازی، عباس).1390 (. فرقه مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان، شماره سوم، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال اول.
-دورانی، عبدالغفور)1391(، پیدایش تفکر دیوبندی در هندوستان و تأثیر آن بر بلوچستان ایران، مطالعات شبه‌قاره هند، شماره 13، سال چهارم.
تحقیقات و پایان‌نامه‌ها:
-تحولات فرهنگی –مذهبی سراوان در دو قرن اخیر، مهدی خلیلی، استاد راهنما: فاطمه جان احمدی
، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان وبلوچستان،1392
-- بررسی مذاهب، مکاتب وفرق مذهبی در استان سیستان وبلوچستان ) مکتب دیوبندیه(، پژوهشی ازغلامحسین جهانتیغ، پژوهشکده علو م انسانی واجتماعی جهاد دانشگاهی:1380
-          تاثیر اندیشه وهابیت بر رفتارهای سیاسی اهل سنت درجنوب شرق ایران، جلال ملکی حسن آباد، پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلا می واحدبافت 1393
-        مصاحبه‌ها:
-مولوی محمد درازهی (حقانی)، امام جماعت سراوان (1399)
-مصاحبه با دانش آموزان دختردبیرستان شبانه روزی خاش (1397)
-مرحوم حاجی کرد، موسس مسجد صدیقی زاهدان (1393)
-مولانا نظرمحمددیدگاه نماینده اسبق مردم ایرانشهر درمجلس شورای ملی و اسلامی (23/8/99)
مولوی سعید درویش، نویسنده کتاب علمای بلوچ و دانش آموخته عین العلوم گشت
عبدالغنی دامنی، نویسنده وپژوهشگر، ایرانشهر
مولوی جعفربلوچ لاشاری، امام جماعت ومدرس حوزه علمیه دلگان، ایرانشهر
مولوی نصرت الله فضل اللهی امام جمعه اهل سنت شهرستان دلگان ایرانشهر