انگاره‌ای دیگر دربارۀ کاوۀ آهنگر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی

چکیده

کاوۀ آهنگر، شخصیّتِ معروف داستان‌های ملّی و آغازگر قیامِ فریدون، به‌رغم حضورِ تقریباً گسترده‌اش در متون دورۀ اسلامی، در هیچ یک از متونِ ایرانیِ پیش از اسلام دیده نمی‌شود. همین مسأله پژوهشگران را به کندوکاو دربارۀ اصل و ریشۀ داستان او وادشته و تا کنون نظریات گوناگونی در این باره مطرح شده است. ما نیز در این مقاله کوشیده‌ایم، با جست‌وجویی کتابخانه‌ای و روشی توصیفی ـ تحلیلی، ضمنِ بررسی و نقدِ پژوهش‌های پیشین، با درنگی بر نام و کارکردِ کاوه و متعلقاتِ او در داستانِ فریدون، به انگاره‌ای دیگر دربارۀ او دست یابیم. بر پایۀ جست‌وجوهای ما، کاوه می‌تواند نمودی دیگر از گاو باشد که نه تنها در داستانِ فریدون، بلکه از آغاز آفرینش در اسطوره‌های ایرانی نقش مهمی علیه اهریمن بر عهده دارد. پس از کشته شدن برمایه به دست ضحّاک، که نمود گیتیک اهریمن است، گاو در قالبِ شخصیّتی انسانی و با کمکِ آهن که ابزاری اورمزدی در برابر اهریمن است، به یاری فریدون می‌آید. نمودی دیگر از این حیوانِ اهریمن‌ستیز گرزۀ گاوسر است که مانند کاوه آمیخته‌ای از گاو و آهن است و فریدون با آن ضحّاک را به بند می‌کشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Other View About Gav ـ e Barmayeh

نویسنده [English]

  • khalil Kahrizi
Ph.D
چکیده [English]

Kaveh Ahangar, a well-known figure in national stories and the initiator of Fereydoun's uprising, is not found in any of the pre-Islamic Iranian texts, despite his almost widespread presence in Islamic texts. This issue has led the researchers to explore the origins of his story, and various theories have been put forward. In this article, we have also tried to find other views about Kaveh by looking at the library and descriptive-analytical method, while reviewing and criticizing the previous researches, by thinking about the name and function of Kaveh and his belongings in Fereydoun's story. According to our searches, Kaveh could be another manifestation of the cow that plays an important role against the devil not only in the story of Fereydoun, but also from the beginning of creation in Persian myths. After Barmayeh is killed by Zahak, who is the gothic manifestation of the devil, the cow comes to the aid of Fereydoun in the form of a human character and with the help of iron, which is Ormazdi's tool against the devil. The other manifestation of this animal which is against the devil is the head-cow mace, which, like Kaveh, is a mixture of cow and iron, by which Fereydoun binds Zahak.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Stories
  • Shahnameh
  • Kaveh
  • Gave Barmayeh
  • The Head-Cow Mace
آموزگار، ژاله، 1390، «جَم»، فردوسی و شاهنامه‌سرایی (برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و      ادب فارسی)، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ابن اثیر، علی بن محمّد، 1383، تاریخ کامل، ترجمۀ سید محمّدحسین روحانی، چاپ سوم،
تهران: اساطیر.
ابن بلخی، 1385، فارسنامه، تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد الن نیکلسون، تهران،   اساطیر.
ابن خلدون، عبدالرحمن، 1337، مقدمۀ ابن خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران،     بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
________، 1421، تاریخ ابن خلدون، ضبط المتن و وضع الحواشی و الفهارس الاستاذ خلیل
شحاده، مراجعه سهیل زکار، بیروت، دارالفکر.
اسدی طوسی، 1389، گرشاسب‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
افشار، ایرج، 1390، کتابشناسی فردوسی و شاهنامه، تهران، میراث مکتوب.
اکبری مفاخر، آرش، 1389، درآمدی بر اهریمن‌شناسی ایرانی، تهران، ترفند.
بلعمی، ابوعلی محمّد بن محمّد، 1392، تاریخ بلعمی، تصحیح ملک الشعراء بهار، به کوشش
محمّد پروین گنابادی، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
البنداری، الفتح بن علی،1970،  الشاهنامه، قارنها بالأصل الفارسی و أکمل ترجمتها فی          مواضع و صححها و علّق علیها و قدّم لها عبدالوهاب عزام، طبعه الافست، طهران.
بندهش، 1385، ترجمۀ مهرداد بهار، تهران، توس.
بهار، مهرداد، 1390، از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران،           چشمه.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد، 1389، آثار الباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران،           امیرکبیر.
پورداود، ابراهیم،1380، هرمزدنامه، تهران، اساطیر.
تسلیمی، علی، علیرضا نیکویی، اختیار بخشی، 1384، «نگاهی اسطوره شناختی به داستان ضحاک و فریدون بر مبنای تحلیل عناصر ساختاری آن»، مجلۀ دانشکدة ادبیات و       علوم انسانی مشهد، ش 150، ص 157 ـ 176.
تفضلی، احمد، 1390، «فریدون»، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، فردوسی و شاهنامه‌سرایی          (برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فارسی)، تهران، فرهنگستان زبان و ادب     فارسی.
جهان‌پور، فاطمه و لیلا حق‌پرست، 1391، «بازآفرینی اسطورۀ بندهشی و مزدایی آفرینش     در داستان ضحاک»، جستارهای نوین ادبی، ش 177، ص 61 ـ 84.
خاقانی، بدیل بن علی، 1388، دیوان خاقانی، به کوشش دکتر سیدضیاءالدین سجادی، چاپ نهم، تهران، زوار.
خالقی مطلق، جلال، 1396الف، «کاوه»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل             سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
________ (1388). «درفش کاویان»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی،  به سرپرستی
اسماعیل سعادت، چاپ اوّل، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 162 ـ 165.
دریایی، تورج، 1376، «سهم منابع هند و اروپایی در شناخت شاهنامه: هویّت کاوۀ آهنگر»، ایران‌شناسی، س 9، ش 2، ص 279 ـ 284.
________، 1382، «کاوۀ آهنگر: صنعتگری هند و ایرانی؟»، ترجمۀ عسگر بهرامی، معارف، ش 58، ص 74 ـ 84..
دستنویس م. او 29، 1378، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر، آوانویسی و ترجمه از کتایون مزداپور، تهران، آگه.
دینکرد هفتم، 1389، تصحیح و ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم       انسانی و مطالعات فرهنگی.
روایت پهلوی، 1367، متنی به زبان فارسی میانه، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران، مؤسسۀ            مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن، 1393، «سلاح مخصوص پهلوان در روایات حماسی هندواروپایی»،             سایه‌های شکارشده، تهران، طهوری.
طبری، محمد بن جریر، 1383، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم، 1393، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، چاپ اوّل، تهران: سخن.
قریب، بدرالزمان، 1374،  فرهنگ سغدی، تهران، فرهنگان.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل، 1387، کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی، ترجمۀ منیژه احدزادگان    آهنی، تهران، طهوری.
________، 1383، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای           ایرانیان، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران، چشمه.
گات‌ها، 1384، تألیف و ترجمۀ ابراهیم پورداود، تهران، اساطیر.
گردیزی، عبدالحیّ ضحّاک بن محمود، 1384، زین‌الاخبار، به اهتمام رحیم رضازادۀ ملک،
چاپ اوّل، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گزیده‌های زادسپرم، 1366، ترجمۀ محمدتقی راشد محصل، تهران، مؤسسۀ مطالعات و         تحقیقات فرهنگی.
مستوفی، حمدالله، 1362، تاریخ گزیده، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1365، التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
موسوی، سیدکاظم و اشرف خسروی، 1388، «کاوه، آهنگری فرودست یا خدایی فرودآمده»،            بوستان ادب، س 1، ش 1، ص 147 ـ 160.
مولایی، چنگیز، 1384، «اهریمن»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل       سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
________، 1389الف، «بررسی روایات مربوط به ضحاک و گاوِ برمایه در متن‌های ایرانی»،   نامۀ فرهنگستان، س 11، ش 3، ص 107 ـ 128.
________، 1389ب، «از اژدهای سه سر اوستا تا جبار سه سر در گزارش یاقوتحموی»،      چون من در این دیار (جشن‌نامۀ استاد دکتر رضا انزابی‌نژاد)، به کوشش محمدرضا راشد محصّل، محمدجعفر یاحقی، سلمان ساکت، تهران، سخن.
________، 1392، بررسی فروردین‌یشت(سرود اوستایی در ستایش فروهرها)، تبریز،        دانشگاه تبریز.
مینوی خرد، 1391، ترجمۀ احمد تفضّلی، تهران، توس.
یسنا، 1387، تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، تهران، اساطیر.