زنان غیرزرتشتی در دربار ساسانی و تاثیرآنها بر سیاستهای مرتبط با اقلیت‌های دینی در ایران

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران قبل ازاسلام، واحدعلوم وتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

2 استادیارگروه تاریخ، واحدشاهرود، دانشگاه آزاداسلامی، شاهرود، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیارگروه تاریخ، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

چکیده

با قدرت گرفتن ساسانیان، این حکومت طی روندی تدریجی کوشید حکومت مرکزی را تحت لوای یکپارچگی دین و دولت گرد آورد و بدین ترتیب دین زرتشتی با وجود آیین نوظهوری چون ­­‌‌آیین‌ مانی، در این حکومت برتری یافت. رفتار با اقلیتهای مذهبی درحکومت ساسانی، اگر‌‌چه دردوران پادشاهانی چون شاپور اول با تسامح  همراه بود، اما آزار وسختگیری‌هایی که تحریکات موبدان نیز در آن بی‌تاثیر نبود در دوره‌هایی از این سلسله گزارش شده است. از طرف دیگر شاهان ساسانی بنا برگواه منابع مکتوب تاریخی، علی‌رغم تاکید برکیش زرتشتی، زنانی یهودی و مسیحی در حرمسرای خود داشته‌اند. فرض این پژوهش بر این است که اغلب این زنان در قدرت نیز دخیل بوده‌اند. سوال اصلی این است که زنان غیر‌زرتشتی دربار ساسانی چه کسانی بودند و آیا نقشی در سیاستهای حکومت درقبال اقلیتهای دینی زمان خود داشته‌اند؟ برای انجام این پژوهش از روش توصیفی _تحلیلی  بهره گرفته‌ شده‌است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد وجود ملکه‌های قدرتمند غیر‌زرتشتی یا حامی ادیان غیر از دین زرتشت  بر راس قدرت، باعث ایجاد بهبود در اوضاع اقلیتهای دینی در جامعه ساسانی شده‌است. به نظر می‌رسد این ملکه‌ها با‌‌ اعمال نفوذ بر پادشاه و ارکان قدرت در بهبود شرایط همکیشان خود و یا پیروان ادیانی که خود حامی آن بودند، نقش داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Non-Zoroastrian Women in Sasanian Court and Their Influence on Minority-Religion Policies in Iran

نویسندگان [English]

  • mitra mirbakhsh 1
  • Mirza Mohamad Hassani 2
  • Javad HERAVI 3
3 Assistant Professor of History, Azad University, Science and Research, Tehran
چکیده [English]

By rising of the Sassanids, this empire attempted to create gradually a central government dominated by the integrity of religion and government, hence, despite of existence of an emerging religion such as Manichaeism, Zoroastrianism dominated in this government. Considering the attitude towards religious minorities during the Sassanid Empire, although there was some laxity during the reign of emperors such as Shapour the First, oppression and rigor was reported in certain periods of this dynasty which to some extent were provoked by Zoroastrian priests. On the other hand, based on the evidence from written historical references, despite of stressing on Zoroastrianism, the Sassanid emperors had some Jewish and Christian women in their seraglio. In the present study, it was assumed that most of these women were involved in the power. The main question was that who were these non-Zoroastrian women of the Sassanid court and did they play any role in the government’s policies towards the religious minorities of their age? To do this research, the descriptive-analytical method was used. The findings indicated that the presence of powerful non-Zoroastrian queens or the ones supporting religions other than Zoroastrianism on power top led to the improvement of the religious minorities’ situations in the Sassanid community. It seemed that these queens played an important role in improvement of the situation of their coreligionists or the followers of the religions they supported through imposing on emperors and dignitaries of the state.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sasanians
  • non-Zoroastrian noble women
  • minority religions
  • religious policies

مراجع

ابونا، البیر(1922). تاریخ الکنیسه السریانیه الشرقیه: من انتشارالمسیحیه حتی مجئ الاسلام، بیروت: دارالمشرق.
آذرنوش، مسعود (1374). «نگاهی دیگر به شاهپور دوم، اردشیر دوم و شاهپور سوم پیشنهادی برای بازنویسی
  بخشـی از تاریخ ساسانیان»، مجله باستان شناسی و تاریخ، س10، ش1،ص 45-37.
آسموسن، جس پیتر (1393). «مسیحیان در ایران»، تاریخ  ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج3،
  بخش2، پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمه حسن انوشه ، چ6، تهران: امیرکبیر.                  
امیری باوندپور، سجاد (1398). شهادت نامه های سریانی مسیحیان ایران درعصرساسانی، تهران: موسسه آبی   
  پارسی؛  پل فیروزه.
پاوستوس بوزند (1383). تاریخ ارمنیان، ترجمه گارون سارکسیان، تهران: نائیری.
پروکوپیوس (1391). جنگهای پارسیان ایران و روم، ترجمه محمد سعیدی، چ5، تهران: علمی و فرهنگی.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی غرر الاخبار ملوک الفرس و سیرهم،
  ترجمه محمد فضائلی، تهران: نقره.
دریایی،  تورج (1383). شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: ققنوس.
دریایی، تورج (1388). شهرستان های ایرانشهر، ترجمه شهرام جلیلیان، تهران: توس.
دریایی، تورج (1392). «شاپوردوم»، ناگفته های امپراتوری ساسانی، تورج دریایی، ترجمه آهنگ حقانی و محمود
  فاضلی بیرجندی، چ2، تهران: بنگاه ترجمه ونشرکتاب پارسه.
دریایی، تورج (1392). «قلمرو قومی و مرزهای ایران: در اواخر عهد باستان و اوایل قرون وسطا»، ناگفته‌های امپراتوری ساسانی، تورج دریایی، ترجمه آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی،چ2، تهران: بنگاه ترجمه
  ونشرکتاب پارسه.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1395). اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چ10، تهران: نشرنی.
آذرفرنبغ فرخزادان (1384). روایت آذرفرنبغ فرخزادان، ترجمه و تصحیح حسن رضایی باغ بیدی، تهران: مرکز
  دائره المعارف اسلامی.
روایت امیداشوهشتان (1376). تدوین و ترجمه نزهت صفای اصفهانی، تهران: مرکز.
داراب هرمزدیار (1922). روایات داراب هرمزدیار، به کوشش رستم اونوالا، 2ج، بمبئی.
سبئوس (1396). تاریخ سبئوس، ترجمه محمود فاضلی بیرجندی، تهران: ققنوس.
سیمز ویلیامز، نیکلاس (1393). «ادبیات مسیحی در زبانهای ایرانی میانه»، تاریخ  ادبیات  فارسی، ویراسته  
    رونالد امریک وماریا ماتسوخ، ترجمه فارسی زیر نظرژاله آموزگار، تهران: سخن.
سیموکاتا، تئوفیلاکت (1396). تاریخ ایران باستان و روم، ترجمه محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب سده.
شاکد، شائول (1392). «دین در اواخردوره ساسانی: ایران، انیران و دیگرنام گذاری های دینی»، ساسانیان، ویراسته
   وستاسرخوش کرتیس وسارا استوارت، تهران: نشرمرکز.
شهبازی، علیرضا شاپور (1389). تاریخ ساسانیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شهزادی، رستم (1387).  قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان – گفتاری درباره کتاب ماتیکان هزار دادتستان،
  چ2، تهران: فروهر.
عریان، سعید (1392). راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه پهلوی-پارتی، تهران: علمی.
فردوسی، ابوالقاسم(1386). شاهنامه، به کوشش چلال خالقی مطلق وابوالفضل خطیبی، ج7، تهران:دائره المعارف بزرگ
  اسلامی.
گلزار، سیدسعید(1386). «رویارویی دیانت زرتشتی با اقلیتهای دینی در دوران ساسانیان»، پژوهشنامه ادیان، س1،
  ش2، ص197-167.
لوی، حبیب (1339). تاریخ یهود ایران، ج2، کتاب 3و4، تهران: کتاب فروشی بروخیم.
مرزبان راد، علی (2536/1356). خسروانوشیروان در ادب فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.
مسعودی، ابوالحسن علی ابن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ج1، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ5،
  تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مسعودی، ابوالحسن علی ابن حسین (1381). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مکنزی، دیوید نیل (1383). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم
  انسانی ومطالعات فرهنگی.
میلر، ویلیام مک الوی (1931). تاریخ کلیسای قدیم درامپراطوری روم و ایران، ترجمه علی نخستین، حیات
   ابدی.
نتصر، اسنون (1351). «شاهان ساسانی در تلمود شاپور اول، شاپور دوم و یزدگرد اول»، مجله دانشکده ادبیات
  وعلوم انسانی دانشگاه تهران، س 19، ش 8، ص24-9.
نصراله زاده، سیروس (1384). نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی
  وگردشگری.
نصیرالکعبی (1398). رویدادنامه مختصر پایان شاهنشاهی ساسانی و اوایل اسلام، ترجمه محمد ملکی، تهران:
   شفیعی.
نوسنر، جاکوب (1393). «یهودیان درایران»، تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج، ج3، بخش 2، گردآورنده
  جان اندرو بویل، ترجمه حسن انوشه، چ6، تهران: امیرکبیر.
ویدن گرن، گئو (1387). «یهودیان درامپراتوری ساسانی»، فرزندان استر، هومن سرشار، ترجمه مهرنازنصریه، چ2، 
  تهران: کارنگ.
ویسهوفر، یوزف (1396). ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب فر، چ13، تهران: ققنوس.
وینتر و دیگناس، انگلبرت و بئاته (1386). روم و ایران دو قدرت جهانی درکشاکش و همزیستی، ترجمه کیکاووس
 جهانداری، تهران: فرزان روز.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار