بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویّت شیعیِ امامیهِ دورانِ آل‌بویه در محتوای تجارب‌الامم ‌مسکویه رازی(جلد پنجم و ششم)‌

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی‌دکترای تاریخ اسلام دانشگاه لرستان‌ ، مدرس دانشگاه فرهنگیان و دبیر آموزش و پرورش

2 استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان

3 دانشیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان

چکیده

آل‌بویه از خاندان اصیل ایرانی و شیعی مذهب ساکن منطقه دیلمان ایران بودند که در دورۀ ضعف خلافت عباسی ادعای استقلال کرده و با حفظ اقتدار ظاهری، خلافت عباسی بغداد را تصرف کرده و به حکومت دست یافتند. این خاندان شیعیِ ایرانی نقش مهمی در حفظ و گسترش میراث حدیثی، فقهی و کلامی شیعه در ایران و عراق ایفا کردند و به تحکیم پایه‌ها و مبانی تشیع امامیه و ترویج آن پرداختند. یکی از راه‌های، پی‌بردنِ میزانِ توجه به مؤلفه‌های هویّت‌شیعیِ این دولت، بررسی محتوایی منابع اصلی تاریخی است که در آن زمان به‌نگارش درآمده‌است. درمیان منابع تاریخیِ آل‌بویه،کتاب«تجارب‌الامم»ازتألیفات ابوعلی‌مسکویه‌‌رازی، دارای اهمّیّت زیادی است و از منابع اصلی به‌شمار می‌رود. این مقاله قصد دارد به این سؤال پاسخ دهد که: انعکاس مؤلفه‌های هویّت شیعیِ امامیِ آل‌بویه درکتاب تجارب‌الامم(جلد پنجم و ششم) ‌مسکویه رازی چگونه بوده‌است؟ کدام‌یک از مؤلفه‌های هویّت شیعة امامیه بیشترین و کمترین انعکاس را در کتاب او داشته‌اند؟
  جلد پنجم و ششم، ازکتاب مورد نظر که مربوط به حوادث دوران آل بویه و روزگار خود مولف بود، انتخاب شد.بدین‌منظور با استفاده از روش تحلیل‌محتوا، داده‌ها در هر دو‌جلد موردنظر استخراج، ونتایج تحقیق با رویکرد تفسیری مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفت. براساس یافتةپژوهش، درمحتوای کتاب موردنظر به مؤلفه‌های هویّت شیعة امامیه به میزان زیادی توجه شده‌است ومؤلفه‌های مانند: امام علی(ع)، شهرهای‌شیعی، امام‌مهدی(عج)، فرق‌شیعه، سادات‌علوی، امام زاده ها، محرم، محله های شیعه نشین، نهج البلاغه، بیشترین و  مؤلفه‌های‌ مانند: وصایت، رجعت، امربه معروف و نهی ازمنکر، اربعین، مدارس‌شیعی، مساجد‌شیعی، شاعران‌شیعی، رجال‌شیعی، وکلای‌شیعی، سکه‌های‌شیعی، کتب‌اربعه، صحیفه‌سجادیه، مکاتب‌شیعی، مهرشیعی، وقف و نذور شیعی، نواب اربعه، محدثان شیعی، پرچم شیعی، اذان شیعی ... کمترین میزان تکرار و بازتاب را داشته اند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the level of attention to the components of the Shia Imamiyya Shiite identity in the content(Tajareb-oll-omam ebn meskoyeh razi)

نویسندگان [English]

  • farhad parvaneh 1
  • Mojtaba Garavand 2
  • daryoush nazari 2
  • saied allaodin shahrohgy 3
1 PhD student in Islamic History, Lorestan University
2
3 Associate Professor and Faculty Member, Department of History, Lorestan University
چکیده [English]

Al-Buwayh were from the original Iranian and Shiite families of the Dileman region of Iran, who claimed independence during the Abbasid caliphate and, while maintaining their apparent authority, seized the Abbasid caliphate in Baghdad and came to power. This Iranian Shiite family played an important role in preserving and expanding the Shiite hadith, jurisprudential, and theological heritage in Iran and Iraq, and consolidating and promoting the foundations of Imami Shiism.were written at that time. Among the historical sources of Al-Buwayh, the book " Tajareb-oll-omam " by Abu Ali al-Muskawiyyah is of great importance and is one of the main sources. This article intends to answer the question: What has been the reflection of the components of Al-Buwayhiyya Shiite identity in Ibn al-Muskawiyyah's book Tajareb-oll-omam? Which of the components of Shiite Imami identity have had the most and the least reflection in his book? Of the six volumes of the book Tajareb-oll-omam, the first, fifth, and sixth volumes were selected as case studies. For this purpose, using the content analysis method, the data were extracted in the three volumes and the research results were analyzed and interpreted with an interpretive approach. According to the research content, the content of the book has been given a lot of attention to the components of Imami Shiite identity, and these components, along with the important symbols and characteristics of Shiite identity in the book, have been widely reflected and confirmed and repeated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite identity
  • Imamiyya
  • All-e-Boye
  • Tajareb-oll-omm
  • ebn meskoyeh

مراجع

  1. منابع و ماخذ

    الف:کتاب‌ها

    1. ابن ابی‌الحدید،فخرالدین ابوحامد عبدالحمید(1387ق)، شرح نهج‌البلاغه، قاهره: داراحیاء التراث العربی.
    2. ابن‌اثـیر، ابـوالحسن عـلی‌ بن‌ محمد شیبانی جرزی( 1382‌)،تـاریخ‌ کـامل، تـرجمه حمیدرضا آژیر،تهران، اساطیر.
    3. ابن‌تغری بردی،جمال‌الدین ابی‌المحاسن یوسف(بی‌تا)،النجوم‌الزّاهرة، مصر، دارالکتب المصریه.
    4. ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد( 1412ق)، المنتظم فی تـاریخ الأمـم و الملوک،تحقیق محمدعبدالقادر عطا و مـصطفی عـبدالقادر عـطا، بیروت: دارالکتب العـلمیه.
    5. ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1369)،مقدمه ابن‌خلدون، مترجم محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    6. ابـن‌طقطقی، مـحمدبن عـلی‌بن طباطبا(1997م)،تاریخ فـخری، تـرجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی.
    7. ابن‌کثیر‌، أبـو‌الفـداء اسماعیل بن عمر(1412ق)،البدایة‌ و النهایة‌، بـیروت: دارالفـکر.
    8. ابن‌مسکویه، احمد بن محمد(ابوعلی رازی)،(1332)،تجارب‌الامم و تعاقب‌الهمم،جلدیکم:مترجم ابوالقاسم امامی، تهران: انتشارات سروش(1369ش) و جلد پنجم و ششم:مترجم‌علینقی‌منزوی،تهران: توس(1376ش).
    9. ابن‌منظور،جمال‌الدین ابوالفضل(1996م)،لسان‌العرب، تصحیح امین‌ محمد‌ عبدالوهاب‌ و محمدالصادق العبیدی، بـیروت: داراحیاء التراث العربی.
    10. اشپولر، برتولد(1369)،تاریخ ایران در قـرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران:علمی و فرهنگی.
    11. اشعری، ابوالحسن علی‌ بن‌ اسـماعیل(1400ق)،مقالات الاسـلامیین و اخـتلاف المـصلّین، تصحیح هلموت ریتر، چاپ سوم، قیسبادن: دارالنـشر‌ فـرانز‌ شتاینر‌.
    12. اصطخری،ابواسحاق ابراهیم(1373)،ممالک و مـسالک،تـرجمه محمد بن اسعد‌ بن‌ عبداللّه تستری،به کوشش‌ ایرج‌ افشار،تهران‌:انتشارات موقوفات‌ دکتر‌ محمود افشار یزدی هنگی.
    13. امین،احمد(1364ق)، ظهرالاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی.
    14. آقا بزرگ تهرانی، محمد‌‌محسن‌(١٤٠٣)، الذریعه، بیروت: دارالاضـواء.
    15. باسورث، کلیفورد(1381ش)،سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمه دکتر فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات باز.
    16. ترکمنی‌آذر، پروین(1384‌ش)،دیلمیان‌ در گستره تاریخ ایـران‌(حـکومت‌های‌ محلی،آل‌زیار،آل‌بویه)،تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها.
    17. التنوخی، ابی علی المحسن بن علی(1391ق)، نشوارالمحاضره و اخبارالمذاکره، بیروت: دارالصادر.
    18. الثعالبی‌ النیشابوری‌،ابی‌منصور عبدالملک بن مـحمد‌ بـن‌ اسـماعیل(1304)،تاریخ‌ ثعالبی‌مشهوربه غرراخبار‌ ملوک الفرس و سیرهم، ترجمه محمد فصائلی،تهران: نشرنقره.
    19. حسن قمی، حسن بن ‌‌محمد‌(1361)،تاریخ قم، ترجمه حسن بن عبدالملک قمی، تهران: توس.
    20. حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یـاقوت بـن عبدالله،(1995م-1327)،معجم‌البلدان، بیروت: صادر.
    21. خوارزمی، ابوعبدالله بن یوسف کاتب(1362)،مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
    22. روذرآوری،ابوشـجاع مـحمد بـن حسین(1916م)،ذیل کتاب تجارب الامم،تصحیح هـ ف. آمدروز،مصر: شرکه التمدن الصناعه.
    23. روزنتال، فرانتس(1364)، علم التاریخ عندالمسلمین، ترجمه صالح احمد علی، بغداد: بینا.
    24. سجادی، صادق و عالم‌زاده، هادی(1386)،تاریخ‌نگاری در اسلام، تهران: سمت.
    25. سجستانی، ابوسلمان محمد بن طاهر(1353)،صوان‌الحکمه و ثلاث رسائل، به کوشش عبدالرحمان بدوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    26. سرمد، زهره و همکاران(1386)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ چهاردهم، تهران: آگه.
    27. شوشتری، قاضی‌نورالله،(1365)،مجالس‌المومنین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
    28. شهرستانی، ابوالفتح(1415ق)،ملل ونحل، بیروت: مؤسسه ناصرالثقافه.
    29. شیبی‌، کامل‌ مصطفی(1374)،تشیع وتصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قـراگوزلو، تـهران: امـیر کبیر.
    30. شیخ مفید، محمدبن محمد بن نعمان(1413ق)،الارشاد، تهران: انتشارات بیتا.
    31. صدوق، محمدبن علی بن حسین بابویه قمی(1405ق)،کمال‌الدین وتمام النعمة، تحقیق عـلی‌اکبرغـفاری‌، قم: موسسه‌ النشرالاسلامی.
    32. طوسی‌، مـحمد‌ بن‌ حسن‌(١٣٤٧‌)، الجمل و العـقود فـی‌ العبادات‌، ترجمه واعظ زاده خراسانی، مـشهد: مـوسسه نشر دانشگاه مشهد.
    33. علامه حلی، حسن بن یوسف(1381ق)، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، نجف: المطبعه الحیدریه.
    34. فقیهی،علی‌اصغر(1365)،آل‌بویه و اوضـاع زمـان ایـشان،گیلان‌:صبا‌.
    35. قزوینی رازی، عبدالجلیل(1358)،نقض، تصحیح میرجلال محدث،تهران: انتشارات انجمن‌ آثار‌ ملی.
    36. کرمر،جوئل(1375)،احیای فرهنگی در عهد آل‌بـویه،تـرجمه سعید حنایی کاشانی،چاپ اول: تهران: نشردانشگاهی.
    37. ‌لین‌‌پول‌،استانلی(1363)،تاریخ طبقات سلاطین اسـلام، تـرجمه عـباس‌اقبال، تهران: دنیای کتاب‌.
    38. محرمی، غلام‌حسن(1384)، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغرا، تهران: ظهور.
    39. مستوفی‌قزوینی، حمدالله بن ابی بکر(1337)،تـاریخ گـزیده، بـه اهتمام دکتر عبدالحسین نوابی، تهران، امیرکبیر‌.
    40. مظفر،محمدحسین(1368)،تاریخ شیعه‌، ترجمه‌ سید‌ محمدباقرحجتی، تهران‌: دفتر‌ نشر فـرهنگ اسـلامی.
    41. معروفی یحیی و محمّدرضا یوسف زاده(1388)، تحلیل محتوا در علوم انسانی، چاپ اول، همدان: سپهردانش.
    42. معین،محمد(1371)،فرهنگ‌ فارسی‌، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    43. مقدسی‌،ابوعبداللّه محمد بن احمد(1361ش)،احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم،ترجمه عـلینقی مـنزوی،تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
    44. موسوی‌بجنوردی، کاظم(1372)،دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکزدایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
    45. مؤلف ناشناخته(1340)،حدودالعالم من المشرق إلی المغرب، به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران‌: انتشارات‌ دانشگاه تهران‌.
    46. میرخواند، میرمحمد سید برهان‌الدین(1338)،روضه الصفا، تصحیح جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
    47. نـاصر‌خسرو‌،ابو معین حمیدالدین ناصر بـن خـسرو قـبادیانی مـروزی(1363)،سـفرنامه نـاصرخسرو،تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران:کتابفروشی زوّار.
    48. نجاشی، احمد بن علی(١٤٠٧)،رجال النجاشی، قم:موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین .
    49. نعمه، عبدالله(1412ق)،فلاسفه الشیعه حیاتهم و آرائهم، قم: دارالکتب الاسلامی.
    50. همدانی، محمدبن عبدالملک،(1961م)،تکمله تاریخ‌ الطبری‌، بیروت‌، مطبعه کاتولوکیه.

    ب: مقالات:

    1. صادقی، مقصودعلی(1379)؛«روش تاریخ‌نگاری و اندیشه سیاسی ابوعلی‌مسکویه»، مجلة نامه فرهنگ، شماره 35، صص121-115.
    2. فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله(1384)،«نکاتی درباره ابوعلی‌مسکویه و کتاب تجارب‌الامم»،مجلة معارف، شماره 63، صص117 تا 110.
    3. کیوان، مهدی(1387)،«تجارب‌الامم اثری مهم درباب تاریخ اسلام و ایران»، مجلة رشدآموزش تاریخ، شماره 31، صص32-27.
    4. مجربی، حسن و رضوی،سید ابوالفضل(1396)،«بررسی تاریخ نگاری مسکویه در تجارب الامم با تأکید بر منابع»، مجلةتاریخ نامه ایران بعد از اسلام، شماره 14، صص233-211.
    5. محمدی،ذکرالله و پرویش، محسن(1397)،«درآمدی بر روش و بینش تاریخی ابوعلی مسکویه در تجارب الامم»،مجلةجستارهای تاریخی، شماره دوم،صص 45-23.

    مینورسکی، ولادیمیر( 1345)،«فرمانروایی و قلمرو دیلمیان»، ترجمه جهانگیر قائم مقامی، مجلة برررسی‌های تاریخی، سال یکم، شماره 2و1، صص 162-

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار