بررسی و نقد آثار مورخان صفوی پیرامون لشگرکشی میرنجم ثانی به ماوراءالنهر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

هیات علمی/دانشگاه گیلان

10.30465/hcs.2018.4035

چکیده

      پس از شکست شیبک‏خان در جنگ مرو در رمضان سال 916، دومین رویداد مهم تاریخی در منطقۀ ماوراءالنهر، لشگرکشی یاراحمد اصفهانی (نجم ثانی)، وکیل شاه اسماعیل یکم، در سال 918 به آن منطقه بود که منجر به شکست سنگینی در برابر ازبکان گردید. این لشگرکشی، صرفنظر از پیامدهای فاجعه بار آن، از آن‏روی درخور بررسی است که انگیزه و اهداف واقعی آن در آثار مورخان صفوی با تفاوت‏ها و ضد و نقیض‏هایی بازتاب یافته است.
      براین اساس، پرسش اصلی در این بررسی این است که از دیدگاه مورخان صفوی، انگیزه و اهداف واقعی این لشگرکشی چه بود؟ چه تفاوت‏ها و تضادهایی در این باره در نوشته‏های آنان دیده می‏شود؟ در این رابطه، مورخان صفوی- براساس چگونگی بازتاب این مسائل در آثارشان- به دو دستۀ کلی تقسیم می‏شوند : دسته‏ای از مورخان، هدف این لشگرکشی‏‏را در آغاز، سرکوبی ظهیرالدین محمد بابر امپراتور هند دانسته‏اند که بنا به نوشتۀ آنان در صدد سرکشی و طغیان بود. اما دسته‏ای دیگر، برعکس، هدف این لشگرکشی را از همان آغاز- بی‏آنکه گفتگویی از سرکشی بابر نمایند- فتح ماوراءالنهر و دفع خطر ازبکان دانسته اند. با بررسی و تطبیق این دو دیدگاه با یکدیگر و نیز در نظر گرفتن دلایل و شواهد دیگری در منطقۀ ماوراءالنهر، مشخص می‏شود که دیدگاه مورخان دستۀ دوم به حقیقت نزدیک‏تر بوده و قابل اعتماد است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical study on the Safavids historians works about Mirnajm's II Campaign in Transoxiana

نویسنده [English]

  • abotaleb soltanian
چکیده [English]

After the defeat of the Shibak-khan Uzbek in Merv in 916 A.H., the second important event in the Transoxiana region was the Mirnajm's II Campaign that resulted in his sever defeat. So, this Campaign is very important for study, because the real motive and aims of the Campaign reflected with the differences and the contradictions in the Safavids historians works.
Hence, the main question is that : What were the motive and the aims of this Campaign, in the eyes of the Safavids historians ? In this direction, these historians are divided- according to their writings- in tow groups: The first group of historians believe that the aims of this Campaign was the suppression of the Mohammad-Baber who-according to them-was planning to rebel. But, the second group- without any refer to Baber's rebellion- believes that the aims of this Campaign was the suppression of the Uzbeks that endangered the Eastern region of Iran. So, this research show that the view of the second group is closer to the aims of this Campaign : the suppression of the Uzbeks.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Safavids historians
  • Campaign
  • Mirnajm
  • Transoxiana
  • Mohammad-Baber
  • Uzbeks
- امینی هروی، امیرصدرالدین سلطان ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، به کوشش محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
2- اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1377)، تاریخ عثمانی، ترجمۀ ایرج نوبخت، 5ج، ج5، تهران، انتشارات کیهان.
3- بداونی، عبدالقادربن ملوک شاه (1379)، منتخب‏التواریخ، تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد صاحب، 3ج، ج1، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
4- پژوهش دانشگاه کمبریج (1379)، تاریخ ایران دورۀ تیموریان، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، انتشارات جامی.
5- تتوی، قاضی احمد و قزوینی، آصف خان (1382)، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، 8ج، ج8، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
6- ترکمان، اسکندر بیگ ( 1382 )، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، چاپ سوم، 2ج،   ج2، تهران، امیرکبیر.
7- جنابدی، میرزابیک (1378)، روضه‏الصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
8- خاتون آبادی، سیدعبدالحسین الحسینی (1352)، وقایع السنین والاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
9- خواندمیر، امیرمحمود (1370)، تاریخ شاه اسمعیل و شاه تهماسب صفوی، به تصحیح محمدعلی جراحی، تهران، نشر گستره.
10- خواندمیر، غیاث الدین (1380)، حبیب السیر،  چاپ چهارم، 4ج، ج4، تهران، انشتارات خیام.
11- دوغلات، میرزامحمد حیدر (1383)،تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاری فرد، تهران، میراث مکتوب.
12- روملو، حسن بیگ (1384)، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، 3ج، ج2، تهران، انتشارات اساطیر،.
13- سلطانیان، ابوطالب (1392)، «بررسی چگونگی رفتار شاه تهماسب با همایون (امپراتور پناهندۀ هند) با نگرشی بر تاریخنگاری هندی آن»، فصلنامۀ مطالعات تاریخ اسلام، س 5، ش 16، صص 120-110.
14- سیوری، راجر (1391)، تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی، ترجمۀ عباسقلی غفاری فرد و محمد باقر ارام، تهران، امیرکبیر.
15- قبادی الحسینی، خورشاه‏بن (1379)، تاریخ ایلچی نظام‏شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‏دا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.                                                                 
16- قمی، قاضی احمدبن شرف الدین الحسینی (1383)، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
17- مبارک، شیخ ابوالفضل (1385)، اکبرنامه، به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
18- مجیر شیبانی، نظام الدین (1346)، تشکیل شاهنشاهی صفویه، دانشگاه تهران.
19 - مجیر شیبانی، نظام الدین (تیر 1346)، «جنگ شاه اسماعیل صفوی با ازبکان»، مجلۀ بررسی‏های تاریخی، ش 8، صص 63-45.
20- مستوفی، محمد محسن (1375)، زبده التواریخ، تصحیح  بهروز گودرزی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
21- منشی قزوینی، بوداق (1387)، جواهرالاخبار، تصحیح، محسن بهرام نژاد، تهران، میراث مکتوب.
22-  ناشناس (1388)، عالم آرای شاه اسماعیل، تصحیح اصغر منتظرصاحب، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
23- واله قزوینی اصفهانی، محمد یوسف (1372)، خلد برین، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.