عهدنامة ترکمانچای و مسئلة جانشینی: واکاوی علل مداخلة روس‌ها در فرایند جانشینی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه اصفهان

چکیده

بررسی اجمالی تاریخ دورة قاجار نشان می‌دهد، جانشینی از عرصه‌هایی بود که دولت روسیه در آن بسیار مداخله می‌کرد. در تاریخ کهن ایران هرچند می‌توان نمونه‌هایی از مداخلة بیگانگان را در امر جانشینی یافت، برای نخستین‌بار، در دورة قاجار، جانشینی رسماً و در توافق‌نامة گلستان و عهدنامة ترکمانچای به عرصة قدرت‌نمایی روسیه تبدیل شد و این کشور بنابر فصل هفتم عهدنامة ترکمانچای از ولایتعهدی عباس‌میرزا، که در راه جانشینی با مشکلات و بحران‌های فراوانی رویارو بود، حمایت کرد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی چالش‌های پیش‌‌‌روی عباس‌میرزا برای جانشینی، ریشه‌ها و عواملی را که منجر به مداخلة روس‌ها در عهدنامة ترکمانچای شد، تحلیل کند. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است که چرا مسئلة جانشینی در دورة قاجار رسماً و طی عهدنامة ترکمانچای زیر نفوذ روس‌ها قرار گرفت؟ مسئلة جانشینی در دورة قاجار به‌سبب فقدان قوانین منسجم جانشینی و وابستگی آن به ارادة شاه و رقابت شاهزادگان با ولیعهد بر سر جانشینی، موجب اتکای برخی شاهزادگان به دولت روسیه شد و این کشور برای بهره‌برداری سیاسی و گسترش نفوذ خود در ایران آن ‌را در معاهده‌ای رسمی زیر نفوذ خود درآورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Treaty of Turkman Chāy and the Problem of Succession: an Investigation of Russian Interference in Qājār’s Succession Problem

نویسندگان [English]

  • Murteza Dehqannejhad 1
  • Luqman Dehqan Nayeri 1
  • Iraj Varfinejhad 2
1 Associate Professor of History, University of Isfahan
2 PhD Student of History, university of Isfahan
چکیده [English]

An introductory evaluation of Iran’s history during Qājār period shows that the problem of succession was a field of Russian interference in political matters of Iran. The history of foreign interference in successional problems of Persian throne might be traced as long as Achaemenid and Arsacid periods. Nonetheless, for the first time in early Qājār period and through the Gulistān and Turkman Chāy treaties, a foreign power, namely Imperial Russia, interfered formally in successional problem of Qājār dynasty. According to the seventh chapter of Turkman Chāy treaty, the Tsar guaranteed the right of Abbās Mīrzā and his house for the Persian throne. It seems there were serious challenges which threatened Abbās Mīrzā’s elevation to kingship of Iran and these challenges played an effective role for Russian formal interference in the problem of succession. This paper aims to give an explanation of this problem through analyzing the range of causes which paved way for Russian interventional activities. According to its main hypothesis, a number of causes such as lack of a firm and clear succession law, its dependence on the King’s arbitrary will and, a destroying rivalry between Qājār princes and the Vicegerent prepared the favorite ground for Russian interference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The problem of succession
  • Qājār vicegerency
  • Russia
  • Turkman chāy treaty
  • Abbās Mīrzā