بررسی نظریة رنسانس اسلامی در تفکرات اقبال لاهوری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام/ دانشگاه مذاهب تهران و عضو هیئت علمی مؤسسة آموزش عالی البرز قزوین

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

مسئلة تجدید حیات اسلام و در مرحلة پیش‌رفته‌تر آن، «رنسانس اسلامی»، به ‌‌طور ویژه در دو قرن اخیر از طرف مصلحان و متفکران دینی جهان اسلام، به منظور حل و فصل مسئلة عقب‌ماندگی و نیز برخورد با مسئلة هجوم فرهنگ و استعمار غربی، مطرح شده است. به عقیدة بسیاری از محققان، اقبال لاهوری از مهم‌‌ترین اصلاح‌‌گران دینی است که در استمرار جنبش احیاگری نقش عمده‌‌ای داشته است. او فیلسوفی آشنا با مبانی فکری اسلام و مسلمانی آگاه به وضعیت جوامع اسلامی بود و با این دانش و بینش، فعالیت‌‌های اصلاح‌‌طلبانة خود را ادامه می‌‌داد و در نهایت ایدة یک کشور مستقل را برای اولین‌‌بار در میان مسلمانان هندوستان مطرح کرد. اقبال در عرصة شعر و ادب از نوادر به شمار می‌‌رفت و سروده‏های خود را در خدمت آگاهی توده‏ها و بیدار کردن آنان قرار می‌‌داد؛ تا جایی که اکنون در نگاه اغلب اندیشمندان، وی یکی از نخستین منادیان وحدت اسلامی در جهان به شمار می‌رود. عمده‌‌ترین مباحث رنسانس اسلامی اقبال در کتاب احیای فکر دینی در اسلام تبیین شده و محور اساسی جهان‌‌بینی وی فلسفة «خودی» است. این نوشتار بر آن است ضمن تعریف جریان رنسانس اسلامی، آن را در آثار اقبال بازشناسد و علل گرایش او بدین مقوله را ارزیابی و سپس میزان تأثیرگذاری نظریات وی در جهان اسلام را تحلیل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بررسی نظریة رنسانس اسلامی در تفکرات اقبال لاهوری

نویسندگان [English]

  • parastoo kolahdoozha 1
  • hamid abediha 2
1
2
اقبال، جاوید (1372). زندگی و افکار علامه اقبال لاهوری، ترجمة شهین‌دخت کامران‌‌مقدم، ج 2، مشهد: شرکت به‌‌نشر.
اکبر، مجدالدین (1384). «مسائل عمدة کشورهای شرقی در اشعار فارسی اقبال لاهوری (رویکرد جامعه‌‌شناختی)»، شناخت، ش 45 و 46.
باربور، ایان‌جی (1362). دین و علم، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
برینتون، کرین (1338). تاریخ تمدن غرب، ترجمة پرویز داریوش، تهران: کتاب‌خانة ابن سینا.
بهی، محمد (1377). اندیشة نوین اسلامی در رویارویی با استعمار غرب، ترجمة سیدحسین سیدی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
حکیمی، محمدرضا (1357). تفسیر آفتاب، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خامنه‌‌ای، سیدعلی (1347). مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان، تهران: آسیا.
خامنه‌‌ای، سیدعلی (1365). در شناخت اقبال، کنگرة جهانی بزرگ‌داشت علامه اقبال لاهوری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دشتی، محمد (1380). فرهنگ سخنان امام حسین (ع)، تهران: مؤسسة فرهنگی انتشاراتی مشهور.
دورانت، ویلیام جیمز (1371). تاریخ تمدن (رنسانس)، ترجمة جمعی از مترجمان، ج 5، تهران: انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی.
راسل، برتراند (1365). تاریخ فلسفة غرب، ترجمة نجف دریابندری، تهران: کتاب پرواز.
زیاده، خالد (بی‌‌تا). «راه و روش اقبال لاهوری در نواندیشی دینی»، ترجمة مقصود فراستخواه، کیان، ش 6.
سعیدی، سیدغلامرضا (1338). اقبال‌‌شناسی، تهران: مؤسسة انتشارات بعثت.
سعیدی، سیدغلامرضا (1370). اندیشه‌‌های اقبال لاهوری، با مقدمة سیدهادی خسروشاهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شریعتی، علی (1351). مقدمه بر خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت، تهران: حسینیة ارشاد.
شریعتی، علی (1356 الف). اقبال معمار تجدید بنای اسلام، تهران: شبدیز.
شریعتی، علی (1356 ب). نامه‌‌ای به دفاع از علامه اقبال و مسلم‌لیگ، تهران: حسینیة ارشاد.
شریعتی، علی (بی‌‌تا). مجموعة آثار پنج، تهران: حسینیة ارشاد.
صافی، قاسم (1366). سفرنامة پاکستان، تهران: کلمه.
عباسی، ولی‌‌الله (1387). «احیای دینی از دیدگاه استاد شهید مطهری و اقبال لاهوری»، ادیان و عرفان، طلوع، ش 25.
گاردر، یوستین (بی‌‌تا). دنیای سوفی، ترجمة حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.
لاهوری، محمداقبال (1373). کلیات اشعار فارسی مولانا اقبال لاهوری، تهران: کتاب‌خانة سنایی.
لاهوری، محمداقبال (بی‌‌تا). احیای فکر دینی در اسلام، ترجمة احمد آرام، تهران: کانون نشر و پژوهش‌‌های اسلامی.
لعل نهرو، جواهر (1382). نگاهی به تاریخ جهان، ترجمة محمود تفضلی، تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1365). بررسی اجمالی نهضت‌‌های اسلامی در صدسالة اخیر، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1367). امدادهای غیبی در زندگی بشر، تهران: صدرا.
نصری، عبدالله (1383). حاصل عمر، سیری در اندیشه‌‌های فلسفی کلامی استاد مطهری، ج 2، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نهج‌‌البلاغه (1384). ترجمۀ جواد فاضل خویی، قم: رهروان قلم.
وثوقی، سیداحمد (1377). جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌‌ها (سمت).
الویری، محسن (1381). «شهید مطهری و آفات احیاگری»، نشریۀ پژوهش‌نامة حقوق اسلامی، ش 6-7.
هاشمی، سیدمحمدجواد (1382). علامه اقبال لاهوری بیدارگر شرق، زاهدان: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان.
یوسفی اشکوری، حسن (2/2/1386). «نواندیشی دینی راه نجات جوامع اسلامی» (سخنرانی در سالگرد درگذشت استاد شریعتی)، اعتماد.