بررسی مفهوم قلمرو و اهمیت مرز و مرزداری در دوران ماد و هخامنشی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه کرمان

چکیده

مرزبندی و مفهوم مرز در ملل گوناگون تاریخ و پیشینه‌ دارد. ایرانیان منشأ سرحد و مرز را به دوران اساطیری رساندند و در دوران تاریخی نیز به حدود و ثغور قلمرو خویش واقف‌ بودند و با سکونت‌ دادن اقوام جنگاور در مناطق مرزی و بنیاد استحکامات مرزی بدین امر پا فشرده‌اند. بنابراین، در جواب این پرسش اساسی که «ایرانیان چه تصور و جهان‌بینی‌ای از مرز و سرحد داشته‌اند و چه اهمیتی برای آن قائل بودند؟» می‌توان گفت که ایرانیان از مرز و مرزداری، تعداد ساتراپ‌ها و حدود قلمرو خویش مفهوم روشنی داشتند. هم‌چنین با توسل ‌به ‌شیوة توصیفی ـ تحلیلی در بررسی منابع تاریخی و بهره‌گیری از علم زبان‌شناسی می‌توان دریافت که برخی ساتراپ‌های مرزی در نامِ خود معنای مرز را دارند. بدین‌سان با استمداد از منابع تاریخی و هم‌چنین با رویکرد به پژوهش‌های نو در زمینة تاریخی و باستان‌شناسی می‌توان اذعان داشت که بزرگ‌ترین جنگ‌های دوران ماد و هخامنشی به‌ سبب پاسداری و حراست از مرزهای ایران صورت گرفت و قلمرو ایرانیان را مرزهای طبیعی (رود هالیس) و مرزهای مصنوعی (دیوار مادی) تشکیل می‌داد که از قلمرو همسایگان مشخص و متمایز بود. شهریاران ایرانی همواره هر گونه تغییرات در مرزها، فزونی، و کاستی‌ها را در حدود و ثغور قلمرو خویش ثبت کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

کلیدواژه‌ها: مرز، قلمرو، کشور، ماد، هخامنشی.

نویسنده [English]

  • hamid kavyani
آذرنوش، آذرتاش (1377). تاریخ زبان و فرهنگ عربی، تهران: سمت.
آریان (1388). لشکرکشی اسکندر، ترجمة انگلیسی اوبری دو سلینکورت، ترجمة فارسی محسن خادم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ابن بلخی (1385). فارس‌نامه، تصحیح گای لسترنج و رینولد الن نیکسون، تهران: اساطیر.
احتشام، مرتضی (2535). ایران در زمان هخامنشیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
استرابو (1370). جغرافیای استرابون، ترجمة همایون صنعتی‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (1319). لغت فرس، به اهتمام عباس اقبال، تهران: چاپ‌خانة مجلس.
اومستد، ا. ت. (1380). تاریخ شاهنشاهی هخامنشان، ترجمة محمد مقدم، تهران: امیرکبیر.
باوزانی، الساندرو (1359). ایرانیان، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران: روزبهان.
بدیع، امیر‌مهدی (1386). یونانیان و بربرها روی دیگر تاریخ، ترجمة قاسم صنعوی، ج 3، تهران: توس.
برن، آر. ر (1385). «ایرانیان و یونانیان»، تاریخ ایران دورة هخامنشیان، از مجموعة تاریخ کمبریج، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی (1342). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، ج 4، تهران: ابن‌سینا.
بریان، پیر (1377). تاریخ امپراتوری هخامنشی، ترجمة مهدی سمسار، تهران: زریاب.
بریان، پیر (1381). امپراطوری هخامنشی، ج 2، ترجمة ناهید فروغان، تهران: قطره.
پورداود، ابراهیم (1380). میهن، فرهنگ ایران باستان، تهران: اساطیر.
پیرنیا، حسن (1378). ایران قدیم، تاریخ مختصر از آغاز تا انقراض ساسانیان، تهران: اساطیر.
تقی‌زاده، سید‌حسن (1388). از پرویز تا چنگیز، تهران: نیک فرجام.
توین بی، آرنولد (1379). جغرافیای اداری هخامنشان، ترجمة همایون صنعتی‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
داندامایف، محمد. آ (1381). تاریخ سیاسی هخامنشیان، ترجمة خشایار بهاری، تهران: کارنگ.
دیاکونف، ا. م. (1383). تاریخ ماد، ترجمة کریم کشاورز، تهران: علمی و فرهنگی.
دیاکونوف، ا. م. (1386). «ماد»، تاریخ ایران دورة ماد، از مجموعة تاریخ کمبریج، ترجمة بهرام شالگونی، تهران: جامی.
رزمجو، شاهرخ (۱۳۸۹). استوانة کوروش بزرگ: تاریخچه و ترجمة کامل متن، تهران: فرزان روز.
زرشناس، زهره (1380). جستارهایی در زبان‌های ایرانی میانة شرقی، تهران: فروهر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1382). تاریخ مردم ایران، ج 1، تهران: امیرکبیر.
سرگی یویچ ایوانوف، میخائیل و دیگران (1359). تاریخ ایران: ایران باستان، ترجمة سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران: دنیا.
فرای. ر. (1368). میراث باستانی ایران، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، بر اساس نسخة ژول مُل، به کوشش عبدالله اکبر‌نژاد، تهران: الهام.
فره‌وشی، بهرام (1383). ایرانویج، تهران: دانشگاه تهران.
قرشی، امان‌الله (1380). ایران نامک، نگرشی نو به تاریخ و نام ایران، تهران: هرمس.
کاویانی‌پویا، حمید و ماریا داغمه‌چی (1393). «تحولات تاریخی و جایگاه و موقعیت استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی»، تاریخ اسلام و ایران، فصل‌نامة علمی ـ پژوهشی علوم انسانی، س 24، ش 23.
کریستن سن، آرتور (1374). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
گات‌ها، کهن‌ترین بخش اوستا (1378). ترجمة ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
گزنفون (1383). کوروش‌نامه، ترجمة رضا مشایخی، تهران: علمی و فرهنگی.
گزنفون (1384). لشکرکشی کوروش یا بازگشت ده هزار نفر، ترجمة وحید مازندرانی، تهران: دنیای کتاب.
گیرشمن، رومن (1385). تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمة محمود بهفروزی، تهران: جامی.
مارسلن، آمین (1310). جنگ شاپور ذوالکتاف با یولیلانوس امپراتور روم، ترجمة محمد‌صادق اتابکی، تهران: خورشید.
مارکوارت، یوزف (1383). ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوسی، ترجمة مریم میراحمدی، تهران: طهوری.
مانوئل کوک، جان (1385). «ظهور هخامنشیان و بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی»، تاریخ ایران دورة هخامنشیان، از مجموعه تاریخ کمبریج، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
محمود‌آبادی، سیداصغر (1374). «کوروش و مرزهای دفاع استراتژیک»، مجلة جامعه‌شناسی کاربردی، ش 7.
مشکور، محمدجواد (1350). ایران در عهد باستان (در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام)، ج 1، تهران: تربیت معلم و تحقیقات تربیتی.
مکنزی، د. (1388). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نیبرگ، ساموئل (1383). دین‌های ایران باستان، ترجمة سیف‌الدین نجم‌آبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
ورستاندیک، آندره (1386). تاریخ امپراتوری اشکانیان، ترجمة محمود بهفروزی، تهران: جامی.
ویسپرد (1381). ترجمة ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
ویسهوفر، یوزف (1380). ایران باستان از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
هرودوت (1386). تواریخ، ترجمة وحید مازندرانی، تهران: دنیای کتاب.
هرودوت (1384). تاریخ هرودوت، ترجمة هادی هدایتی، تهران: دانشگاه تهران.
هینتس، والتر (1389). داریوش و ایرانیان، تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان، ترجمة پرویز رجبی، کتاب اول و دوم، تهران: ماهی.
یسنا بخشی از کتاب اوستا (1380). ترجمة ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.
یشت‌ها (1377). تفسیر و تألیف ابراهیم پورداود، ج 1، تهران: اساطیر.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن واضح (1371). تاریخ یعقوبی، ترجمة محمد‌ابراهیم آیتی، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی.
 
Ariaan (1967) .Anabasis, Alexanderi, Translation by Iliff Robson, B. D., London, Heine Mann LTD.
Comeron, A. Petrie and P. Magee (2007). Histories, epigraphy and authority: Achaemenid and indigenous control in Pakistan in the 1st millennium B.C., Gandharan Studies, 1.
Ctesias de cnide (2004). “La perse l҆ Inde”, Traduit et Commente par Dominique Lenfant, les Belles letres, Paris.
Debeviose, N. C. (1968). “A Political History of Parthia”, Greenwood, New York.
Gnoli, Gherardo (1993). “DAHYU”, Encyclopaeia Iranica, Vol. VI.
Jacobs, Bruno (2006). “Achaemenid Satrapies, the administrative units of the Achaemenid empire”, Encyclopaeia Iranica.
Kent, R. (1953). Old Persian, grammar, texts, lexicon, American Oriental Society, New Haven.
Levine, L. D. (1974). “Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros”, Iran, Vol.12.
Levine, L. D. (1974). Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros, London: The British Institute of Persian Studies.
Levine, L. D. (1977). “Sargons Eighth Campaign”, Mountans and Lowlands, Levine and Young (eds.), Malibu.
Luckenbill, D. D. (1926). Ancient Records of Assyian and Babylonia, The University of Chicago Press.
Zadok, Ran (2002). The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the