مبانی اقتدار در تفکر اسماعیلیه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ/ دانشگاه خوارزمی

چکیده

منابع شناخت اسماعیلیه در هفت قرن اول هجری چهار دسته‌اند: امامیه، اسماعیلیه، اهل سنت، و تحقیقات اخیر. برای واکاوی دلایل اقبال شیعیان به اندیشة اسماعیلیه شناخت فضای فرهنگی، سیاسی، و کلامی حاکم بر این دوره ضروری است. تصور اولیه (ارشدیت اسماعیل و مورد علاقة امام بودن) و تکذیبة بعدی ایشان (گناه‌کار بودن اسماعیل) در کنار هم موجب بروز دو نوع اشتباه بزرگ شد. مبانی اقتدار اندیشة اسماعیلیه در ابتدا بیش از توسعة نظامی بر توسعة فکری استوار بود. لازمة این اقتدار نخبه‌گرایی و توجه به اندیشه و باطن هستی (باطنی‌گری) بود. بر این مبنا، «دعوت» اساس و بنیان اندیشة اسماعیلی بود. نگارنده در این مقاله به دنبال آن است که اثبات کند وجود سازمان تبلیغی ـ تبشیری به نام سازمان دعوت یکی از عوامل اصلی در توسعة اقتدار اسماعیلیه محسوب می‌شود. هم‌چنین ضمن بیان جایگاه منابع اسماعیلی، به تجزیه و تحلیل مهم‌ترین مبانی فکری اقتدار این فرقه پرداخته شده است. روش تحقیق در این نوشتار بر تطبیق و مقابله با منابع دیگر و توصیف موضوع استوار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

کلیدواژه‌ها: تشیع، اسماعیلیه، مبانی اقتدار، اهل سنت.

نویسنده [English]

  • hadi hosseini
آژند، یعقوب (1382). «قرمطیان مولتان»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، ش 38.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380). دفتر عقل و آیت عشق، تهران: نشر نو.
ابن اثیر، عزالدین (1370). تاریخ کامل، ترجمة سیدحسین روحانی، تهران: اساطیر.
ابن بلخى (1374). فارس‌نامه، تصحیح منصور رستگار فسایى، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
ابن کثیر (اسماعیل بن دمشقی) (1398). البدایة و النهایة، تصحیح علی شبیری، ج 12، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1381). الفهرست، ترجمة محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
ابوجمال، نادیا (1382). اسماعیلیان پس از مغول، نزارى قهستانى و تداوم سنت اسماعیلى در ایران، ترجمة محمود رفیعى، تهران: هیرمند.
باى‌بوردى، چنگیز غلام‌على (1370). زندگى و آثار نزارى، ترجمة مهناز صدرى، به اهتمام محمود رفیعى، تهران: علمى.
برتلس، آی. (1350). ناصرخسرو و اسماعیلیان، ترجمة یحیی آرین‌پور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بغدادی، ابومنصور عبدالقادر (1358). الفرق بین الفرق، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران: اشراقی.
بویل، ج. آ. (1370). تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانی، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بهرامی، حمزه‌ علی (1389). «بررسی جایگاه و کارکرد داعی‌الدعات و مستجیب در سازمان دعوت فاطمیان مصر»، سخن تاریخ، ش 9.
بیهقی، محمد بن حسین (1383). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
جان احمدی، فاطمه (1385). «ساخت، کارکرد، و تحول نهاد دعوت فاطمیان مصر»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، ش 51.
جوینی، عطاملک (1367). تاریخ جهانگشا، به اهتمام محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران: بامداد.
حنبلى، ابن حماد (بی‌تا). شذرات الذهب فى اخبار من ذهب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
خویی، ابوالقاسم (1409 ق). معجم رجال حدیث، بیروت: بی‌نا.
دفتری، فرهاد (1367). دایرة‌‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
دفتری، فرهاد (1376). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
رازی، ابی حاتم احمد بن حمدان (1377). الاصلاح، به اهتمام حسن مینوچهر و مهدی محقق، مونترال: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
رجایی، عبدالله (1382). «اندیشه‌های حسن صباح در باب امامت و حجت»، فصل‌نامة تاریخ اسلام، س 4، ش 15.
رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا (1995). به کوشش عارف تامر، بیروت: منشورات عوایدات.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1353). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1357). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
الشهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1961). الملل و النحل، تصحیح محمد سید گیلانی، قاهره: دار المعرفة.
الشیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
شیخ طوسی (1406 ق). تهذیب‌الاحکام، بیروت: دارالاضواء.
شیخ طوسی (1961). رجال طوسی، نجف: بی‌نا.
طبری، محمد بن جریر (1364). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
غالب، مصطفی (1983). اربع کتب حقانیه، العالم و الغلام، بیروت: دارالاندلس.
القاضی النعمان، ابن محمد التمیمی المغربی (1996). افتتاح الدعوة، بیروت: دار الضواء.
قمی، شیخ عباس (بی‌تا). سفینة‌الابحار، تهران: سنایی.
کربن، هانری (1377). تاریخ فلسفة اسلامی، ترجمة جواد طباطبایی، تهران: کویر و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
کرمانی، حمید‌الدین (1983). راحة‌العقل، به کوشش مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس.
کلینی، ثقة الاسلام (1372). اصول کافی، ترجمة‌ آیت‌الله محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسوه.
لوئیس، برنارد (1362). تاریخ اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: طوس.
لوئیس، برنارد (1370). بنیادهای کیش اسماعیلی، بحثی تاریخی در پیدایش خلافت فاطمیان، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: ویسمن.
لوئیس، برنارد (1371). فدائیان اسماعیلی، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: مؤسسة تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
مادلونگ، ویلفرد (1381). فرقه‌های اسلامی، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر.
مجلسی، محمدباقر (1983). بحارالانوار، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
مرادی، مجید (1385). «اخوان الصفا: میان اندیشه و سیاست»، مجلة پگاه حوزه، ش 181.
مستوفی، حمدالله بن ابی بکر (1364). تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مقدسى، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، ترجمة‏ علینقى منزوى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
منهاج سراج، قاضى (1363). طبقات ناصرى، تصحیح عبدالحى حبیبى، تهران: دنیاى کتاب.
ناصری، عبدالله (1380). «راشدالدین سنان، پیشوای بزرگ اسماعیلیان شام در عصر صلیبی»، فصل‌نامة تاریخ اسلام، ش 7.
نزاری قهستانی (1371). دیوان نزاری، به کوشش محمود رفیعی، تهران: مهارت.
نظام‌الملک، ابوعلی حسن (1320). سیاست‌نامه، تصحیح عباس اقبال، تهران: مجلس.
نوبختی، ابومحمد الحسن بن موسی (1959). فرق‌الشیعه، نجف: مکتبة الحیدریه.
هاجسن، مارشال (1346). فرقة اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: کتاب‌فروشی تهران.
هبة‌الله الشیرازی، المؤید فی الدین (1996). دیوان المؤید فی الدین داعی الدعات، تحقیق محمد کامل حسین، بیروت: دار المنتظر.
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل‌الله (1373). جامع‌التواریخ، تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز.