تجلی زمان و مکان اساطیری در جنبش‌های ایرانی سه قرن نخست هجری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه الزهرا (س

2 استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه الزهرا (س

چکیده

جهان گستردة اساطیر شامل مفاهیم و موضوعات بسیاری است که هر یک بار معنایی ویژه‌ای دارد و همواره در طی زمان بخش‌هایی از زندگی بشر را در بر گرفته است. این مفاهیم جلوه‌ای از حقایق عالم ماوراء‌اند که به زندگی انسان در بین کائنات و عالم واقع الگویی خاص می‌بخشند. از این رو می‌توان اساطیر را از جمله عوامل مؤثر در کنش‌ها و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان دانست که در تاریخ حیات بشر به ظهور رسیده و طرحی ویژه به زندگی‌اش داده است. در این راستا نقش اسطوره با شاخصه‌های مرتبط با آن در تاریخ و فرهنگ ما نیز درخور توجه است. از نمونه‌های حضور اساطیر در جامعة ایرانی باید از قرن‌های نخستین پس از سقوط شاهنشاهی ساسانیان و جنبش‌های ایرانیان علیه فاتحان مسلمان نام برد. در این دوران اسطوره با شاخصه‌ها و موضوع‌های گوناگونی در بین مردم متجلی شد که از بین آن‌ها می‌توان به زمان و مکان اساطیری اشاره کرد. ایرانیان در تلاش برای نبرد علیه اعراب به سوی برداشت‌های اساطیری گام برداشتند و فعالیت‌های سیاسی ـ عقیدتی خود را با اساسی از زمان‌ها و مکان‌های اسطوره‌ای پیش بردند. زمان و مکان اسطوره‌ای نماد تداوم و باورهای مردمی در ساحت زمان و مکان تاریخی است و به گونه‌ای نزدیکی یا پیوستگی ساحت اسطوره و واقعیت است. جنبش‌ها با طرح ساحت اسطوره‌ای در باورهای خود به نزدیکی عالم ورا و ماورا دامن می‌زدند و اندیشه‌های خود را در نزد مردم پذیرفتنی می‌کردند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تجلی زمان و مکان اساطیری در جنبش‌های ایرانی سه قرن نخست هجری

نویسندگان [English]

  • ismail hassanzadeh 1
  • katayoun mazdapour 2
  • zohre noori 3
آقانبی قلهکی، مینا (1388). «زبان تصویری: زمان و مکان اساطیری و نماد‌های آن»، کتاب ماه هنر، ش 132.
آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (1375). اسطورة زندگی زرتشت، تهران: چشمه.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1383). العبر، تاریخ ابن خلدون، ترجمة عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا (1367). تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت‌های اسلامی، ترجمة وحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن ندیم، محمد بن اسحق (1381). الفهرست، ترجمة محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
بهار، مهرداد (1389). پژوهشی در اساطیر ایران، ویراستة کتایون مزداپور، تهران: آگه.
بیرونی، ابوریحان (1377). آثارالباقیه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
تاریخ سیستان (1383). تصحیح و توضیح محمد‌تقی بهار (ملک‌الشعرا)، تهران: زوار.
ترکمنی آذر، پروین (1390). «تجلی فرهنگ انتظار در قیام‌های دو قرن اول هجری در ایران»، نشریة شیعه‌شناسی، س 9، ش 33.
دادگی، فرنبغ (1390). بندهش، گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس.
دوستخواه، جلیل (1391). گزارش و پژوهش اوستا، کهن‌ترین متن‌ها و سروده‌های ایرانی، تهران: مروارید.
دینوری، احمد بن داود (1386). اخبارالطوال، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
رستگار فسایی، منصور (1383). پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1378). دو قرن سکوت، تهران: سخن.
ستاری، جلال (1385). جهان اسطوره‌شناسی ایرانی، تهران: مرکز.
سمعانی، امام ابی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور (1408 ق). الانساب، تقدیم و تعلیق عبدالله عمر البارودی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شولتز، دوان (1391). نظریه‌های شخصیت، ترجمة یوسف کرمی و دیگران، تهران: ارسباران.
صدیقی، غلامحسین (1375). جنبش‌های دینی ایرانی در قرن‌های دوم و سوم هجری، تهران: پاژنگ.
طبری، محمد بن جریر (1369). تاریخ الامم والملوک، تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
طوسی، ابوعلی حسن (1378). سیاست‌نامه، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: علمی و فرهنگی.
قرشی، امان‌الله (1380). آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، تهران: هرمس.
کاسیرر، ارنست (1390). فلسفة صورت‌های سمبلیک، ترجمة یدالله موقن، تهران: هرمس.
کرسیتن سن، آرتور (1378). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1363). تاریخ گردیزی، زین الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
گویری، سوزان (1385). آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، تهران: ققنوس.
مسعودی، علی بن حسین (1382). مروج الذهب و المعادن الجوهر، ج 2، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
نرشخی، محمد بن جعفر (1363). تاریخ بخارا، ترجمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
نوبختی، حسن بن موسی (1389). فرق‌الشیعه، ترجمة محمد‌جواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
نیولی، گراردو (1387). آرمان ایران، جستاری در خاستگاه نام ایران، ترجمة سید‌منصور سید‌سجادی، تهران: مؤسسة فرهنگی پیشین پژوه.
الیاده، میرچا (1384). اسطورة بازگشت جاودانه، ترجمة بهمن سرکاراتی، تهران: قطره.
الیاده، میرچا (1387). مقدس و نامقدس، ترجمة نصرالله زنگویی، تهران: سروش.
یعقوبی، ابن واضح (1378). تاریخ یعقوبی، ترجمة محمد‌ ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.