2024-03-28T23:31:44Z
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=51
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
جایگاه خلیفه و فرمانروایان ایرانی در تاریخنوشتههای ایرانیان
پروین
ترکمنی آذر
موضوع جایگاه خلیفه و حکومتگران ایرانی در تاریخنوشتههای مورخان ایرانی، با تعلق حق خلافت به مدعیان آن آغاز میشود و سپس با بحث تقسیم قدرت معنوی و دنیوی خلفا و انتقال قسمتی یا تمامی آن به حکومتگران ایرانی ادامه مییابد. مورخان، در این مرحله، از نظریهپردازیهای فقهای مذاهب برای توجیه لزوم و بیان چگونگی انتقال قدرت دنیوی خلیفه سود جستند. این بحث، با گذشت زمان و با تأثیرپذیری از حکمت عملی، بخشی از اندیشۀ ایرانیان پیش از اسلام دربارة آیین ملکداری، به واگذاری قدرت معنوی به علمای دین و حکومتگران ایرانی، انجامید. منظور از پرداختن به این مقاله نشاندادن چگونگی تأثیرپذیری مورخان از وضع سیاسی و فکری جامعه و تأثیرگذاری آن در نوشتارهای تاریخی است. بهطوریکه، در بررسی سیر تحول نگاه مورخان به جایگاه خلیفه و حکومتگران، میتوان به تحول در اندیشۀ متفکران نسبت به جایگاه خلیفه و حکومتگران و علل آن پی برد.
خلیفه
فرمانروایان ایرانی
ساختار قدرت
فقه سیاسی
آیین ملکداری ایرانیان
حکمت عملی
مورخان ایرانی
2012
03
10
1
30
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_183_79096b94848e99e091dc2a27e8bd8ff6.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
جشنهای ایرانی در دورة اول عباسی (132- 232 ق)
شکرالله
خاکرند
زهرا
زردشت
یکی از مظاهر تمدن نزد هر ملتی، جشنهاست. ایرانیان در دوران باستان، جشنهای دینی متعددی داشتند. با فراگیری اسلام در میان ایرانیان، برخی از جشنهای گذشته فراموش شد و بعضی به حیات خود ادامه داد. عباسیان که بهشدت متأثر از فرهنگ ایرانی بودند در کنار اعیاد اسلامی به جشنهای گذشتة ایرانیان مانند مهرگان و نوروز نیز توجه داشتند. تأثیر خلافت عباسی از آدابالملوک ایرانی و نفوذ خاندانهای معروف ایرانی چون آلبرمک نیز در اهمیتیافتن این جشنها سهم زیادی داشت. این مقاله بر آن است تا جشنهای ایرانی دورة اول خلافت عباسی را بررسی کند. با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق مبتنیبر تجزیه و تحلیل اطلاعات جمعآوریشده از منابع موثق و دست اول و همچنین تحقیقات معاصر است. در این پژوهش نشان داده شده است که جشنهای این دوره از فرهنگ ایرانی تأثیر بسیاری پذیرفته است و عربها بیش از هرچیز، برای دستیافتن به اهداف سیاسی خود و جلب مشارکت و همکاری ایرانیان کارآمد در دستگاه خلافت، با برپایی مراسم جشنها مخالفتی نشان ندادند و دراینباره با تسامح رفتار کردند. از میان جشنهای ایرانی دوران باستان، نوروز و مهرگان و سده و برخی جشنهای کماهمیتتر نظیر جشن رَکوبالکوسَج در این دوره رایج بود. همزمانی با زمان مالیاتگیری، دریافت هدایا، و خوشگذرانی رایج در این جشنها علت پذیرش آنها بود.
جشنهای ایرانی
نوروز
مهرگان
سده
عصر اول عباسی
2012
03
10
23
41
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_212_6c1fb620e2d29e54991dac81fa32ed04.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
عهدنامة ترکمانچای و مسئلة جانشینی: واکاوی علل مداخلة روسها در فرایند جانشینی
مرتضی
دهقان نژاد
لقمان
دهقان نیری
ایرج
ورفینژاد
بررسی اجمالی تاریخ دورة قاجار نشان میدهد، جانشینی از عرصههایی بود که دولت روسیه در آن بسیار مداخله میکرد. در تاریخ کهن ایران هرچند میتوان نمونههایی از مداخلة بیگانگان را در امر جانشینی یافت، برای نخستینبار، در دورة قاجار، جانشینی رسماً و در توافقنامة گلستان و عهدنامة ترکمانچای به عرصة قدرتنمایی روسیه تبدیل شد و این کشور بنابر فصل هفتم عهدنامة ترکمانچای از ولایتعهدی عباسمیرزا، که در راه جانشینی با مشکلات و بحرانهای فراوانی رویارو بود، حمایت کرد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی چالشهای پیشروی عباسمیرزا برای جانشینی، ریشهها و عواملی را که منجر به مداخلة روسها در عهدنامة ترکمانچای شد، تحلیل کند. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است که چرا مسئلة جانشینی در دورة قاجار رسماً و طی عهدنامة ترکمانچای زیر نفوذ روسها قرار گرفت؟ مسئلة جانشینی در دورة قاجار بهسبب فقدان قوانین منسجم جانشینی و وابستگی آن به ارادة شاه و رقابت شاهزادگان با ولیعهد بر سر جانشینی، موجب اتکای برخی شاهزادگان به دولت روسیه شد و این کشور برای بهرهبرداری سیاسی و گسترش نفوذ خود در ایران آن را در معاهدهای رسمی زیر نفوذ خود درآورد.
مسئلة جانشینی
ولایتعهدی
روسیه
عهدنامة ترکمانچای
عباسمیرزا
2012
03
10
43
62
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_213_52bd3d0c7c9e965aa592c31fc2d1a902.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
تنوع فرهنگی ـ آیینی در فرارودان (پیش از اسلام)
هادی
عالمزاده
حسن
شجاعیمهر
فرارودان سرزمینی چندفرهنگی متشکل از اقوام متعدد و ادیان و آیینهای زرتشتی، مانوی، بودایی، مسیحیت (نستوری)، یهودی، و باورهای کهن و آیین شمنی بود. در این تحقیق، مسئلة اصلی این است که فرارودان از نظر تنوع فرهنگی ـ آیینی چگونه بود که پیش از اسلام پیروان ادیان و باورهای گوناگون در طول چند سده با تساهل و تسامح در کنار یکدیگر زیستند؟ همزیستی فرهنگی ـ آیینی چه ویژگیهای منحصربهفردی برای فرارودان بهوجود آورد؟ این پژوهش با بهرهگیری از روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر اسناد و مدارک تاریخی و یافتههای باستانشناسی انجام گرفته است. یافتههای این تحقیق بیانگر آن است که در فرارودان پیش از اسلام تنوع فرهنگی ـ آیینی ویژهای وجود داشت و بر اثر همزیستی این فرهنگها و ادیان در کنار یکدیگر آمیختگیهای فرهنگی ـ آیینی پدید آمد. این آمیختگی به حدی است که تمایز عناصر دینی ادیان گوناگون را در آثار هنری و تاریخی برای تاریخپژوهان و باستانشناسان دشوار کرده است.
فرارودان
تنوع فرهنگی ـ آیینی
چندفرهنگی
زرتشتی
مانوی
بودایی
نستوری
2012
03
10
63
94
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_214_66d4ec8f30651ab8bf9ec887b20c1f4b.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
رویکردها و نگرشهای اساسی در روزنامۀ جنگل
عبدالله متولی
متولی
پس از وقوع انقلاب مشروطیت فضای سیاسی و اجتماعی ایران به آرامش مطلوبی دست نیافت. ناپایداری سیاسی و سقوط پیاپی دولتها، بر گسترة بحرانها میافزود. آغاز جنگ جهانی اول و تأثیرگذاری آن بر ایران شرایط نامساعدی را در کشور پدید آورد. ناتوانی حکومت مرکزی در مهار بحرانها سبب شد تا افراد و گروههایی، برای بهبود شرایط نامساعد جامعه خودانگیخته تحرکات ضد بیگانه و اصلاحطلبانهای را آغاز کنند. نهضت جنگل با هدایت میرزاکوچک خان جنگلی با همین نگرش کار خود را در محدودة گیلان همزمان با جنگ جهانی اول آغاز کرد. با گسترش فعالیت نهضت گردانندگان آن برای اشاعة تفکرات اصلاحی و انتقادی خود روزنامهای موسوم به جنگل را منتشر کردند. هرچند عمر این روزنامه طولانی نبود، در مدت یکسال و اندی که منتشر میشد دیدگاهها و نگرشهای جنگلیها، عملکرد حکومت مرکزی، کارکرد چهرههای سیاسی و اقدامات روسیه و انگلیس را معرفی، نقد، و ارزیابی میکرد. این پژوهش مهمترین دغدغههای نویسندگان روزنامه و سطح دریافت آنها را از شرایط جامعه بررسی و تحلیل میکند.
نهضت جنگل
روزنامة جنگل
انگلیس
روسیه
اصلاح
حکومت مرکزی
2012
03
10
95
115
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_215_3ea1f1c263d3bbdba2e1cee62c13a461.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
وابستگان دربار قاجار و نهادهای سیاسی مدرن اروپایی
(از آغاز تا پایان عصر محمدشاه)
قباد
منصوربخت
بهزاد
جامهبزرگ
برخلاف صورتهای قدیم سلطه در میان جوامع بشری و انحصار آن به اخذ باج و خراج و ناتوانی در تغییر بنیادی شیوة مادی و معنوی زندگی جوامع تحت سلطه، استعمار یا صورت جدید سلطه در دوران جدید، افزونبر سلطۀ سیاسی و اقتصادی با اتکا به قدرت علمی، فنی، اقتصادی، و تسلیحاتی خویش شیوة زندگی مادی و معنوی را در مستعمرات و نیمهمستعمرات تغییر داد. در این میان ایران پس از نخستین شکستها در برابر ارتش مدرن روسیه در آغاز قرن سیزدهم ق/ نوزدهم م برای دریافت تسلیحات و علوم و فنون نظامی جدید، چندینبار وابستگان خود را به ممالک اروپایی فرستاد. یافتههای این تحقیق براساس روش تحلیل محتوا، نشان میدهد که وابستگان دربار قاجار فقط قادر بودند صرفاً به نیازهای نوظهور جامعۀ ایران در عرصۀ نظامی توجه کنند و بهرغم مشاهدۀ نهادهای سیاسی مدرن اروپایی و نقش آنها در ادارۀ قانونمند کشور و مسئله و نیازآفرینی برای جوامع غیراروپایی، از سایر وجوه آن غافل ماندند و با توقف در مرتبۀ ادراک حسی (جز یک مورد) نهادها را به اقدامات شخصی سلاطین و آزمون و خطای تاریخی آنان تقلیل دادند و در درک نسبت جامعة ایران با نهادهای سیاسی مدرن اروپایی ناتوان ماندند.
نهادهای سیاسی مدرن
ابوالحسن خان ایلچی
خسرومیرزا
میرزاصالح شیرازی
رضاقلیمیرزا
میرزاحسین خان آجودانباشی
2012
03
10
117
147
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_216_a4a844833e97b66fe7bf161bff008cab.pdf
جستارهای تاریخی
2251-7766
2251-7766
1390
2
2
مطالعة تطبیقی پایگاه مردمی در سه جریان سیاسی جنبش جنگل
عباس
نعیمی
امید
قادرزاده
هیرش
قادرزاده
جنبشهای اجتماعی از موضوعهای اصلی مورد توجه جامعهشناسی معاصر است تا جایی که آلن تورن جامعهشناسی را علم جنبشهای اجتماعی میداند. در این مقاله با اذعان به اهمیت جنبشهای اجتماعی و بررسی ابعاد نظری آنها، ضمن سنخشناسی جریانهای سیاسی مسلط در جنبش جنگل مختصات پایگاه و حمایت مردمی در این سه جریان بررسی میشود. پرسش اصلی این است که حمایت مردمی از جریانهای سیاسی جنبش جنگل چه مختصاتی داشت. دراینباره پایگاه مردمی سه جریان ملی ـ مذهبی، راست سازشکار و چپ در جنبش جنگل ذیل دو مؤلفة خاستگاه طبقاتی و گسترة جغرافیایی بهصورت تطبیقی بررسی میشود. روش تحقیق تحلیل اسنادی و روش گردآوری دادهها نیز کتابخانهای است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که در بین این سه جریان پایگاه مردمی جریان ملی ـ مذهبی انسجام و کارآیی بیشتری برای کامیابی جنبش جنگل داشت، اگرچه در دورة پایانی جنبش و بر اثر درگیریهای درونگروهی تعداد و توان افراد آن کاهش یافت. علاوهبر این جریان راست سازشکار بر اثر گسستگی ساختاری و ماهیت ایدئولوژیکاش، که منجر به اتحاد نمیشد، فاقد پایگاه مردمی یکپارچه بود. جریان چپ نیز بهعلت وارداتی و نوظهوربودن ایدئولوژیاش نتوانست در آن بازة زمانی، پایگاه مردمی درخور اعتنایی ایجاد کند، بلکه بهسبب تعارضات ارزشی با فرهنگ ایرانی ـ اسلامی مردم منطقه، عملاً موجب کاهش حامیان مردمی جنبش جنگل یعنی حامیان جریان ملی ـ مذهبی شد.
جنبش جنگل
پایگاه مردمی
خاستگاه طبقاتی
گسترة جغرافیایی
جریان سیاسی
2012
03
10
149
169
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_217_9f180d2dabd5cb8911a75727853f9514.pdf