نخبگان ایرانی و فعالیت‌های علمی و فرهنگی آنان در عثمانی (قرن نهم و دهم هجری)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز

چکیده

در این پژوهش، فعالیت‎های علمی و فرهنگی نخبگان ایرانی در عثمانی از آغاز شکل‎گیری دولت عثمانی تا اوایل قرن دهم هجری مورد بررسی قرار می‎گیرد تا نشان داده شود که فعالیت‎های علمی آنان چه تأثیری بر حیات علمی و فرهنگی عثمانی به جا گذاشت و در این دوره علمای سنت‎گرا چه واکنشی نسبت به عقل‎گرایان داشتند و نتایج آن چه بود.
از دورۀ ایلخانان و حتی قبل از آن، ایران به عنوان کانون علمی محل ظهور علمای بزرگی در فقه، کلام و علوم نقلی بود. قاضی بیضاوی، عضدالدین ایجی، فخر رازی و زمخشری نمونه‎ای از این علما هستند. با شکل‎گیری دولت عثمانی، تفکر حاکم بر مراکز علمی آن سرزمین تحت‎تأثیر افکار و اندیشه‎های علمای ایرانی قرارگرفت. این امر ناشی از روابط علمی و فرهنگی گسترده‎ای بود که از گذشته بین دو سرزمین وجود داشت. در طول قرن هشتم و نهم هجری، نخبگانی ایرانی که در فقه، تفسیر، حدیث، منطق، کلام، صرف و نحو، قرائت، بلاغت، ریاضیات، نجوم و طب تحصیلاتی داشتند، به عثمانی مهاجرت کردند. برخی از آنان آثار ارزنده‎ای در علوم عقلی و نقلی تألیف کردند. علمای مهاجر آثار و اندیشه‎های علمای ایرانی نظیر امام محمد غزالی و فخرالدین رازی را در مدارس عثمانی تدریس کردند و یا بر آثار گذشتگان شرح، حاشیه و تعلیقات نوشتند. در نتیجه، جامعۀ عثمانی همانند جامعۀ ایرانی در فضایی قرار گرفت که اندیشه‎های سنت‎گرایان در ستیز با عقل‎گرایان به‎سر‎می‎برد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iranian Elites and their Scientific and Cultural Activities in Ottoman Empire of the 9th and 10th Centuries A.H.

نویسنده [English]

  • Vali Dinparast
Assistant Professor in History,University of Tabriz
چکیده [English]

In this paper, scientific and cultural activities of Iranian elites in the Ottoman Empire since its foundation until the tenth century A.H. are studied to show their impact on the scientific and cultural life of the empire as well as the clashes between traditionalist and rationalist scholars and their consequences.
Upon the foundation of the Ottoman Empire, its scientific centers fell under the influence of Iranian elites’ ideasdue to the widespread scientific and cultural relations between Iran and the Ottoman Empire. A number of Iranian elites who were educated in jurisprudence, interpretation, hadith, logic, theology, grammar, reading, rhetoric, mathematics, astronomy, and medicine migrated to the Ottoman Empire during the eighth and ninth centuriesA.H. They taught the works of Iranian prominent scholars such as Imam Muhammad Ghazali and Fakhr al-Din Razi in Ottoman schools or wrote commentaries and annotations on these works. Therefore, the Ottoman society, like the Iranian society, became a placefor clashes between the traditionalistsand rationalists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurids
  • Iran
  • Ottoman
  • schools
  • scholars
  • elites