استدلال‌های مخالفان اصلاحات امیرکبیر از منظر انتخاب عقلانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

در مقالۀ پیش رو، برای بررسی استدلال‌های مخالفان اصلاحات در بازة‌ زمانی 1267-1264 ق یعنی اصلاحات میرزا تقی‎خان امیرکبیر، با بهره‎گیری از رویکردِ انتخاب عقلانی به‌مثابۀ یکی از نظریه‌های عمومی جامعه‎شناسی تاریخی، به روایت علّی استدلال‎های مخالفان در قالبِ چهار گروهِ روحانیان، درباریان، دیوانیان و زنان حرم‎سرا پرداخته‌ایم. نظریۀ انتخاب عقلانی، که در آن فرد (در این‌جا مخالفان اصلاحات) عامل علّی و عقلانیتِ ابزاریِ به‎کار‎ گرفته‎شده توسط آنان (که در این‌جا مخالفت آنان با اقداماتِ اصلاحی را در پی دارد) سازوکار علّی است، امکان ارزیابیِ رویۀ «عقلانیِ» انتخابِ این مخالفان برای مخالفتشان با اقداماتِ اصلاحی را فراهم می‎آورد. پس از بررسی استدلال‎های هر یک از این چهار گروه مخالفِ اصلاحات (با حذف روحانیان بر اساس روش تطبیقی جان استوارت میل)، استدلال‎های مشترک که با تکیه بر روش‌های «توافق» و «تغییرات متقارن» میل، در میانِ گروه‌های استدلال‌کننده به‎دست می‌آیند، عبارت‎اند از: «بی‎توجهی به جایگاه طبقاتی مخالف»، «رعایت‎نکردن حقوق مردم» و «کوتاه‌شدن دست وارثان قدرت از قدرت». این استدلال‎ها نشان می‌دهد مخالفان امیرکبیر در بیان مخالفت با اصلاحاتِ او، نه بر منافع کلان که بر منافع فردی یا طبقاتی بیش‌تر تأکید داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Arguments against Amir Kabir’s Reforms: A Study Based on Rational Choice Theory

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Javadi Yeganeh 1
  • Reyhaneh Javadi 2
1 Associate Professor in Sociology, University of Tehran
2 M.A. in Sociology, University of Tehran
چکیده [English]

Analyzing the arguments of opponents of Amir Kabir’sreforms, the authors of this article used theRational Choice approach as a general theory in historical sociology to generate acausal narrative to explain the reasons for internal opposition to Amir Kabir’s reforms. For this purpose, the reform opponentswere divided into four groups: clergymen, courtiers, governors, and the women of the Harem. Rational Choice Theory, in which the individual (here the reform opponents) is causal agent, and the instrumental rationality he uses (which here led to their opposition to reforms) is causal mechanism, was used to clarify the rational process of their opposition to reforms. Then, the arguments of the four groups were analyzed, and the first group was omitted based on John Stuart Mill's comparative method. The common arguments were finally recognized using Mill’s method of agreement and methodofconcomitantvariation. They were negligence ofopponents’ position and social class, violation of the citizen's rights, and possible reduction of royal power. These arguments show that the opponents of Amir Kabir's reforms were more concerned with their individual and class benefits.

کلیدواژه‌ها [English]

  • reforms
  • Amir Kabir
  • reform opponents
  • rational choice
  • causal narrative