نقش شعوبیه در برانگیختن(طبقات) ایرانیان برای حضور در حرکت‌های مخالف دولت اموی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 مربی گروه تاریخ، علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

امویان و عرب­های مسلمان از طریق فتوح پا به درون جامعه­ی ایرانی گذاشتند، درحالی که خود هنوز نتوانسته بودند تفکراتی جاهلی را که قبلاً با آن خو­گرفته بودند، به کلی کنار بگذارند. بنابراین مردم این جامعه را از هر طبقه و گروه موالی خواندند. با محروم کردن بسیاری از آنها از بخش­های از حقوق مدنی و اجتماعی خود  که در اسلام مورد تصریح قرار گرفته بود زمینه به وجود آمدن گروهی ابتدا ناراضی و سپس منتقد و مساوات طلب، سرانجام معارض ضدعرب تحت عنوان شعوبیه را به وجود آوردند. این گروه با فعالیت­های ادبی و سیاسی، و پنهان شدن در لفافه مرام و مسلک­های گوناگون، امکان تعامل و حضور طبقات فرادست و فرودست ایرانی را درحرکت­های مخالف دولت اموی چون قیام حارث­بن­سریج، قیام ابن­اشعث، خوارج ... فراهم آورد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و شیوه­ی جمع­آوری داده­ها از منابع تاریخی، نقش شعوبیه را در برانگیختن و حضور طبقات ایرانی(فرادست و فرودست) ایرانی در حرکت­هایی که به مخالفت با دولت اموی شکل گرفت، مورد مطالعه قرار­ داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shu'ubiyya’s role in interaction and presence of Iranian underprivileged and wealthy classes in movements against Umayyad government

نویسندگان [English]

  • Shokrollah Khakrand 1
  • parvin dokht jahankohan 2
1 History department, humanity faculty, Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 History, Humanities, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The Umayyad and the Arabs, unable to put aside the Jahiliyyah’s thoughts thoroughly, entered Iran’s society via their conquests. As a result, they called the Iranian, of all classes and groups, Mawali. By depriving the nation of their social civil rights, they contributed to the formation of a criticizing and then conflicting group, i.e. Shu'ubiyya. Through their literal and political practices, and also disguising themselves in a variety of ideologies and manners, they were able to assist the Iranian underprivileged and wealthy groups to interact and attend in movements against Umayyad government, like Al-Harith ibn Surayj’s uprising, Al-Ash'ath ibn Qays’s uprising, and Khawarij. This study tried to investigate the role played by Shu'ubiyya in interaction and presence of Iranian underprivileged and wealthy classes in movements against Umayyad government by studying primary resources and using a historical research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • underprivileged
  • classes
  • Shu'ubiyya
  • Umayyad
قرآن کریم
آبراهامیان، یرواند(1392). ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل­محمدی و محمد فتاحی، تهران: نشر نی.
آربری، ا. ج و دیگران(1336). میراث ایران، ترجمه: احمد بیرشک و دیگران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
احمد­العلی، صالح(1387). مهاجرت قبایل عربی در صدر­اسلام، ترجمه: هادی انصاری، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اشپربر، مانس (1384). بررسی روانشناسی خودکامگی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
اشپولر، برتولد(1379). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، جلد دوم، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
اصفهانی، ابوالفرج(1949). مقاتل­الطالبین، تحقیق: السید­احمد­صقر، بیروت : دارالمعرفة.
ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید بن هبه­الله(1404ق). شرح نهج­البلاغه. تحقیق ابراهیم محمد ابوالفضل. قم: مکتبه آیت­الله المرعشی­النجفی.
ابن­اسفندیار، بهاءالدین­محمد(بی­تا). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، جلد اول، تهران: چاپخانه مجلس.
ابن­اثیر، عزالدین­علی(1371). تاریخ کامل، ترجمه: سید­حسین روحانی، جلد پنجم، تهران: اساطیر.
ابن­اثیر، عزالدین­علی(1373). تاریخ کامل، ترجمه: سید­حسین روحانی، جلد ششم، تهران: اساطیر.
ابن­اثیر، عزالدین­علی(1374). تاریخ کامل، ترجمه سید­حسین روحانی، جلدهفتم، تهران: اساطیر.
ابن­خردادبه، عبیدالله­بن­عبدالله(1370). مسالک و ممالک، ترجمه: حسین قره چانلو، بی­جا: بی­نا.
ابن­خیاط، خلیفه(1415ق). تاریخ، تحقیق فواز، بیروت: دارالکتب­العلمیّه.
ابن­خلدون، عبدالرحمن­(1363). تاریخ این­خلدون، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، جلد­دوم و سوم، تهران: مؤسسه مطبوعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن­درید، ابی­بکرمحمد(1991م). الاشتقاق، تحقیق: عبدالسلام محمدهارون، بیروت: دارالجیل.
ابن­سعد،محمد(1414ق).طبقات­الکبری، تعلیق:سهیل کیّالی، جلد سوم، بیروت: دارالفکر.
ابن­عبد­رّبه، محمّد(1407ه.). عقدالفرید، جلد سوم و پنجم، بیروت: دارالکتب­العلمیه.
ابن­عثم­کوفی، محمد­بن­علی(1372). الفتوح، ترجمه: محمد­بن­احمد مستوفی­هروی، تصحیح: غلامرضا طباطبایی­مجد، تهران: بی­نا.
ابن­قتیبه، ابومحمد عبدالله­(1960). المعارف، مصر: وزاره­الثقافه و الارشاد­القومی.
ابن­مسکویه، ابوعلی­(1389). تجارب الأمم، ترجمه و تحشیه: دکتر ابوالقاسم امامی، جلد دوم، تهران: سروش.
ابن­ندیم، محمد­بن­اسحاق(1366). کتاب الفهرست. ترجمه رضا تجدد، تهران: امیرکبیر.
باسورث، ادموند لکیفورد(1370). تاریخ سیستان، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
براون، ادوارد(1369). تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی­باشاه صالح، جلد اول، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
بلاذری،احمد­بن­یحیی(1977). انساب­الاشراف، حققه: محمد­باقر­المحمودی، جلد سوم، بیروت: دارالتعاریف.
بلاذری،احمد­بن­یحیی­(1337). فتوح­البلدان، ترجمه: محمد توکل، به­کوشش امیرحسین خنجی، چاپ اول، تهران: نشرنقره.
بلعمی، ابوعلی­محمد(1368). تاریخنامه طبری، به­تصحیح : محمد روشن، جلد دوم، تهران: نشر نو.
پتروشفسکی. ای.­پ(1354). اسلام در ایران، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.
تقی­زاده، سید­حسن(بی­تا). از پرویز تا چنگیز، چاپ اول، تهران: انتشارات کتابخانه تهران.
حموی، یاقوت(1339ق). معجم البلدان،جلد سوم، بیروت: دارالتراث­العربی.
خضری، احمدرضا(1378). تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، تهران: سمت.
خطیب، عبدالله مهدی(1378). ایران در روزگار امویان، تهران: انتشارات رسالت قلم.
دینور، ابوحنیفه­احمد­بن­داوود(1371). اخبار­الطول، ترجمه: محمود مهدوی­دامغانی، تهران: نشرنی.
زرین­کوب، عبدالحسین(1355). دوقرن سکوت، بی­جا: سازمان انتشارات جاویدان.
زرین­کوب، عبدالحسین(1363).  تاریخ ایران بعد از اسلام، چاپ سوم، تهران: امیر­کبیر.
زیدان، جرجی(1333). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، جلد دوم، تهران: امیر­کبیر.
زیدان، جرجی(1334). تاریخ تمدن اسلام. ترجمه: علی جواهرکلام. جلد چهارم. تهران: امیرکبیر.
زیدان، جرجی(1371). ابومسلم خراسانی، ترجمه: محمدرضا مرعشی­پور، چاپ اول، تهران: بی­نا.
زیدان، جرجی(1392). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، تهران: امیر­کبیر.
سامی، علی(1365). نقش ایران در فرهنگ اسلامی، چاپ اول، شیراز: نوید.
سایکس، سرپرسی(1335). تاریخ ایران، ترجمه: محمّد­تقی فخر­داعی­گیلانی، جلد اول، تهران: تهران­مصور.
جوزجانی، منهاج­سراج(1363). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، جلد اول، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.
شعبان، م. ا(1393). فراهم آمدن زمینه­های سیاسی و اجتماعی نهضت عباسیان در خراسان، ترجمه: پروین ترکمنی­آذر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صولی، ابوبکر­بن­محمد­بن­محمد­یحیی(1341ق)، ادب­الکُتّاب، قاهره.
طباطبایی، سید جواد(1386). زوال اندیشه­های سیاسی در ایران، چاپ هفتم، تهران: کویر.
طبری، محمد­بن­جریر(1375). تاریخ طبری، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، جلد پنجم، هشتم، نهم و دهم، تهران اساطیر.
عطوان، حسین(1984). الزندقه و الشعوبیه فی­العصر­العباسی­الاول. بیروت: دارالجبل.
فرای، ریچارد(1363). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ترجمه: حسن انوشه. جلد­چهارم، تهران: امیر­کبیر.
فرای، ریچارد(1368). میراث باستانی ایران. ترجمه: مسعود رجب نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
فرای، ریچارد نلسون(1388). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: سروش.
گردیزی، ابوسعید عبدالله­(1363). زین الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: چاپخانه ارمغان.
گلدزیهر، و. ناث، ر(1371). اسلام در ایران، ترجمه: محمود­رضا افتخارزاده، چاپ اول، تهران: موسسه نشر میراث­های تاریخی اسلام و ایران.
مبّرد، محمدبن­یزید(1989). الکامل فی الغته والأدب، بیروت: دارالکتب­العلمیّه.
محمدی­ملایری، محمد(1375). تاریخ وفرهنگ­ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد دوم، تهران توس.
محمدی­ملایری، محمد(1379). تاریخ وفرهنگ ایران­ در­ دوران انتقال از عصر­ساسانی به عصر­اسلامی، جلداول، تهران: توس.
مسعودی، علی­بن­حسین(1365). التنبه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مسعودی، علی­بن­حسین(1390). مروج­الذهب ومعادن­الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، جلد اول و دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
مقدسی، ابوعبدالله­محمد­(1361). احسن­التقاسیم فی معرفه­الاقالیم، ترجمه: علینقی­منزوی، تهران: کاویان.
ممتحن، حسینعلی(1371). نهضت قرمطیان، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ممتحن، حسینعلی(1381). تاریخ سیاسی اسلام در عصر امویان، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
میرخواند، محمد­بن­خاوند شاه(1339). تاریخ روضه­الصفا، تصحیح: جمشید کیان­فر، جلد سوم، تهران: اساطیر.
مؤلف ناشناس(1352). تاریخ سیستان. تصحیح ملک­الشعرای بهار، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
موالف ناشناس(بی­تا). مجمل التواریخ و القصص. تحقیق ملک الشعرای بهار. تهران: کلاله خاور.
نخجوانی، هندوشاه صاحبی(1357). تجارب­السَّلَف، به­تصحیح عباس­اقبال، تهران: کتابخانه طهورُی.
نرشخی، ابوبکر(1362). تاریخ بخارا، تصحیح و حواشی: سید محمّدتقی رضوی، تهران: توس.
نظام­الملک، ابوعلی­حسن(1347). سیر­الملوک(سیاست­نامه)، به­اهتمام هیوبرت دارک، چاپ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نوبختی، ابومحمد­حسن­بن­موسی(1361). فرق­الشیعه، ترجمه: محمد جواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
نیکلسون، رینولد(1380). تاریخ ادبیات عرب، کیوان­دخت کیوانی. بی­جا: ویستار.
همایی، جلال(1363). شعوبیه. به اهتمام منوچهر قدوسی. اصفهان: انتشارات کتابفروشی صائب.
هولت و دیگران (1387). تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه: قادر تیموری، جلد اول، تهران: مهتاب.
یعقوبی، ابن­واضح(1382). تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
 یعقوبی، ابن­واضح(1422ق.). البلدان، بیروت: دارالکتب العلمیه