نقش روسیه در شکست جنبش شیخ عبیدالله شمزینی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تبریز، تبریز- ایران

چکیده

یکی از جنبش­هایی که در دوره ناصرالدین­شاه قاجار رخ داد و هراس بزرگی در دولت قاجار ایجاد کرد، جنبش شیخ عبیدالله شمزینی یا نهری (1297/1880) بود. این جنبش، در حقیقت قیام طبقه فرودست علیه وضعیت موجود و تلاشی اصلاحگرانه برای نشان دادن ناکارآمدی دولت قاجار بود. در ارتباط با سیاست­های بین­المللی، می توان فقدان استراتژی و ناآگاهی شیخ از واقعیت ها و الزامات سیاست بین­الملل را از عوامل شکست جنبش برشمرد. از میان دول خارجی، روسها نقش مهمی در ناکامی و به شکست انجامیدن این حرکت سیاسی ایفا نمودند. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که روسیه چه نقشی در شکست جنبش شیخ عبیدالله داشت و چگونه موجب شد که جنبش شیخ عبیدالله با شکست مواجه شود؟ بر اساس نتایجی که از پژوهش حاضر بدست آمد؛ روسیه برای کسب منافع بیشتر به تقابل با جنبش پرداخته و از عثمانی و ایران حمایت کرد و همچنین به دلیل نگرانی از افزایش نفوذ انگلستان در میان کردها و به خطر افتادن منافعش، سیاست تفاهم و همکاری با انگلستان را در جبهه­گیری علیه جنبش دنبال کرد. نداشتن بلوغ سیاسی رهبر جنبش در جلب نظر قدرت­های بزرگ بالاخص روسیه از یک سو و تضاد مسئله تشکیل کردستان با استراتژی خاورمیانه­ای روسیه، از سوی دیگر باعث شد که روسیه نقش مهمی را در شکست جنبش شیخ عبیدالله شمزینی داشته باشد. این مقاله با  استفاده از منابع دست اول و اصیل و تحقیقات جدید و اسناد فارسی، ترکی، روسی و کردی و با بهره گیری از روش توصیفی- تبیینی در صدد است تا تحلیلی متفاوت از نقش روسیه در جنبش شیخ عبیدالله شمزینی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Russia's role in the defeat of Sheikh Obaidullah Shamzini's movement

نویسندگان [English]

  • Abbas Qadimi Ghidari 1
  • reza Abdollahi 2
1 Assistant Professor of History, University of Tabriz
2 History, Law and Social science, University of Tabriz
چکیده [English]

Abstract: One of the movements that took place during the reign of Nasser al-Din Shah Qajar and created a large scale and fear in the structure of the Qajar government was the movement of Sheikh Obaidullah Shamzini or Nahri (1880/1297). This movement was, in fact, an uprising of the lower classes against the status quo and a reformist attempt to show the inefficiency of the Qajar government. In relation to international politics, the Sheikh's lack of strategy and ignorance of the facts and requirements of international politics can be cited as factors in the movement's failure. Among foreign countries, the Russians played an important role in the failure of this political movement. This study seeks to answer the question of what role Russia played in the defeat of Sheikh Obaidullah's movement and how did it cause Sheikh Obaidullah's movement to fail? Based on the results of the present study; To further its interests, Russia opposed the movement and supported the Ottomans and Iran, as well as pursuing a policy of understanding and cooperation with the United Kingdom in the fight against the British movement, for fear of increasing British influence among the Kurds and jeopardizing its interests. The lack of political maturity of the leader of the movement in attracting the attention of the great powers, especially Russia, on the one hand, and the conflict between the formation of Kurdistan and Russia's Middle East strategy, on the other hand, made Russia play an important role in defeating Sheikh Obaidullah Shamzini's movement. Using first-hand and original sources and new research and Persian, Turkish and Kurdish documents and using descriptive-explanatory methods, this article seeks to provide a different analysis of Russia's role in the movement of Sheikh Obaidullah Shamzini.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sheikh Obaidullah’s movement
  • Russia
  • Qajar Government
  • Movement’s failure
  • Azerbaijan
روزنامه­ها
روزنامه انگولسکی، چاپ انگلستان، شماره 44، 1880 م.
روزنامه قفقاز، چاپ باکو، شماره­های 229، 284، 304، 316 و 317 سال 1880م
روزنامه وقت، چاپ استانبول، شماره­های 851 و 886 سال 1880م
روزنامه برِگ، چاپ سنپطرزبورگ، شماره 28، سال 1880م
روزنامه ایران، شماره 437، سالهای 1298 و 1297، تهران، کتابخانه ملی ایران، 1375، ج3
روزنامه مشاک، چاپ تفلیس، شماره­های 48،84،103،199 سال1880 م
کتابها و مقالات­فارسی
ادیب­الشعرا،میرزا­رشید(1346)،تاریخافشار،بهتصحیحواهتمامپرویزشهریارافشارومحمودرامیان،تبریز،انتشارات­شورایمرکزیجشنملی 2500 سالهشاهنشاهیایراندرآذربایجان­غربی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن(1367)، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج3، تهران، دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن(1350)،روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران،امیرکبیر.
 امین­الدوله، علی­خان(1370)، خاطرات سیاسی، به کوشش حافظ فرمائیان، پیوست چهارم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
برزویی، مجتبی(1378)، اوضاع سیاسی کردستان (از سال 125۸تا 1325 ه ق)، تهران،انتشارات فکرنو.
پیو-کارلوترنزیو(1359)، رقابت روس وانگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه عباس آذرین، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 دنبلی،عبدالرزاق­بیگ(1383)،مآثرسلطانیه،تصحیح غلامحسین زرگری­نژاد،تهران،مؤسسه روزنامه ایران.
دهقان، علی،(1348)، سرزمین زرتشت، تهران، انتشارات ابن­سینا.
راوندی، مرتضی،(1383)، تاریخ اجتماعی ایران،ج2، تهران،
غوریانس، اسکندر،(1356)، قیام شیخ عبیدالله شمدینی در عهد ناصرالدین­شاه، به اهتمام عبدالله مردوخ کردستانی، تهران، انتشارات دنیای دانش.
فتنه شیخ عبیدالله کرد(گزارش­هایی از وقایع حمله اکراد به صفحات آذربایجان در دوره قاجار)، (1390)، به تصحیح یوسف بیگ­باباپور و مسعود غلامیه، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
فیضی، کیومرث(1390)، قیام شیخ عبیدالله شمزینی(نهری) در دوره ناصرالدین­شاه قاجار، ایلام، جوهر حیات.
قاضی­ها، فاطمه(1380)، اسناد روابط ایران و روسیه از دوره ناصرالدین شاه تا سقوط قاجاریه، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
قدیمی­قیداری،عباس(1389)، «رویکردهایمورخانقاجاریبهاروپاواستعمار»،جستارهایتاریخی(پژوهشگاهعلومانسانیومطالعاتفرهنگی)،دورهاول،شمارهاول.
 کاظم­زاده،فیروز(1371)، روس و انگلیس در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران، انتشارات آموزش و پرورش انقلاب اسلامی.
کلهر، محمد(1393)، جستاری پیرامون جنبش شیخ­عبیدالله شمدینی،تهران، انتشارات پردیس دانش.
کرزن، جورج ناتانیل(1373)، ایران و قضیه ایران‏، ترجمه غلام على وحید مازندرانى‏، تهران‏، انتشارات علمى و فرهنگى.
گزارش ایران (از یک سیاح روس)، (1363)، ترجمه سید عبدالله، به اهتمام محمدرضا نصیری، تهران، انتشارات طهوری.
گزارش­هاونامه­هایدیوانیونظامیامیرنظامگروسی (1373)،بهکوششایرجافشار،تهران،مجموعهانتشاراتادبیوتاریخیموقوفاتدکترمحمودافشاریزدی.
گزیده اسناد ایران و عثمانی(1370)، تهران، دفتر مطالعات­سیاسی و بین­المللی.
مشایخ فریدونی،آذرمیدخت،(1369)، مسائل مرزی ایران و عراق و تاثیر آن در مناسبات دو کشور، تهران، انتشارات امیرکبیر.
مصطفی امین، نوشیروان(2006)، تاریخ سیاسی کردها، ترجمه اسماعیل بختیاری، سلیمانیه، انتشارات بنکه ی ژین.
مک­لین، فیتس­روی(1370)، شیخ شامل داغستانی، ترجمه کاوه بیات، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.
ملک­آرا،عباسمیرزا،(1361) شرح­حالعباسمیرزاملکآرا، بهکوششعبدالحسین­نوایی،تهران،انتشاراتبابک.
 مهدوی، عبدالرضا­هوشنگ (2535)، تاریخ روابط خارجی ایران( از ابتدای صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی)، تهران، انتشارات­امیرکبیر.
میرزا عزیز، جمال(1379)، قیام سال1۸۸۰ کردستان در اسناد محرمانه بریتانیا، ترجمه بهزادخوشحالی، همدان، نورعلم.
مینورسکی(1379)،کرد،ترجمه و توضیح حبیب الله تابانی،تهران،انتشارات گستره.
نادرمیرزا(1373)، تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز، با مقدمه تصحیح و تحشیه غلامرضا طباطبایی­مجد، تبریز، انتشارات ستوده.
نصر،سیدتقی(1363)،ایراندربرخوردبااستعمارگران: ازآغازقاجارتامشروطیت،تهران،شرکتمؤلفانومترجمانایران.
نصرت ماکویی،محمدرحیم(1373ق)، تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو، قم، انتشارات حوزه علمیه.
نصیری، محمدرضا(1372)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران در دوره قاجاریه، ج3 تهران، انتشارات کیهان.
نیکیتین، واسیلی(1366)، کرد و کردستان، ترجمه محمد قاضی، تهران، انتشارات نیلوفر.
وان بروین­سن، مارتین(1383)، جامعه شناسی مردم کرد (آغا،شیخ و دولت)، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران، نشر پانیذ.
 هدایت، مهدی قلی خان(1385)، خاطرات و خطرات، تهران، انتشارات زوار.
  کتابهای کردی
جه­لیل،جه­لیل(1987)، راپه­رینی کورده­کان سالی 1880، وه­رگیر له رووسی یه­وه دوکتور کاووس قه­فتان، به­غدا، چاپخانه­ی­الزمان.
حه­مه­باقی،محه­مه­د(2000)،شورشی شیخ­عوبه­یدوللای نه­هری(1880) له به­لگه­نامه ی قاجاری دا، اربیل،چاپخانه­ی وه زاره تی په­روه­رده.
خالفین،ن.ا.(1971) خه­بات له­ری کوردستاندا، جه­لال ته­قی، له رووسی یه­وه به کوردی، سلیمانی، چاپخانه­ی قیام.
خه لفین،ن.ا.(2017) ململانی له سه­ر کوردستان، له رووسیه وه به کوردی: جه­لال ته­قی، سلیمانی،چاپخانه­ی تاران.
کتاب عربی
فتح الله، جرجیس(2010)، مبحثان علی هامش ثوره الشیخ عبیدالله النهری، من منشورات ئاراس، الطبعه الثالثه، اربیل.