بررسی وثاقت روایات طبری در تاریخ الرّسل و الملوک؛ نمونه موردی: هناد بن سریّ و عبیدالله بن سعدزهری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی،مشهد،

چکیده

تاریخ­طبری از متقدم­ترین تواریخ عمومی است که به شیوه حدیثی- خبری تدوین شده­است. بدین معنی که نویسنده در نقلِ گزارشهای تاریخی، سلسله اسناد و راویان اخبار را ذکر کرده­است. عدم توجه طبری به روایات موثق و گزارش­های تاریخی معتبر و مستند، عاملی بوده که برخی از روایات این اثر از اعتبار یکسانی برخوردار نباشد؛ چنانکه گاهی روایات متضاد و متناقض در کنار هم نقل شده­است. پژوهش حاضر واکاوی تعیین وثاقت و عدم وثاقت روایات تاریخ الرسّل، جرح و تعدیل راویان آن در فاصله­ی زمانی 11 تا 40ق است. سؤال اصلی نوشتار پیش­رو میزان وثاقت روایات تاریخ­طبری است.؟ یافته­ها که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بررسی شرح­حال مشایخ طبری انجام شده­است، نشان می­دهد که طبری در فاصله زمانی(11-40ق)، بیشتر از 800 روایت از سرّی و زهری نقل کرده­است. در تمامی سلسله اسناد روایات منقول از ایشان، سیف بن عمر تمیمی از راویان اخبار بوده­است. شخصیت علمی سیف، وثاقت اخبار و روایاتش از دیدگاه محدثان و رجال­شناسان متقدم و متأخر مورد نقد جدی است، بنابراین وثاقت، صحت، ارزش و اعتبار روایات طبری در سالهای(11-40ق) با توجه به شاخص ارزیابی روات، مورد نقد و تردید است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بررسی وثاقت روایات طبری در تاریخ الرّسل و الملوک؛ نمونه موردی: هناد بن سریّ و عبیدالله بن سعدزهری

نویسنده [English]

  • farkhondehzadeh mahbobeh
منابع
ابن­اثیر، عزالدین(1385ق-1965م). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن­جوزی، ابوالفرج جمال­الدین بغدادی(1986م-1406ق). الضعفاء و المتروکین، تحقیق عبدالله قاضی، بیروت: دارالکتب­العلمیه.
ابن­حبان، محمد التمیمی(1420ق). المجروحین فی المحدثین، تحقیق حمدی عبدالمجید السبلفی، ریاض، [بی­نا].
ابن­حجرالعسقلانی، احمد بن علی(1997م-1417ق). تحریر تقریب التذهیب، تحقیق بشار عواد معروف و شعیب الارنوط، بیروت: مؤسسه الرساله.
------------------------(بی­تا).تهذیب التهذیب، بیروت: دارصادر.
ابن­عدی جرجانی، عبدالله(1997م-1418ق). الکامل فی الضعفاء الرجال، تحقیق شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­فرحان المالکی(1421ق-2000م). حسن، نحو إنقاذ التاریخ الإسلامی، بی­جا، مرکز دراسه التاریخیه.
ابن ناصرالدین، شمس­الدین محمد الدمشقی(1414ق). توضیح المشتبه فی ضبط اسماء الرواۀ و القابهم و کناهم، تحقیق محمد نعیم العرقسوسی، بیروت: مؤسسه الرساله، الطبعه الاولی.
ابن­ندیم، محمد بن اسحاق(1343ش). الفهرست، ترجمه م.رضا مجدد، تهران: انتشارات کتابخانه ابن­سینا.
ابوحاتم الرازی، ابومحمد محمد(1952م-1372ق). الجرح و التعدیل، هند: حیدر آباد، دایره­المعارف العثمانیه.
اشپولر، برتولد(1377ش). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابونعیم احمد اصفهانی(1931م).ذکر اخبار اصفهان، لیدن: المحروسه.
بلاذری، احمد بن یحیی(1412ق-1992م). البلدان فتوحها و أحکامها، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
پاشا، اسماعیل(1951م). هدیه العارفین فی اسماء المؤلفین و آثارالمصنفین، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
پاکتچی، احمد(1385). دائره­المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم بجنوردی موسوی، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
کارل بروکلمان(بی­تا)، تاریخ الادب العربی، الجزءثالث، نقله الی العربیه عبدالحلیم النجار، قم: دارالکتب الاسلامی.
جواد علی، موارد التاریخ الطبری، مجله المجمع العلمی العراقی، 1950م -1405؛ 1954م-1409ق.
الخزرجی، صفی­الدین احمد‌‌‌‌‌‍[بی­تا]. تذهیب تذهیب الکمال فی اسماء الرجال، مصحح محمد عبدالوهاب فاید، قاهره: مکتب القاهره.
خطیب بغدادی، ابوبکر[بی­تا]. تاریخ مدینه السّلام، بیروت: دارالکتب العربی.
الدارقطنی، ابوالحسن علی(1986م-1406ق). الضعفاء و المتروکین، تحقیق صبحی البدری السارائی،بیروت: مؤسسه دارالرساله.
-الدوری، عبدالعزیز(بی­تا). بحث فی نشاء علم التاریخ عند العرب، بیروت: المطبعه الکاثولیلیه.
الذهبی، محمد بن احمد(1998م-1419ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسّلام تدمری، بیروت: دارالکتب العربی.
----------------------(1419ق-1998م). تذکره الحفاظ، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-----------------------(1988-1408ق). دیوان الضعفاء و المتروکین، تحقیق فضیله الشیخ خلیلی المیس، بیروت: دارالقلم.
-----------------------(1382ق-1963م). میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی­محمد البجاوی، داراحیاء الکتب العربیه.
راتب عرموش، احمد(1993م-1413ق). الفتنه و وقعه الجمل، روایۀ سیف بن عمر الضبی الاسدی، دار­النفاس، [بی­نا].
روزنتال، فرانتس(1365ش). تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه: اسدالله آزاد، مشهد: انتشارات آستان قدس.
الزرکلی، خیرالدین(1986م). الاعلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
سزگین، فؤاد(1983م-1403ق). تاریخ التراث العربی، المجلدالاول، الجزءالثانی، فی التدوین التاریخی، تحقیق محمود فهمی حجازی، قم: مکتبه­المرعشی.
سزگین، فؤاد(1383ش). تاریخ نگارش­های عربی، مجلد سوم، تهران: انتشارات خانه کتاب.
-السمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن محمد ابن منصور التمیمی(1988م-1408ق). الانساب، تحقیق عبدالله البارودی عمر، مؤسسه الکتب الثقافیه، [بی­جا].
مصطفی شاکر(1978م). التاریخ العربی و المورخون، بیروت: دارللملایین.
عزیزی، حسین(1391ش). نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح در سه قرن اول هجری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عسکری، مرتضی(1968م-1387ق). خمسون و مأئه صحابی مختلق، قم: منشورات کلیه اصول الدین بغداد.
------------(1983م-1403ق). عبدالله بن سبا و اساطیر اُخری، بیروت: دارالزهراء.
طبری، محمد بن جریر[بی­تا]. تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر،
طه حسین(1970م)، علی و بنوه الفتنه الکبری، قاهره، درال معارف بمصر.
لوئیس، برنارد(1370ش)، بنیادهای کیش اسماعیلیه، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات ویسمن.
مادلونگ، ویلفرد(1377ش)، جانشینی محمد پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه احمد نمایی، مشهد: انتشارات آستان قدس.
محقق حلّی(1361ش)، شرایع الاسلام، ترجمه ابوالقاسم ابن احمدیزدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مدیرشانه­چی، کاظم(1363ش)، درایه­الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
المزّی، جمال­الدین (1994م-1414ق)، تهذیب الکمال، چاپ سهیل زکّار، بیروت: دارالفکر.
منتظرالقائم، اصغر، «فاتح اصفهان»، مجله ادبیات دانشگاه اصفهان، دوره دوم، ش:15، صص25-34.
ملحم، محمد عدنان(1998م)، المورخون العرب و الفتنۀ الکبری، بیروت، [بی­نا].
ولهاوزن، یولیوس(1375ش)، تاریخ سیاسی صدر اسلام، ترجمه: محمود افتخارزاده، قم: نشر معارف اسلامی.
حموی، یاقوت(بی­تا)، معجم الادباء و ارشاد الی معرفۀ الادیب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب(1413ق)، التاریخ،بیروت: مؤسسه الاعلمی.
پایان­نامه: فرهنگ بسامدی . شرححال راویان بلافصبل طبری در تاریخ الرسل و الملوک، محبوبه فرخنده­زاده، استاد راهنما، دکتر سیدجمال موسوی، استاد مشاور، دکتر هادی عالم­زاده، دانشگاه تهران، مقطع کارشناسی ارشد، تاریخ دفاع: 1/12/1384.