تأثیر انقلاب مشروطیت در دیوان‌سالاری دورة قاجار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

آرمان مشروطیت در مقام نظر تا حدودی زمینه و امکان مشارکت مردم را در ادارة امور دولتی فراهم آورد و دیدگاه معطوف به قانون اساسی و تدوین متمم آن، تحول در نهاد دیوان‌سالاری را نیز در نظر داشت. اما در عمل، با وجود آنکه در ساختار دیوان‌سالاری تغییرهای کمّی و گسترده­ای حاصل شد، همچنان سیطرۀ اندیشة استبداد خودکامة پادشاهی در ایران و سنت­های نیرومند و ریشه­دار آن در نظام دیوان­سالاری باقی ماند و با هر نوع تحول و اصلاحات بنیادین مقابله ­کرد. بدین سان سنت دیرینة اقتدارگرایانة اطاعت محض، قانون­گریزی و چاپلوسی و ترکیب هیئت وزیران و انتصاب‌های مقام‌های دیوانی بر مدار خویشاوندگرایی، منصب­فروشی و مانند اینها در جامة آراسته و جدید مشروطه و این بار در قالب قانون بروز کرد. این مقاله در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی است که خواسته‌ها، اندیشه­ها و عملکرد ‌محوری تلاش­گران جنبش مشروطه ـ از جمله تأسیس و استقرار قانون و حاکمیت آن ـ چه تأثیرهایی بر چگونگی ادارۀ امور و نهاد دیوان­سالاری داشته است. روش کار بر پایة وارسی تأثیر و تأثر توأمانِ کنش و ساختار، در جریان تحول‌های سیاسی، اجتماعی و اداری و در چهارچوب نگرش علمیِ سیستمی قرار دارد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Results of Constitutional Revolution for Qajar’s Bureaucracy

نویسنده [English]

  • Hamid Tonkaboni
Assistant Professor of History, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran
چکیده [English]

The constitutional revolution of Iran, at least in theory, prepared the conditions for people’s presence in bureaucratic affairs, and bureaucratic reform was central to the new devised constitutional law and its supplement. But unfortunately, in spite of some superficial changes, the intended purpose wasn’t accomplished sufficiently. The main obstacle to these reforms was an undisputed dominance of traditional autocratic addicts and its persistent opposition with any serious reform. Therefore, different forms of false addicts like blind submission to the despot, illegal procedures, flattery, etc., survived the new regime. Hence, we might ask that to what extent the manifested demands, ideas and practical behavior of pioneer constitutionalists-including their attempts to establish a lawful government- affected the bureaucracy and its management.  The present paper aims to give an adequate answer to this question. Its method is based upon an analytical survey of the mutual interaction between “act” and “structure” in the course of social developments and it intends to further develop this survey within systemic approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Constitutional revolution
  • bureaucracy
  • Law
  • fundamental reforms