پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160220تجلی زمان و مکان اساطیری
در جنبشهای ایرانی سه قرن نخست هجریتجلی زمان و مکان اساطیری در جنبشهای ایرانی سه قرن نخست هجری1191994FAاسماعیل حسن زادهدانشیار گروه تاریخ، دانشگاه الزهرا (سکتایون مزداپوراستاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگیزهره نوریکارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه الزهرا (سJournal Article20140711جهان گستردة اساطیر شامل مفاهیم و موضوعات بسیاری است که هر یک بار معنایی ویژهای دارد و همواره در طی زمان بخشهایی از زندگی بشر را در بر گرفته است. این مفاهیم جلوهای از حقایق عالم ماوراءاند که به زندگی انسان در بین کائنات و عالم واقع الگویی خاص میبخشند. از این رو میتوان اساطیر را از جمله عوامل مؤثر در کنشها و رفتارهای فردی و اجتماعی انسان دانست که در تاریخ حیات بشر به ظهور رسیده و طرحی ویژه به زندگیاش داده است. در این راستا نقش اسطوره با شاخصههای مرتبط با آن در تاریخ و فرهنگ ما نیز درخور توجه است. از نمونههای حضور اساطیر در جامعة ایرانی باید از قرنهای نخستین پس از سقوط شاهنشاهی ساسانیان و جنبشهای ایرانیان علیه فاتحان مسلمان نام برد. در این دوران اسطوره با شاخصهها و موضوعهای گوناگونی در بین مردم متجلی شد که از بین آنها میتوان به زمان و مکان اساطیری اشاره کرد. ایرانیان در تلاش برای نبرد علیه اعراب به سوی برداشتهای اساطیری گام برداشتند و فعالیتهای سیاسی ـ عقیدتی خود را با اساسی از زمانها و مکانهای اسطورهای پیش بردند. زمان و مکان اسطورهای نماد تداوم و باورهای مردمی در ساحت زمان و مکان تاریخی است و به گونهای نزدیکی یا پیوستگی ساحت اسطوره و واقعیت است. جنبشها با طرح ساحت اسطورهای در باورهای خود به نزدیکی عالم ورا و ماورا دامن میزدند و اندیشههای خود را در نزد مردم پذیرفتنی میکردندhttps://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1994_6977e9d696280e5a6a6a7a9b8cdfa019.pdfپژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160310کلیدواژهها: تشیع، اسماعیلیه، مبانی اقتدار، اهل سنت.مبانی اقتدار در تفکر اسماعیلیه21421995FAمیرهادی حسینیاستادیار گروه تاریخ/ دانشگاه خوارزمیJournal Article20150525منابع شناخت اسماعیلیه در هفت قرن اول هجری چهار دستهاند: امامیه، اسماعیلیه، اهل سنت، و تحقیقات اخیر. برای واکاوی دلایل اقبال شیعیان به اندیشة اسماعیلیه شناخت فضای فرهنگی، سیاسی، و کلامی حاکم بر این دوره ضروری است. تصور اولیه (ارشدیت اسماعیل و مورد علاقة امام بودن) و تکذیبة بعدی ایشان (گناهکار بودن اسماعیل) در کنار هم موجب بروز دو نوع اشتباه بزرگ شد. مبانی اقتدار اندیشة اسماعیلیه در ابتدا بیش از توسعة نظامی بر توسعة فکری استوار بود. لازمة این اقتدار نخبهگرایی و توجه به اندیشه و باطن هستی (باطنیگری) بود. بر این مبنا، «دعوت» اساس و بنیان اندیشة اسماعیلی بود. نگارنده در این مقاله به دنبال آن است که اثبات کند وجود سازمان تبلیغی ـ تبشیری به نام سازمان دعوت یکی از عوامل اصلی در توسعة اقتدار اسماعیلیه محسوب میشود. همچنین ضمن بیان جایگاه منابع اسماعیلی، به تجزیه و تحلیل مهمترین مبانی فکری اقتدار این فرقه پرداخته شده است. روش تحقیق در این نوشتار بر تطبیق و مقابله با منابع دیگر و توصیف موضوع استوار است.https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1995_4bdd105f2953d0186a4a5db2f9f6b162.pdfپژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160310کلیدواژهها: مرز، قلمرو، کشور، ماد، هخامنشی.بررسی مفهوم قلمرو و اهمیت مرز و مرزداری در دوران ماد و هخامنشی43681996FAحمید کاویانی پویااستادیار گروه تاریخ دانشگاه کرمانJournal Article20150614مرزبندی و مفهوم مرز در ملل گوناگون تاریخ و پیشینه دارد. ایرانیان منشأ سرحد و مرز را به دوران اساطیری رساندند و در دوران تاریخی نیز به حدود و ثغور قلمرو خویش واقف بودند و با سکونت دادن اقوام جنگاور در مناطق مرزی و بنیاد استحکامات مرزی بدین امر پا فشردهاند. بنابراین، در جواب این پرسش اساسی که «ایرانیان چه تصور و جهانبینیای از مرز و سرحد داشتهاند و چه اهمیتی برای آن قائل بودند؟» میتوان گفت که ایرانیان از مرز و مرزداری، تعداد ساتراپها و حدود قلمرو خویش مفهوم روشنی داشتند. همچنین با توسل به شیوة توصیفی ـ تحلیلی در بررسی منابع تاریخی و بهرهگیری از علم زبانشناسی میتوان دریافت که برخی ساتراپهای مرزی در نامِ خود معنای مرز را دارند. بدینسان با استمداد از منابع تاریخی و همچنین با رویکرد به پژوهشهای نو در زمینة تاریخی و باستانشناسی میتوان اذعان داشت که بزرگترین جنگهای دوران ماد و هخامنشی به سبب پاسداری و حراست از مرزهای ایران صورت گرفت و قلمرو ایرانیان را مرزهای طبیعی (رود هالیس) و مرزهای مصنوعی (دیوار مادی) تشکیل میداد که از قلمرو همسایگان مشخص و متمایز بود. شهریاران ایرانی همواره هر گونه تغییرات در مرزها، فزونی، و کاستیها را در حدود و ثغور قلمرو خویش ثبت کردهاند.https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1996_cc77008d9135cf93e275c7ad1aed4fc2.pdfپژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160310بررسی نظریة رنسانس اسلامی در تفکرات اقبال لاهوریبررسی نظریة رنسانس اسلامی در تفکرات اقبال لاهوری69881998FAپرستو کلاهدوزهادانشجوی دکتری تاریخ اسلام/ دانشگاه مذاهب تهران و عضو هیئت علمی مؤسسة آموزش عالی البرز قزوینحمید عابدیهااستادیار زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نورJournal Article20140724مسئلة تجدید حیات اسلام و در مرحلة پیشرفتهتر آن، «رنسانس اسلامی»، به طور ویژه در دو قرن اخیر از طرف مصلحان و متفکران دینی جهان اسلام، به منظور حل و فصل مسئلة عقبماندگی و نیز برخورد با مسئلة هجوم فرهنگ و استعمار غربی، مطرح شده است. به عقیدة بسیاری از محققان، اقبال لاهوری از مهمترین اصلاحگران دینی است که در استمرار جنبش احیاگری نقش عمدهای داشته است. او فیلسوفی آشنا با مبانی فکری اسلام و مسلمانی آگاه به وضعیت جوامع اسلامی بود و با این دانش و بینش، فعالیتهای اصلاحطلبانة خود را ادامه میداد و در نهایت ایدة یک کشور مستقل را برای اولینبار در میان مسلمانان هندوستان مطرح کرد. اقبال در عرصة شعر و ادب از نوادر به شمار میرفت و سرودههای خود را در خدمت آگاهی تودهها و بیدار کردن آنان قرار میداد؛ تا جایی که اکنون در نگاه اغلب اندیشمندان، وی یکی از نخستین منادیان وحدت اسلامی در جهان به شمار میرود. عمدهترین مباحث رنسانس اسلامی اقبال در کتاب <em>احیای فکر دینی در اسلام</em> تبیین شده و محور اساسی جهانبینی وی فلسفة «خودی» است. این نوشتار بر آن است ضمن تعریف جریان رنسانس اسلامی، آن را در آثار اقبال بازشناسد و علل گرایش او بدین مقوله را ارزیابی و سپس میزان تأثیرگذاری نظریات وی در جهان اسلام را تحلیل کند.https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1998_c48d242a829058b76e2f1abba0422843.pdfپژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160310اسکلتهای سوختۀ انجداناسکلتهای سوختۀ انجدان891021999FAمریم معزیدانشیار گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهدرزا معماریکارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامیJournal Article20150726انجدان روستایی کوهستانی و کهنسال واقع در 35 کیلومتری اراک است. این منطقه در قرن نهم قمری مرکز امامان اسماعیلی بوده است. وجود دو مقبرۀ شاه قلندر و شاه غریب در این روستا، که مربوط به امامان نزاری از شاخۀ قاسمشاهی است، گویای این سخن است. در بازدید از این منطقه و با استفاده از عکسهای قدیمی تهیهشده توسط یکی از اهالی بومی، تعداد زیادی اسکلت در مقبرۀ شاه غریب به دست آمد که تا آن زمان کسی از وجود آنها خبری نداده بود. این مسئله سؤالهای متعددی را مطرح کرد. از جمله آنکه این اسکلتها متعلق به چه کسانی و چه دورانی است؟ آیا یک قتل عام خونین بوده یا یک مقبرۀ خانوادگی که بعدها به آتش کشیده شده است؟ در صورت صحت فرضیۀ قتل عام، علت آن چه بوده است؟ در هر دو صورت چه کسی یا کسانی به این کار دست زدند؟ و چرا؟ این مقاله سعی دارد با استفاده از منابع کتابخانهای و میدانی پاسخی برای سؤالات فوق بیابد. روش تحقیق عبارت است از روش تاریخی از نوع توصیفی ـ تحلیلی با کمک از اسکلتشناسی باستانشناسی.https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_1999_96407bf062ed8b567978bb30882a2ad4.pdfپژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگیجستارهای تاریخی2251-77666220160310نسبت نظر و عمل در تاریخپژوهی زرینکوبنسبت نظر و عمل در تاریخپژوهی زرینکوب1031222001FAقباد منصور بختاستادیار گروه تاریخ/ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه شهید بهشتیمهدی رفعتی پناهدانشجوی دکتری تاریخ ایران دورۀ اسلامی/ دانشگاه شهید بهشتیJournal Article20140617تأسیس رشتة تاریخ در نظام دانشگاهی ایران اگرچه همچون الگوی اروپاییاش، از حیث دستیابی به اطلاعات و دادههای تاریخی مشکل نداشت، برخلاف آن از همان ابتدا با مسائل متعددی در عرصة نظری و اصول و قواعد عملی مبتنی بر آن، در تاریخپژوهی و تولید دانش تاریخ، روبهرو شد. عبدالحسین زرینکوب با درک این مسئله و طرح سؤال از فایده و کارکرد تاریخ، بر آن شد تا با دادن پاسخهای نظری مناسب و تحکیم اساس نظری و فکری آن و مطرح کردن روش مناسب در پژوهش تاریخی، جایگاهی رفیع برای تاریخ و تاریخپژوهی فراهم سازد. یافتههای این تحقیق بر اساس روش تحلیل گفتار نشان میدهد که پرسشهای فلسفی زرینکوب دربارة تاریخ، نهتنها پاسخهای درخور و مناسب نیافتند، بلکه اصول و قواعد عملی منتج از آنها نیز در تاریخپژوهی وی حضور اصیل و شایستهای نداشتند و درنتیجه در تاریخپژوهی وی شکافی عمیق میان نظر و عمل پدیدار شد.https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2001_bfce97a64d4e68921ff6d467554615cc.pdf